معاشرت های شهروندی
هر کدام از ما با دیگر شهروندان روابط خاصی داریم که این روابط را با افرادی که شهروند ما نیستند نداریم.
موضوع روابط خاص ما با شهروندان باعث می شود که ما مسئولیت ها و وظایف اخلاقی خاصی داشته باشیم که بیشتر و فراتر از مسئولیت و وظایف اخلاقی ما در قبال همنوعان و همکیشان ما است.
در روایت بیان شده است کسی که سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد، مسلمان نیست.
بیانات حضرت علی(ع) در آخرین لحظات عمر شریف و با برکت خود در خصوص همسایگان بیانگر وظیفه ای است که ما نسبت به همسایگان داریم.
حضرت امیر مومنان(ع) در این خصوص می فرمایند:
و خدا را! و خدا را! همسایگان را بپایید که سفارش شده ی پیامبر(ص) شمایند، پیوسته درباره آنان سفارش می فرمودند چندان که گمان بردیم برای آنان ارثی معین خواهند نمود.
معاشرت های دوستانه
یکی دیگر از انواع معاشرت، معاشرت های دوستانه است که هریک از ما از میان افرادی که همنوع، همکیش یا همشهری ما هستند افرادی را انتخاب می کنیم و با آن ها ارتباط های نزدیک تر و صمیمانه تری را برقرار می کنیم.
این روابط صمیمانه تر باعث می شود که وظایف اخلاقی خاصی بر عهده ما باشد و این معاشرت های دوستانه جزو معاشرت هایی است که موردتوجه اکید اسلام و اولیای دین و عالمان اخلاق است به این خاطر که تأثیر بسزایی بر روی شخصیت انسان می گذارد.
در روایات بسیاری به معاشرت های دوستانه تأکید شده است.
معاشرت های خانوادگی
هریک از ما انسان ها دارای خانواده ای هستیم که ممکن است علاوه بر پدر و مادر، پدر بزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر، عمو، دایی، خاله و عمه داشته باشیم و پس از ازدواج کردن هم عضوی از خانواده همسر خود هستیم.
این موضوع باعث می شود که ما مسئولیت ها و وظایف اخلاقی خاصی برعهده داشته باشیم و ما به عنوان فرزند در برابر پدر و مادر خود وظایف خاص و ویژه ای برعهده داریم.
از جمله موارد مربوط به معاشرت های خانوادگی می توان به احترام گذاشتن به والدین، روابط همسران، چگونگی تربیت کردن فرزندان، صله رحم و...اشاره کرد.
معیار معاشرت در دین مبین اسلام
یک نفر عرب بادیه نشین به محضر پیامبر اکرم(ص) رسید و به ایشان گفت:
«ای پیامبر خدا، کاری را به من بیاموز که با انجام آن به بهشت در آیم.»
با توجه به این که مخاطب توانایی دسترسی مداوم به پیامبر اکرم(ص) را ندارد و نمی تواند به صورت هر روز از ارشادها و راهنمایی های ایشان بهره مند شود، حضرت محمّد(ص) باید دستورالعملی را به این فرد بیاموزند که با عمل کردن به آن دستور بتواند پایه و ریشه بسیاری از ارزش های اخلاقی را بسازد و ایشان یک ملاک و معیار به این فرد بدهد که با بکار بردن آن و انجام دیگر واجبات جزو بهشتیان شود.
پیامبر اکرم(ص) در پاسخ به این مرد فرمودند: «چیزی را که دوست داری از ناحیه ی مردم به تو برسد، به آنان برسان و چیزی را که دوست نداری از مردم به تو برسد، به آنان نرسان.»
در بخشی از نامه حضرت امیر مومنان حضرت علی(ع) به فرزند بزرگوارشان چنین آمده است:
پسرم! خود را میان خویش و دیگری میزانی بشمار، پس آنچه برای خود دوست می داری برای جز خود دوست بدار، و آنچه تو را خوش نیاید برای او ناخوش بشمار، و ستم مکن چنانکه دوست نداری بر تو ستم رود، و نیکی کن چنانکه دوست می داری به تو نیکی کنند. آنچه از جز خود زشت می داری برای خود زشت بدان، و از مردم برای خود آن را بپسند که از خود می پسندی در حق آنان، و مگوی به دیگران آنچه خوش نداری شنیدن آن، و مگو آنچه را ندانی، هرچند اندک بود آنچه می دانی، و مگو آنچه را دوست نداری به تو گویند.
