به گزارش سلام نو، از منابع دوره ساسانی چنین بر می آید که سه آتش یا آتشکده بزرگ در ایران وجود داشته اند که اصل این سه آتشکده را از سه آتش مهم اساطیری دین زرتشت دانسته اند: آذر فرنبغ، آذرگشنسب و آذر برزین مهر. هر یک از این سه آتش متعلق به یکی از طبقات جامعه بود: آذر فرنبغ آتش موبدان، آذر گشنسب آتش ارتشتاران و آذر برزین مهر آتش کشاورزان بوده است. این سه آتشکده به ترتیب در فارس، آذربایجان و خراسان به دست سه قهرمان زمینی یعنی جمشید، کیخسرو و کی گشتاسب تاسیس شده اند. آذر برزین مهر آتشکده خاص طبقه کشاورزان بود که در ابتدا محل ثابتی نداشت. به نوشته متن پهلوی بندهشن، وقتی که زرتشت دین آورد، کی گشتاسب آن را در کوه ریوند که پشت گشتاسبان گفته می شود، مستقر ساخت. برزین مهر همچون فرنبغ و گشنسب و دیگر آتشان بزرگ، از نوع آتشان بهرام است که مهم ترین و مقدس ترین گونه آتش ها در دین زرتشتی به شمار می آیند. آتش بهرام، نگهبان همه آتش های جهان است. برزین مهر، آتش محبوب اشکانیان (پارتیان) بود و به عنوان پرستشگاه و زیارتگاه مورد توجه حکومت و مردم آن دوران، از احترام و ارجمندی ویژه ای برخوردار بوده است. در دوران ساسانیان؛ این آتشکده به همراه دو آتشکده بزرگ دیگر، زیارتگاه خاص و عام؛ و آذربرزین مهر، آتشکده ویژه طبقه واستریوشان (کشاورزان) بود.
بُرزین مِهر یا آذَرِ بُرزین مِهر؛ یکی از آتش های مقدس کیش زرتشتی است که از گونه آتش بهرام و یکی از سه آتشکده بزرگ ایران پیش از اسلام بوده و بر روی کوه ریوند خراسان و در نزدیکی دریاچه سووَر، قرار داشته است. بُرزین مِهر، آتشِ خاصِ واستریوشان یا کشاورزانِ ایران بوده، در دوره ساسانیان و دوران پیش از آنان، همراه با دو آتشکده اساطیری-تاریخی دیگر یعنی آذر گُشنَسپ (آتشِ شاهان و رزمیان) و آذر فرنبغ (آتشِ روحانیان یا موبدان) از جایگاه و احترام ویژه ای برخوردار بوده است. نام این سه آتشکده، با واژه آذر (آتش) آغاز شده است. آذر در دین زرتشت، نام ایزد نگهبان آتش است و آتش، نشانه آشکار حضور اهورامزدا است که از آسمان، فرود آمده و ضد دیوان و ستمگران می جنگد. کشاورزان، با یاوری آذر برزین مهر، در کار کشاورزی، داناتر، تخشاتر و پاکیزه تر هستند.
بر پایه اوستا از آغاز آفرینش، برزین مهر و گشنسب و فرنبغ، برای پاسبانی جهان و پاسداری از آفریدگان، آفریده شدند. در باورهای اساطیری ایرانی، آذر (آتشِ) برزین مهر با امشاسپند اردیبهشت، دارای ارتباط ویژه ای است؛ اردیبهشت، تنها امشاسپندی است که با آتش در ارتباط است؛ او در نقش فرشته آتش، نماد و نشانگر پاکی و طهارت است. ایزد مهر، ایزدی است که با آتش ارتباط دارد. مهر دارای دشت های فراخ است و کیفیات و صفات بسیار او، معرف ارتباط آن با آتشکده کشاورزان بوده که همان آتشکده آذر برزین مهر است. در روایت های دینی آمده است این آتش، جزء سه امشاسپند برگفتار (بهمن، اردیبهشت و برزین مهر) است که به تجلی مادی بر گشتاسپ و انجمن بارگاهیان آشکار شدند.
