ارومیه شهری با تابستان‌های نسبتا گرم، زمستان‌ها نستا سرد و دریاچه مشهور ارومیه است، شهری که اولین بیمارستان به شکل مدرن، اولین مرکز آموزش پزشکی، اولین مدرسه مدرن، اولین شبکه تلویزیون محلی و اولین نشریه محلی در ایران را در تاریخ خود دارد و با سیب‌های خوش بوی خود در سر تا سر ایران شناخته می‌شود.
اما ارومیه از کجا پیدایش شد؟ برخی بر این باورند که شهر مرکز سلطنت کلده و آشور بوده و نام شهر نیز گواهی بر این مدعا است. پس از اسلام نیز ظاهرا ارومیه شهر مهمی باقی ماند. بنا بر آن چه اصطخر نگاشته ظاهرا ارومیه در کنار اردبیل و مراغه یکی از سه شهر مهم خطه آذربایجان بوده است. در برخی متون تاریخی نیز گاهی بخش یا تمام ارومیه قلمرویی بوده که توسط ارمنستان اداره می‌شده است.
ناحیه ارومیه ساکنان کرد و مسیحی زیادی داشته و نقشش به اندازه مناطق دیگر آذربایجان در تاریخ اسلام پررنگ نبوده است. ارومیه تاریخی پر فراز و نشیب داشته و بارها دست به دست شده است.
از دهه ۳۰ سده نوزده میلادی تا جنگ جهانی اول، ارومیه به پایتخت معنوی آشوریان بدل شد. ارومیه در این دوران بارها جنگ فرقه‌ای و مذهبی و کشتار را به چشم دید. در نهایت نیز اسماعیل سیمیتقو شکاک، معرف به سمکو شکاک از بزرگان ایل شکاک، در سال ۱۲۹۹ش به کمک ارشدالملک شهر ارومیه را گرفت. با این همه به علت نداشتن پایگاه مردمی رضا شاه پهلوی توانست در اولین سال حکومت خود سمکو را سرکوب و وی را بکشد.
این اتفاق را می‌توان آغاز دوباره اقتدار حکومت مرکزی ایران بر ارومیه خواند. در دوره پهلوی ارومیه پیشرفت‌هایی داشت و خط راه آهن جلفا-تبریز به ارومیه هم رسید. نام شهر هم از ارومیه به رضائیه تبدیل شد، اقدامی که پس از انقلاب اسلامی اصلاح شد و شهر دوباره ارومیه خوانده شد.
قومیت، مذهب و زبان مردم ارومیه
آن چنان که از تاریخ ملتهب ارومیه به نظر می‌رسد این شهر میزبان اقوام مختلفی بوده است. امروز اما بیش از ۹۰ درصد شهرستان ارومیه را آذری‌ها و ۱۰ درصد دیگر را نیزکردها، مسیحیان آشوری و ارمنی‌ها تشکیل می‌دهند. لرز کرزن، از وزرای خارجه اسبق بریتانیا درباره مردم ارومیه در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی می‌نویسد: بیشتر آن‌ها طایفه ترک افشار هستند، ولی مقدار زیادی هم خانواده‌های نسطوری و کلیمی و ارمنی در آنجاست.
از نظر بافت مذهبی در سال ۱۹۰۰ نیمی از جمعیت ارومیه مسیحی بودند اما درگیری‌های عثمانی و روسیه و قتل‌عام‌ها و نزاع‌های داخلی منطقه باعث کوچ بسیاری از مسیحیان ارومیه شد. هر چند در دوره رضا شاه آشوریان دعوت به بازگشت به ایران شدند که در پی آن چند هزار مسیحی آشوری به ارومیه بازگشتند.
امروز اکثر مردم ارومیه شیعه مذهب هستند اما در عین حال تعداد زیادی آذری‌های سنی متعلق به مذاهب حنفی و شافعی نیز در آن زندگی می‌کنند. غالب کردهای ارومیه نیز سنی هستند.
با توجه به بافت جمعیتی شهر ارومیه ترکی آذربایجانی با لهجه‌ای نزدیک به لهجه تبریزی‌ها گویش غالب ارومیه است. کردها نیز بیشتر کرمانجی صحبت می‌کنند. آشوری‌ها به زبان سریانی یا آشوری و ارامنه نیز در میان خود به زبان ارمنی حرف می‌زنند.
