به گزارش سلام نو، امروزه معضلات محیط زیست و تنوع آن برای ساکنان کره زمین به بحرانی روزمره تبدیل شده است. کارشناس اداره مهندسی خدمات سنجش از دور در خصوص این بحران‌ها می‌گوید کم‌آبی، جنگل‌زدایی، گرد و غبار، خشکسالی و فرسایش خاک از مهم‌ترین بحران‌های موجود هستند.
فرزانه رحیمی معتقد است «روابط و بر هم کنش میان انسان و طبیعت که شامل سنگ کره (لیتوسفر)، آب کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر و اکوسیستم‌های گوناگون آن، تعریف ساده محیط‌زیست است.» او با این توضیح کوتاه به سوالات مهمی پاسخ می‌دهد که این روزها به چالش محیط زیست تبدیل شده‌اند.
بحران‌های محیط‌زیست جهان و ایران
سالیان سال است که انسان روی زمین زندگی می‌کند و خود را با تغییرات محیط زیست اطراف خود وفق داده است. اگر نیاز به رودخانه بوده، رودخانه بنا کرده‌اند. اگر به آب‌های زیرزمینی نیاز داشتند، شروع کردند به حفر قنات. این‌کارها تا یک جایی مشکلات انسان‌ها را حل می‌کرد اما از آن حد به بعد، انسان‌ها بیش از توان طبیعی هر منطقه‌ای از آن بهرهبرداری کرده و به آن آسیب رسانده‌اند. سرآغاز بحران‌های محیط‌زیستی شاید از همین نقطه آغاز شده باشد.
این کارشناس با اشاره به این‌که هر آن‌چه که روی زمین است از جمله خاک، آب، هوا، مانند زنجیره‌ای با تعادل در کنار هم قرار گرفته و به هم پیوسته‌اند، می‌گوید: به هم خوردگی این پیوستگی می‌تواند چارچوب‌های فلسفه زندگی روی زمین را برهم بزند. پیشرفت و توسعه باید روندی پایدار داشته باشند تا منابع روی زمین، برای نسل‌های آینده نیز باقی بماند. استفاده بیش از حد و ناآگاهانه و تخریب هر کدام از این منابع می‌تواند بر منابع دیگر و حیات انسان تاثیر بگذارد.
او تشریح جزئیات بحران‌ها و چالش‌های محیط‌زیستی و مهم ایران را با کم‌آبی آغاز کرد و گفت: موسسه منابع آب جهانی، به تازگی اعلام کرده ایران در رتبه پنجم از جدول کشورهایی است که با تنش آبی روبه‌رو هستند. آماری که نشان می‌دهد یعنی ما بیش از ۸۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود را مصرف کرده‌ایم و حدود ۱۷۰ میلیارد متر مکعب برداشت اضافه از آب‌های زیرزمینی داشته‌ایم.
این کارشناس می‌گوید: تنش آبی می‌تواند باعث کوچ و مهاجرت مردم از نقاط کم آب و دارای مشکل به نقاطی شود که بحران‌های زیست‌محیطی کمتری دارند.
جنگل‌زدایی
بحران جنگل‌زدایی دومین مسئله‌ای است که رحیمی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به نظر محققان، آمارها و حتی داده‌های بین‌المللی در گزارش‌های فائو، وضع جنگل‌های ایران رو به وخامت است و در چند دهه اخیر میزان آنها به نصف رسیده است و برداشت چوب از جنگل‌ها و قطع درختان سال به سال بیشتر می‌شود.
نمونه آن جنگل‌های هیرکانی با قدمت ۴۰ میلیون ساله است که از نظر ذخیره ژنتیکی بسیار اهمیت دارد. آتش‌سوزی در جنگل‌ها، ساختن سد، احداث جاده و مسائلی از این دست منجر به از بین رفتن جنگل‌ها می‌شود. البته این معضلات تنها شامل جنگل‌های شمال نمی‌شود بلکه جنگل‌های زاگرس به ویژه جنگل‌های بلوط، ارسباران، ایرانی- تورانی، خلیج عمانی و حرا نیز از این اتفاق بی‌نصیب نمانده‌اند.