آتش بهرام
آذر (آتش)، پیام بر (یا پیک) میان مردم و اهورامزداست و مقدس شمرده می شود؛ آتش مقدس، در روندی طولانی و دشوار، تطهیر می گردد؛ چنانکه شانزده آتش از منابع مختلف، گردآوری شده و آنگاه ۱۱۲۸ بار آن را تطهیر می کنند و این فرایند، یک سال طول می کشد و آتش بهرام، پدید می آید. بر پایه باورهای اساطیری ایران؛ در جهان، پنج گونه آتش مینوی مقدس وجود دارد. برزین مهر، گشنسب و فرنبغ، از گونه آتش مقدس سپِنیشت می باشند که برای ساختن آن یکهزار آتش، از جاهای گوناگون، فراهم گردیده و در جریان مراسمی دشوار، آتشی یگانه پدید آمده و سرانجام آتش بلند سود (که مینوی آتش هاست) از نزد اهورامزدا پایین آمده در آن جای گرفته و روانِ آتش می گردد. آتش را در ظرفی به نام آتشدان (یا آفرینگان) نگهداری می نمایند که در میان ساختمان آتشکده جای می گیرد. آتشکده، مکان مقدس و نیایشگاه زرتشتیان است. برزین مهر همچون فرنبغ و گشنسب و دیگر آتشان بزرگ، از نوع آتشان بهرام است که مهم ترین و مقدس ترین گونه آتش ها در دین زرتشتی به شمار می آیند. آتش بهرام، نگهبان همه آتش های جهان است.
وجه تسمیه
آذر به معنی آتش، و همچنین نام ماه نهم و روز نهم پارسی و نیز نام یک ایزد است. آتش، از چهار عنصر مقدس (آب و آتش و باد و خاک) در نزد ایرانیان؛ و ایزدِ آذر، دستیارِ امشاسپندِ اردی بهشت (پاسبان آتش در جهان مادی) مورد ستایش و نیایش ایرانیان است. آتش، گرمای زندگی و روشنی بخش نیمی از زندگی، در نبودِ خورشید است. ایرانیان در کنار آتش، نیایش کرده اند و برای پاسداری از آتش، آتشکده های بسیار و جشن آذرگان را برپا ساخته اند. بُرزین نیز به معنی بلند ترین، بلند مرتبه ترین، بالاترین و ارجمندترین می باشد. واژه مهر در اوستا به صورت میتره و در زبان پهلوی، میترو نیز خوانده می شود، ایزد مهر و محبت و دلیری و قضاوت و عهد و پیمان و نور و فروغ است. مهر همچون گردان و پهلوانان، همیشه بیدار و نگران مردم است. بنابراین ارتباط و پیوند نام این آتش (برزین مهر) و کشاورزان (دهقانان، برزیگران) شایان توجه است؛ اگر صفت معروف مهر، دارای چراگاه های فراخ، را در نظر بگیریم از این دو امر؛ اهمیت مهر به عنوان ایزد طبقه تولید کنندگان و کشاورزان روشن می شود. نام این آتشکده، از پیشینه دیرین آن حکایت می کند؛ برخی از ایران شناسان بر این باورند که احتمالاً چنین نامی در عصر میترایی، دوران پیش از زرتشت، نیز وجود داشته است
قدمت و تاریخچه
به خاطر احترامی که در روزگاران کهن به کشاورزان گذاشته می شد، تردیدی نیست که عمر آتش برزین مهر بسیار قدیم تر از تاریخ ظهور زرتشت باشد. از این روی؛ گمان می رود این آتش و دو آتش مقدس و بزرگ دیگر کیش زرتشتی، دستِ کم در اوایل دوره پارتی نشانده شده باشند. بُرزین مهر، آتش خاص پارتیان بود و در کوه ریوند خراسان و در خود پارت قرار داشت، همچنین پارتیان بخاطر نقشی که آتش محبوبشان (برزین مهر) در ماجرای گرویدن و ایستادن گشتاسب و فرزندان وی به دین ایزدان داشته، گویا احترام ویژه ای برای این آتش، قائل بودند و این نقشی بود که پیش از آن، در داستان گروش گشتاسب، بر پایه روایت کتاب «دینکرد»، تنها ایزد آذر از آن برخوردار