ارومیه شهر اولین‌ها
ارومیه در آموزش و پزشکی سابقه جالبی دارد و برخی از اولین‌های ایران در این شهر رقم خورده‌اند. جوزف کاکرن از اعضای میسیون آمریکایی در سال ۱۳۰۰ نخستین بیمارستان با شکل و شمایل مدرن را در این شهر تاسیس کرد. بعد از این جمعیت شیر و خورشید سرخ با ابتکار علی اکبر درخشانی و کمک مالی آیت‌الله مجتهد عرب باغی اولین مریض‌خانه منطقه را تاسیس کرد.
بنا بر اسناد موجود اولین نشریه محلی ایران در شهر ارومیه به چاپ رسید. این نشریه آشوری زبان زاهر یرادی باهرا نام داشت و بعد از کاغذ اخبار دومین نشریه چاپی ایران بود. این نشریه توسط جاستین پرکینز آمریکایی منتشر می‌شد.
ارومیه در زمینه تاسیس شبکه تلویزیونی محلی هم پیشگام بود. شبکه استانی آذربایجان غربی در ارومیه به عنوان اولین شبکه محلی در ایران کار خود را از سال ۱۳۴۷ آغاز کرد. این شبکه در ابتدا با ۳ ساعت پخش برنامه در روز کار خود را آغاز و تا سال ۱۳۵۱، به میانگین ۷ ساعت برنامه رسید. این شبکه به مرور در بخشی از کشورهای همسایه نیز قابل دریافت بود.
دریاچه ارومیه؛ شکوهی رو به ویرانی
اگر بخواهیم از جاذبه‌های گردشگری ارومیه بگوییم بی‌تردید در صدر این لیست دریاچه ارومیه قرار دارد، دریاچه‌ای که ششمین دریاچه آب شور جهان، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور خاورمیانه و بزرگ‌ترین دریاچه داخل ایران است و این روزها در آستانه خشک شدن کامل قرار دارد. دریاچه ارومیه محل زندگی بسیاری از حیوانات مهاجر و بومی از جمله فلامینگو، پلیکان، حواصیل و اردک و جایگاهش در ذهن ایرانیان مانند دریای خزر بود؛ پر از خاطره و زندگی. آب دریاچه ارویه از ۶۰ رودخانه نظیر زرینه‌رود، باراندوز و نازلو سیمینه‌رود تامین می‌شود.
دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۶ منطقه حفاظت‌شده و از سال ۱۳۵۵ یکی از ۵۹ ذخیره‌گاه زیست کره دنیا و پارک ملی معرفی شد. با این همه دریاچه شور و چشم نواز ارومیه به علت اقدامات ضد محیط زیستی دولت‌های مختلف امروز در آستانه خشک شدن کامل است، اتفاقی که نه تنها یک جاذبه گردشگری را از بین برد بلکه بحران‌های زیستی محیطی بزرگ را نیز بر سر شهر ارومیه آورده است.
ارومیه به جز دریاچه مشهور آن جاذبه‌های طبیعی دیگری هم دارد. چشمه آب گرم هفت آباد، دریاچه بز سینه، دریاچه و کوه دالامپر، دریاچه مارمیشو، روستای بند و غار تمتمه بخشی از این جاذبه‌های طبیعی هستند.
برج سه گنبد
برج سه گنبد در جنوب شرقی ارومیه قرار دارد و بر اساس اسناد موجود در سال ۵۸۰ هجری قمری، در دوره سلجوقیان ساخته شده است. برخی ادعا دارند این برج آتشکده‌ای از دوره ساسانی است، اما سندی جدی برای این ادعا وجود ندارد.
مسجد جامع ارومیه
مسجد جامع ارومیه در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت سنتی شهر ارومیه است. از روی سبک معماری و تزئینات به نظر می‌رسد که این مسجد محصول دوره سلجوقی باشد، اما تاریخ دقیق ساخت یا تجدید بنای آن مشخص نیست.
بازار ارومیه
بازار قدیمی ارومیه میراثی است که صفویان در این شهر به جا گذاشتند. تیمچه‌ها، حمام‌ها، سراها و مساجد این بازار در دوران صفویه و زندیه بنا شده‌اند. نکته جالب این جا است که در این بازار کنیسه‌ای هم برای یهودیان وجود دارد.
ساختمان شهرداری ارومیه، کلیسای ننه مریم یا مارت مریم، مدرسه هدایت، بازار قدیمی دوشابچی خانا، خانه آبگینه یا یخچال دوقوز پله از دیگر نقاط دیدنی ارومیه هستند.
نظرات