«دولت سایه» یا «دولت در سایه» معنای مشخصی دارد که چنین است: «قدرت واقعی سیاسی در دست دولت‌های منتخب مردم نیست بلکه نزد افرادی است که در پس صحنه در حال دیکته کردن نظرات خود هستند» اعضای دولت سایه معمولا مخالفان دولت مستقر و آنانی هستند که در رقابت انتخاباتی ناکام مانده و درصدد القای ضعف و اشتباه خواندن تصمیمات دولت هستند تا از یک‌سو به جذب همراه برای خود اقدام کرده و از سوی دیگر به کسب رای برای انتخابات ریاست‌جمهوری بپردازند. دولت سایه تعاریف دیگری هم شده که با تعریف کلاسیک و مرسوم آن متفاوت است.
در تغییر و تحولات وزارت نفت در دولت اول احمدی‌نژاد، شجاع‌پوریان، وجود دولت سایه را بدعتی غلط و خطرناک در دولت نهم ارزیابی کرد. از نظر او افرادی به‌عنوان حلقه مشاوران امین و نزدیک ریاست‌جمهوری ظاهرا در اشکال قانونی بازرسی و نظارت در امور وزارتخانه‌ها دخالت می‌کنند. این عضو فراکسیون اصلاح‌طلب مجلس هفتم در این زمینه مشخصا به داوود احمدی‌نژاد، برادر رئیس‌جمهور وقت و صادق محصولی اشاره کرده بود. البته بعدا مشخص شد در این حلقه نزدیکان احمدی‌نژاد یا دولت به‌اصطلاح سایه، مشایی نقش محوری دارد. دولت سایه برای برخی اما معنای متفاوتی دارد که دیگران با آن غریب هستند مانند سعید جلیلی که سال ۹۸ چنین گفت: «معنی دولت در سایه به معنای یک گفتمان و تفکر است که کسی که ادعا و دغدغه دلسوزی برای انقلاب را دارد در رابطه با مسائل کشور بی‌تفاوت نباشد.» جلیلی در سال ۹۲ خود را در مقام رقیب انتخاباتی قالیباف و روحانی معرفی کرد اما آرایش از دو کاندیدای دیگر کمتر شد و اکنون زمزمه‌هایی مبنی بر کاندیداتوری او برای انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ به گوش می‌رسد!
دولت سایه از کجا تا کجا؟
سعید جلیلی سال ۹۲ و پس از شکست از روحانی طرح دولت سایه برای کمک به دولت مستقر و کم کردن کاستی‌های این دولت را مطرح کرد اما تا انتخابات سال ۹۶ خبری از کمک‌های جلیلی و همراهانش به دولت روحانی شنیده نشد. در روزهای منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۶ که جلیلی کاندیدا شد و به نفع رئیسی کنار رفت، بار دیگر بحث دولت سایه مطرح شد. ولی سعید جلیلی در پیام پساانتخاباتی خود و بعد از او هم عزت‌ا... ضرغامی، رئیس اسبق صداوسیما، در کانال تلگرامی‌اش پیشنهاد تشکیل دولت آلترناتیو یا نظارتی داد. هر دو از همراهان آقای رئیسی و سخنران سفرهای تبلیغاتی او بوده‌اند.
بی‌خیال همه، دولت سایه فعال است
آنطور که مشخص بود سعید جلیلی دولت سایه را تشکیل داده و مدیریت می‌کرد بدون مشاهده کوچک‌ترین همراهی با دولت مستقر که این روند خلاف تعریف او از عملکرد دولت سایه است. اسمش را گذاشته «سلسله جلسات سایه تمدن اسلامی برای تایید، تکمیل و تصحیح برنامه‌های دولت دوازدهم» اما برخلاف این عنوان عریض و طویل، واقعیت امر تنها دو کلمه است «دولت سایه» مساله‌ای که حتی سایت جلیلی برای انتشار محتوای جلسات از آن در یک پرانتز استفاده می‌کند. دیپلمات اصولگرایان که از اوایل شهریورماه دفترش را به مقری برای دولت سایه و چیدن کابینه در سایه اختصاص داده است تقریبا هفته‌ای یک‌بار پرونده یک وزارتخانه را به بحث می‌گذارد و از کارشناسانی دعوت می‌کند تا عملکرد آن وزارتخانه را به نقد بگذارند؛ اما این کارشناسان تنها نقش کارشناسی برعهده ندارند، بلکه عموما چهرههایی هستند که جلیلی آنها را برای پست وزارت در آن حوزه مناسب می‌داند و با این اوصاف، هر جلسه نقد عملکرد یک وزارتخانه دولت مستقر، مراسمی است برای رونمایی از یک وزیر در کابینه سایه! با نگاهی به سوابق افرادی که به عنوان کارشناس در این جلسات حضور مییابند و بعد از جلیلی تریبون را در جهت نقد دولت به دست می‌گیرند یک حقیقت عیان می‌شود و آن میزان وفاداری جلیلی به همقطارانش در دولت‌های نهم و دهم و البته دوستانش در دانشگاه امام صادق است؛ یعنی همان دانشگاهی که متولی دولت سایه، دکترای خود را از آن گرفته است. ششم شهریور ۹۶ تشکیل جلسات دولت سایه جنبه علنی به خود گرفت؛ جلسه‌ای که تنها یک سخنران داشت و آن هم خود جلیلی بود. او با علم به اینکه شاید حرف و حدیث درباره این جلسات زیاد شود، دست پیش را گرفته و گفت «سایه تمدن اسلامی برای دولت دوازدهم سایه پربار و برکتی خواهد بود» و در نهایت جملات پایانی سخنرانی‌اش را با انتقادات تند علیه دولت به پایان می‌رساند.
دولت سایه یا دولت فشار؟
در مجلس قبل انتقاداتی به دولت سایه جلیلی مطرح بود؛ به عنوان نمونه یک عضو فراکسیون امید می‌گوید: در کشور ما آنچه تحت عنوان دولت سایه مطرح می‌شود بیشتر شبیه به گروه فشار است که این گروه فشار اعضا و افراد تشکیل‌دهنده‌اش نامشخص هستند. جلال میرزایی درباره جلسات دولت سایه سعید جلیلی با برخی نمایندگان مخالف دولت می‌گوید: «عجیب هم این است که این گروه فشار یا دولت سایه انتظار دارد دولت مستقر به جای پیگیری و برنامه‌هایی که بابت آن از مردم رای اعتماد گرفته است مطالبات آنها را اجرا کند که این یک بدعتی است.»
گام‌های دولت سایه برای ۱۴۰۰
زمانی که سعید جلیلی برای انتخابات مجلس نام‌نویسی نکرد شایعه کاندیداتوری او برای انتخابات ۱۴۰۰ قوت گرفت. به نظر می‌رسد فعالیت دولت سایه او در این سال‌ها در قامت کارورزی برای ورود به پاستور بوده، چرا که هیچ کارکرد مثبتی از یاران جلیلی در این سال‌ها مشاهده نشد و تنها به دولت روحانی نقد شد و سیاست‌های وزرا به زیر سوال رفت. شاید دولت در سایه جلیلی در سال ۱۴۰۰ تبدیل به دولت سیزدهم شود!
نظر شما