بود. چنین انتظار می رود این افسانه مومنانه (که روحانیان برزین مهر در ساختن آن نقش داشتند)، زائران فراوانی را در سرتاسر دوره پارتی به زیارت برزین مهر کشانده باشد و همچنین برخی منابع، گویای این است که اشکانیان (سلسله فرمانروایی پارتیان) خود را وقف این آتش مقدس کرده بودند و به آن هدایای بسیاری تقدیم می کردند. در دوره ساسانیان که پس از پارتیان روی کار آمدند آذر برزین مهر همراه با دو آتشکده بزرگ و رسمی دیگر کشور، آذر فرنبغ و آذر گشنسب، محل ستایش مخصوص بودند و بیش از سایر زیارتگاه ها زینت و ثروت داشتند. در این دوره، آذر گشنسپ (آتش شاهان و رزمیان) و آذر فرنبغ (آتش روحانیان) نسبت به برزین مهر (آتش کشاورزان) که متعلق به طبقات پایین تر جامعه در این دروان بود، بیشتر مورد توجه قرار گرفت؛ و چنین به نظر می رسد که در این دوران، بُرزین مِهر، به جایگاه سوم تنزل یافته بود. پس بیراه نیست که در مقایسه با دو آتش رسمی دیگر نیز، گزارش های متن های دینی و تاریخی نیز دربارهٔ آذر برزین مهر بسیار اندک است. پس از ورود اسلام به ایران این آتشکده نیز مانند سایر آتشکده ها رو به افول نهاد.
موقعیت مکانی
بقایای معماری آتشکده آذر برزین مهر در ریوند داورزن واقع شده است. البته در مورد مکان دقیق آتشکده برزین مهر اختلاف نظر وجود داردولی میراث فرهنگی استان خراسان رضوی فعلا همین مکان را بعنوان آتشکده آذر برزین مهر به رسمیت شناخته است و ما هم بر همین اساس به معرفی این مکان پرداختیم.
جاذبه‌های گردشگری ریوند
- منطقه شکار ممنوع ریوند: این محدوده با وسعت ۱۶۹۰۰ هکتار در ۲۰۰ متری روستای ریوند واقع شده است. چهره طبیعی این منطقه بصورت دشت و کوهستانی، و دارای آب و هوای خشک می باشد. گونه های گیاهی منطقه شامل تاق، بنه، درمنه، گون، گز، بادام کوهی، اسکنبیل، اتریپلکس، قیچ و... و حیات وحش آن شامل قوچ، میش، کل، بز، آهو و انواع پرندگان است. بازدید از این منطقه از ساعت ۸ صبح لغایت ۷ بعداز ظهر در ایام زمستان و ۷ صبح لغایت ۸ بعد از ظهر در ایام تابستان برای عموم آزاد است.
- رودخانه ریوند: این رودخانه به فاصله پانزده کیلومتری شمال روستای ریوند قرار دارد. بازدید از این اثر از ساعت ۸ صبح لغایت ۷ بعداز ظهر در ایام زمستان و ۷ صبح لغایت ۸ بعد از ظهر در ایام تابستان برای عموم آزاد است.
- آبشار آتشکده آذر برزین مهر: به فاصله حدود ۱۰۰۰ متری شمال غرب آتشکده در مسیر رودخانه به طرف شملق دو آبشار دائمی وجود دارد که حدوداً ۴ متر ارتفاع دارد و حوضچه ای سنگی از فرسایش سنگ در اثر آبریز بوجود آمده است. این حوضچه حدوداً یک و نیم متر عمق دارد که برای آب تنی مخصوصاً در تابستان خنک ست اگر رفتید لطفاً نظافت را رعایت نمائید و به طبیعت احترام بگذارید. بازدید از این اثر از ساعت ۸ صبح لغایت ۷ بعداز ظهر در ایام زمستان و ۷ صبح لغایت ۸ بعد از ظهر در ایام تابستان برای عموم آزاد است.
- کاروانسرای ریوند: کاروانسرای ریوند مربوط به دوره صفوی است و در روستای ریوند واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۶۳ با شمارهٔ ثبت ۱۶۶۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع: تریپ یار
نظر شما