یکی از مهم ترین و اصلی ترین نیازهای روحی و روانی آدمیان معاشرت و ارتباط سازنده با دیگران است.
بسیاری از فیلسوفان بر این عقیده هستند که آدمیان مدنی بالطبع اند. بدین معنی که ذات و فطرت آدمی به گونه ای است که حتما باید زندگی اجتماعی داشته باشد و در اجتماع زندگی کند.
معاشرت در اخلاق جایگاه و اهمیت ویژه ای دارد به این خاطر که هنگام معاشرت کردن با دیگران بسیاری از فضایل و رذایل اخلاقی ظهور می یابند.
فضایلی مانند احسان، انصاف، ایثار، عدالت، حجاب، عفت، صداقت، امانت، تواضع، صدقه، انفاق و...
و رذایلی چون تکبر، حق کشی، دروغ، بی حیایی، غیبت، حسادت، خیانت، خودخواهی، رشوه، بی بند و باری و...
که تمام این فضایل و رذایل اخلاقی در اجتماع و در ارتباط با دیگران خود را نشان می دهند.
هنگام معاشرت با دیگران و زندگی کردن در اجتماع می توان به تعلیم و تعلّم که در دین مبین اسلام جایگاه ارزشمند و والایی دارد دست پیدا کرد.
معاشرت با دیگران باعث می شود که با تجارب آن ها آشنا و از این تجارب بهره مند شد که از بهترین ابزارهای تهذیب نفس و خودسازی است.
بسیاری از افرادی که از نظر معنوی و عرفانی به کمال رسیده اند یکی از مهم ترین عوامل موفقیت خود را تحمل کردن زشت کاری ها و‌قدرناشناسی های معاشران خود دانسته اند.
یکی از نکاتی که در خصوص معاشرت وجود دارد این است که معاشرت به طور مطلق و معاشرت کردن با همه انسان ها نه قابل توصیه و نه قابل تحذیر است.
اگر در یک موقعیتی که معاشرت کردن انسان با دیگران باعث شود انسان به گناه و معصیت دچار شود و از مسیر هدایت و سعادت منحرف شود روشن است که این معاشرت با مقصود و هدف مخالف است و باید از آن پرهیز کرد.
در مقابل، اگر معاشرت با کسی باعث شود که انسان به خداوند مهربان تقرّب پیدا کند و ایمان و بُنیه های دینی انسان تقویت شود باید در حفظ و توسعه ی این معاشرت تلاش کند و به همین دلیل است که در دین مبین اسلام برای معاشران ویژگی های بسیاری برشمرده شده است؛ بدین معنی که دین مبین اسلام توصیه و سفارش به هر نوع معاشرتی نمی کند و برخی از معاشرت ها را زیان بار و مخرّب می داند و توصیه اکید کرده است که معاشرت های زیان بار و مخرّب را باید ترک کرد.
پیامبر اکرم(ص) به ابوذر غفاری فرمودند:
«ای ابوذر، همنشین صالح بهتر از تنهایی و انزواست و تنهایی بهتر از همنشین ناصالح است.»
انواع معاشرت
به طور کلی معاشرت های هر فردی با دیگران به پنج دسته تقسیم می شود:
معاشرت های انسانی
معاشرت های آیینی
معاشرت های شهروندی
معاشرت های دوستانه
معاشرت های خانوادگی
در این مطلب در مورد معاشرت های انسانی و آیینی توضیح می دهیم و در مطلب بعدی به معاشرت های دیگر خواهیم پرداخت.
معاشرت های انسانی به برخوردهایی که به عنوان یک انسان و همنوع با دیگران داریم گفته می شود که صرف نظر از این که آن ها هموطن، همشهری، همکیش یا خویشاوند ما هستند یا نه.
هر فردی به عنوان یک عضوی از خانواده انسانی در مقابل دیگر انسان ها و همنوعان خود، وظایف و مسئولیت های اخلاقی خاصی بر عهده دارد که دین مبین اسلام به معاشرت های انسانی تأکید کرده است و حدود و چارچوبهای کلی روابط و اخلاق بین المللی مسلمانان را مشخص کرده است.
هنگامی که هر فردی با سایر همکیشان و هم مسلکان خود معاشرت کرده و روابطی داشته باشد را معاشرت آیینی یا دینی می نامند که ما به عنوان یک فرد مسلمان در برابر سایر مسلمانان مسئولیت ها و وظایفی را برعهده داریم که گاهی فراتر و سنگین تر از وظایفی است که در قبال انسان ها به طور کلی برعهده داریم.
پیامبر اکرم(ص) فرموده اند:
«کسی که فریاد استمداد برادر مسلمانی را بشنود، ولی به یاری او نشتابد، مسلمان نیست.»
