به گزارش سلام نو، افزایش ۳۶.۵ درصدی حداقل دستمزد کارگران اگرچه فاصله زیادی با تأمین حداقل‌های زندگی کارگران دارد اما همین میزان افزایش دستمزد و بالا رفتن حق بیمه کارگران، فرارهای بیمه‌ای کارفرمایان را نیز افزایش خواهد داد. همین است که بازرسی‌ها و نظارت ادارات کار و سازمان تأمین اجتماعی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. عباس اورنگ (کارشناس تأمین اجتماعی) در خصوص اشکال مختلف فرارهای بیمه‌ای کارفرمایان می‌گوید: برخی از کارفرمایان به شقوق مختلف فرار بیمه‌ای دارند. آن‌ها یا عده‌ای را کلاً بیمه نمی‌کنند، یا عده‌ای را بیمه می‌کنند اما مدت کارکرد پرسنل را به تأمین اجتماعی اعلام نمی‌کنند یا بیمه می‌کنند و کارکرد را درست اعلام می‌کنند اما دستمزد را غیرواقعی بیان می‌کنند و یا عنوان شغلی را غیرواقعی می‌زنند.
او می‌افزاید: من خاطر دارم در حادثه کشته شدن دستِکم ۴۰ کارگر در معدن یورت واقع در آزاد شهر، تعداد زیادی از کارگران معدن را به اسم «کارگر ساده» بیمه کرده بودند. این‌ها شَق‌های مختلفی است که امروزه کارفرمایان از دادن حق و حقوق کارگران اجتناب می‌کنند.
چند اهرم نظارتی برای شفاف‌سازی عملکرد کارفرمایان در خصوص بیمه وجود دارد؟ این کارشناس تأمین اجتماعی معتقد است: یکی از اهرم‌های نظارتی، بازرسین اداره کار هستند که حکم ضابط دادگستری دارند و یکی از رسالت‌هایشان مراقبت از حقوق کارگر در محیطِ کار است. متأسفانه در حوزه بیمه و الزاماتی که کارفرما نسبت به کارگر دارد، معمولاً بازرسین اقدام خاصی ندارند و بیشتر در حوزه بهداشت محیط کار ورود می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: یکی دیگر از اهرم‌ها، بازرسی تأمین اجتماعی است. بازرسی سازمان در واقع بازرسی لیست خود است. قوانین مختلفی داریم که متأسفانه دست تأمین اجتماعی را در بازرسی واقعی و با کیفیت بسته است.
قوانینی که دست تأمین اجتماعی را برای نظارت بیمه‌ای می‌بندد
اورنگ می‌گوید: یکی از آن قوانین که دست تأمین اجتماعی را در بازرسی در خصوص حقِ بیمه‌ها می‌بندد، ماده ۹۲ قانون نظام صنفی است که می‌گوید سازمان تأمین اجتماعی فقط در صورت شکایت هر یک از کارکنان واحدهای صنفی مبنی بر عدم پرداخت حق بیمه در مدت همکاری توسط افراد صنفی می‌تواند به نظر بازرس یا مندرجات دفاتر قانونی قرد صنفی، استناد و حق بیمه را دریافت کند.
او می‌افزاید: تا تأمین اجتماعی می‌خواهد به مسأله بازرسی ورود کند، مجموعه‌های صنعتی و معدنی فریاد می‌زنند که تأمین اجتماعی «ضد تولید» و «ضد کار» است. گاهاً بخش‌هایی از سیاست‌گذاران و مجریان قانون هم بر این ندا مُهر تأیید می‌زنند. سازمان تأمین اجتماعی نمی‌تواند با شدت عمل کند. بالاخره برخورد با فرارهای بیمه‌ای کارفرمایان نیازمند تند عمل کردن از سوی سازمان تأمین اجتماعی است اما سازمان تأمین اجتماعی آنقدر برای عمل کردن دستش باز نیست.
این کارشناس تأمین اجتماعی بیان می‌کند: خیلی‌ها می‌گویند چون سازمان توسط تشکل‌های کارگری واقعی اداره نمی‌شود، ظرفیت نظارتی‌اش را به صورت قوی به کار نمی‌گیرد و قدرت کارگران در این حوزه کم شده است. به همین دلیل وجود تشکل‌های کارگری و نهادهای مدنی در امر نظارت یک مسأله مهم است.
