علل رفتارهای تکانشی در کودکان

رفتار تکانشی چیست؟

لازم نیست والدین اصطلاح "تکانشی" را تعریف کنیم تا به درک دقیقی از موضوع مورد بحث برسند اما قبل از صحبت درمورد علل احتمالی ضروری است نسبت به این نوع رفتارها شناخت پیدا کنیم.

" رفتار تکانشی" معمولاً به رفتار مشکلی اشاره دارد که از نظر جسمی تهاجمی بوده و سبب تخریب اموال، یا پرخاشگری های کلامی شده یا از سوءرفتارهای معمول خفیف تر باشد. رفتارهای تکانشی در هر شرایطی آسیب زا بوده و برای مدیریت و بهبود آن به مداخله های رفتاری روانشناختی کمک گرفت. از جمله کلماتی که والدین ممکن است برای توصیف این رفتار از آنها استفاده کنند عبارتند از:

1. بداخلاقی

2. عصبانیت

3. رفتار مخرب

4. پرخاشگری

5. سرپیچی

6. رفتار مقابله جویانه

اما دلایل متعددی زیربنای بروز رفتارهای تکانشگرانه است:

علل متعدی برای این نوع رفتار وجود دارد و هیچکدام بخاطر بد بودن بچه نیست؛ الگوی رفتارهای تکانشی در کودکان اغلب سرپوشی است که روی احساسات عمیق درد، ترس یا تنهایی گذاشته می شود. اگر بخاطر بد بودن کودک رفتار تکانشگرانه اش را سرزنش کنیم نه تنها به کاهش مشکلات رفتاری کمک نکردیم که باعث عمیق تر شدن احساسات منفی او خواهیم شد.

از آنجا که یافتن راه حلی برای رفتار های مقابله جویانه و تکانشگرانه مستلزم یافتن سبب شناسی رفتار است، مهم است که بدانیم دلایل احتمالی همیشه آشکار نیستند و در حقیقت می توانند عمیقاً پنهان باشند. رسیدن به منبعی که هم به شما و هم به فرزندتان آسیب می رساند مهم است. بسیاری از والدین هنگام آگاهی از علت اصلی بروز ناراحتی های فرزندشان شگفت زده می شوند.

·        یک پاسخ عادی به یک وضعیت اضطراب آور

برخی از کودکان در راستای پاسخ دادن به شرایطی که آنها را ناراحت کرده و به علت اینکه قادر به مدیریت احساسات خود نیستند تکانشی عمل می کنند. وضعیتی را در نظر بگیرید که کودک مورد سوءاستفاده قرار گرفته است و مورد مجازات نیز واقع می شود. مجازات به کودک می آموزد که حق ندارد از او محافظت شود یا احساساتی در مورد این وضعیت داشته باشد؛ رفتارهای تکانشی در این شرایط برای ترمیم عزت نفس از دست رفته است. در مواردی نیز کودک در خانه آزار و اذیتی را تجربه می کند اما در مدرسه رفتارهای تکانشی بروز می دهد که بیانگر آن است که مدرسه محیطی امن برای ابراز احساسات منفی کودک است. عکس این وضعیت نیز وجود دارد؛ کودکی که در مدرسه مورد اذیت قرار می گیرد و ناامیدی و عصبانیت خود را با سوءرفتار در خانه ابراز می کند.

وضعیت های روانشناختی درمان نشده

برخی از کودکان به دلیل اختلالات درمان نشده "تکانشی" رفتار می کنند. برخی از شرایطی که ممکن است زمینه ساز رفتارهای تکانشگرانه باشد، عبارت هستند از:

1. اختلال کمبود توجه / بیش فعالی(ADHD)

2. اوتیسم

3. اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی

4. وسواس فکری

·        اختلال در پردازش های حسی

در بعضی موارد، کودکان به دلیل " اختلالات رشدی" و نیز اختلال در پردازش های حسی تکانشی عمل می کنند، که ممکن است شناخته نشده باشند. به عنوان مثال، بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم (و تعداد کمی از آنها بدون تشخیص خاص) ممکن است دچار چالش های حسی شوند که مناظر و صداهای معمولی را از نظر جسمی دردناک می کند. تصور کنید که روز خود را در تلاش برای مقابله با ناراحتی مداوم در قالب چراغ چشمک زن، صندلی خشک و لباس های ناراحت کننده سپری کنید. در چنین شرایطی برای این کودکان، تقریباً حفظ آرامش امری دشوار است.

·        ناتوانی های یادگیری تشخیص داده نشده

یکی دیگر از دلایل "رفتار تکانشی" ممکن است سرخوردگی ناشی از ناتوانی های یادگیری تشخیص داده نشده یا درمان نشده باشد . به عنوان مثال، کودکی که مبتلا به اختلال خواندن تشخیص داده نشده است در مدرسه با افت تحصیلی مواجه است و این درحالی است که تا وقتی وضعیت این اختلال بهبود نیابد عملکرد او در مدرسه و خانه تغییری نخواهد کرد.

·        راهکاری برای جلب توجه بزرگسالان

مطمئناً برخی از کودکان از این رفتارهای تکانشگرانه خود به عنوان ابزاری برای جلب توجه مثبت یا منفی از  سوی بزرگسالان بهره خواهند برد. لازم است رفتارهای نامناسب و شیوه های تربیتی والدین را بررسی کنید تا به علل بروز این رفتارها در کودکان دست یابید و راهکارهای مثبتی را برای کاهش این رفتارهای ناسازگار در اختیار والدین قرار دهید. اغلب بهترین شیوه نادیده گرفتن رفتارهای تکانشی کودک و عدم تسلیم در برابر رفتارهای مشکل ساز آن هاست.

·        ابزار تحت تأثیر قرار دادن همسالان

همچنین کودکانی هستند که برای تحت تأثیر قرار دادن همسالان خود رفتارهای تکانشی از خود نشان می دهند. با این حال، حتی اگر این مورد نیز باشد ، درک انگیزه این نیاز برای تأثیرگذاری مهم است. در بعضی موارد، این کودکان واقعاً مورد غفلت قرار می گیرند. در برخی دیگر از موارد، آنها به سادگی به دنبال ماجراجویی هستند. در هر صورت، اگر رفتارهای تکانشی برای آنها، پیامدها مثبتی را که دوست دارند به دنبال داشته باشد، به رفتار ناسازگار و مشکل ساز خود ادامه خواهند داد.

·        اهمیت بازشناسی علت قبل از درمان

قبل از در نظر گرفتن هر نوع مداخله یا برنامه درمانی برای کودکی که رفتارهای تکانشی از خود نشان می دهند، کشف علت یا علل احتمالی که منجر به بروز رفتار آن ها می شود بسیار ضروری است؛ و تنها به این شیوه است که می توان به صورت ریشه ای به درمان پرداخت و با درک علل رفتار را به شکلی موثر بهبود بخشید.