او ادامه می‌دهد: قوانین مختلف دست به دست هم داده‌اند تا مجموعه‌ای از موانع بر سر راه تأمین اجتماعی درست شود. البته لازم است که سازمان هم در راستای بازرسی‌هایش هوشمندانه عمل کند و دفاتر قانونی را بررسی کند.
عباس اورنگ با بیان اینکه در سال گذشته بر بخشی از دولت تصمیم گرفتند که سازمان تأمین اجتماعی حداکثر یک سال می‌تواند دفاتر قانونی را کنترل کند، می‌افزاید: یعنی اگر کارفرما لیست بیمه شده را یک سال بتواند پنهان کند، از حوزه بررسی‌های سازمان تأمین اجتماعی خارج شده است. اما وقتی کارفرما یقین داشته باشد که چه کارگر را بیمه کند و چه نکند، دفاتر قانونی می‌تواند بررسی شود و همان پول را با جریمه بعداً باید بدهد، طبیعتا تمایل به پرداخت پیدا کرده و مقاومت نمی‌کند.
او می‌گوید: امسال به توجه به افزایش نرخ دستمزدی که در شورای عالی اتفاق افتاد، طبیعتاً کارفرماها ممکن است حس کنند که حق بیمه یکدفعه خیلی زیاد شده و مقاومت بیشتری کنند و تخلفات بیمه‌ای کارفرمایان افزایش یابد. از این رو موانعی که بر سر بازرسی‌های تأمین اجتماعی وجود دارد باید برداشته شوند.
بازرسی حضوری؛ بازرسی نمایشی
سازمان تأمین اجتماعی یک بازرسی حضوری دارد، بارها کارگران گفته‌اند که بازرسی‌ها وقتی در حضور کارفرمایان انجام می‌شود، کارگر نمی‌تواند مشکلاتش را بیان کند و این مثل این است که اساساً بازرسی انجام نشود! اورنگ در این خصوص معتقداست: این حرف درست است و خیلی از کارگران از این موضوع ناراضی هستند اما به هر حال بازرس تأمین اجتماعی در محیط کار نمی‌تواند کارفرما را از محیط بیرون کند. طبیعی است که وقتی کارفرما حضور دارد، او کاری نمی‌تواند بکند. گاهاً محیط‌های کار کوچک هستند، همیشه که محیط کار مثل ایران خودرو یا صنایع بزرگ وسیع نیستند. گاهی اوقات محیطِ کار یک صنف، یک مغازه یا کارگاه کوچک است.
او ادامه می‌دهد: تأمین اجتماعی می‌گوید اگر کارگر درخواست خود را به صورت محرمانه به سازمان بفرستد، بازرس محرمانه از موضوع اطلاع داشته باشد، هدفمند بازرسی می‌کند و جایی که حق کارگر ضایع شده باشد را بررسی می‌کند. اما زمانی که بازرس تأمین اجتماعی اطلاع نداشته باشد، نمی‌تواند با عینک بدبینانه محیط کار را وارسی کند. به محض اینکه سازمان تأمین اجتماعی می‌خواهد در احقاق حق کارگران در خصوص بیمه ورود کند، فریاد می‌زنند که مخرب تولید هستید و باعث می‌شوید که تعادل بازار کار به هم بخورد.
اورنگ تصریح می‌کند: نهایتاً این موضوع ما را به این می‌رساند که شیوه‌های نظارتی را از طریق ایجاد تشکل‌های کارگری واقعی نه سازشکار با کارفرما زنده کنیم. کارگر باید مطالبه و شکایت کند. همیشه نباید انتظار داشته باشیم کسی از بیرون حق ما را بگیرد.
این کارشناس تأمین اجتماعی خاطرنشان می‌کند: کارگران حداقل به صورت محرمانه فرارهای بیمه‌ای کارفرمایان را به تأمین اجتماعی اطلاع بدهند. کارفرما کارگر را بیمه نمی‌کند وقتی هم که بازرس سازمان به کارگاه می‌روند، کارگر را مخفی می‌کنند. چه بسا زد و بند خاصی هم بین بازرس و کارفرما وجود نداشته باشد. حال آنکه کارگر باید مطالبه‌گر باشد و تشکل‌های قوی و مستقل خود را به وجود بیاورد و تشکل‌های کارگری گزارش‌های محرمانه به سازمان تامین اجتماعی در مورد حق بیمه کارگران ارسال کنند./ایلنا