گرد و غبار
«گردو غبار از پدیده‌های رایج مناطق خشک و نیمه خشک است. اکثر استان‌های کشور ما با شدت و ضعف‌های متفاوت درگیر این بحران هستند». رحیمی با اشاره به این مسئله می‌گوید: کم آبی دریاچه‌ها، خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، تامین نشدن حقابه آنها و کاهش پوشش گیاهی، عامل بروز گردو غبارهای داخلی در کشور هستند. برای مقابله با آن و با مکان‌یابی کانون‌های شروع گرد و غبار، می‌توان برای هر منطقه‌ای راهکاری متفاوت داشت از جمله کاشت پوشش گیاهی بومی آن مناطق تا خاک را تثبیت کنند.
او اضافه کرد: در روزهای اخیر شاهد وزش طوفان گرد و غبار در سیستان و بلوچستان هستیم که براثر وزش بادهای ۱۲۰ روزه است ولی موج گرمای شبه قاره هند که این منطقه را نیز متاثر کرده است، همچنین فرسایش خاک و تخریب پوشش گیاهی این منطقه از ایران باعث شده حتی نه فقط ۱۲۰ روز بلکه در تمام مدت سال بوزد که سلامتی ساکنان این منطقه را تحت تاثیر قرار داده است.
خشکسالی
بحران خشکسالی مهم‌ترین بحران زیست محیطی و بزرگ‌ترین چالش کنونی ایران در همه ابعاد است. رحیمی با این توضیح می‌گوید: علاوه بر ویژگی‌های خاص جغرافیایی، توپوگرافی ایران و واقع شدن آن در کمربند خشک نیم‌کره شمالی (نوار بیابانی در ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی و منطقه پرفشار)، افزایش دمای زمین، تغییر در رژیم بارش در ایران، نوسانات شدید بارندگی در مقیاس‌های سالانه، فصلی و روزانه، دستکاری در نظام هیدرولوژیکی، قطع درختان با مقاصد مختلف و استفاده از ۸۰ درصد منابع آب زیرزمینی، این بحران را تشدید کرده است. این بحران حیات کشاورزی، تنوع زیستی و زندگی مردم را به مخاطره انداخته طوری‌که بسیاری از ساکنین مناطق خشک و بیابانی مجبور به ترک محل زندگی خود شده‌اند.
او اضافه کرد: طی دهه‌های اخیر رژیم بارش ایران نامنظم‌تر شده و دیگر زمان بارش‌ها از نیمه آبان تا نیمه اردیبهشت نیست و در دوره کوتاه‌تری رخ می‌دهد و حداقل بارش ها به زیر ۲۰۰ میلی‌متر رسیده است. به‌طور کلی بارش‌ها در ایران ۲۰ درصد کاهش یافته ولی وقوع سیلاب چندین برابر شده است.
وی افزود: هر چند دشت‌های ما توان مقاومت در برابر سیلاب را داشته‌اند، اما به علت ساخت‌وساز در حریم و بستر رودخانه‌ها، ساختن سدها، تخریب پوشش گیاهی و جنگل‌ها و به دنبال آن فرسایش خاک، دو برابر شدن سطح زیر کشت، (تبدیل مراتع و جنگل‌ها به زمین‌های کشاورزی)، این مناطق توان جذب آب را ندارند. تالاب‌ها می‌توانند نقش مهمی در جذب بخشی از آب سیلاب‌ها داشته باشند و آب را داخل خود نگه دارند، ولی با خشک شدن آنها سیل‌ها تشدید شده است.
بحران فرسایش خاک، فرونشست دشت‌های کشور و بحران گرمایش زمین از دیگر مواردی است که می‌توان از آنها به عنوان چالش‌های مهمی که محیط زیست با آن درگیر است، یاد کرد.
پایش بحران‌های زیست‌محیطی با داده‌های ماهواره‌ای
«ماهواره‌ها مانند چشمانی هستند که از فضا بر تغییرات زمین نظارت می‌کنند، هیچ تغییر و تخریبی از چشم آنها دور نمانده و می‌توانند تمام معضلاتی که محیط زیست ما با آن مواجه است را به صورت مستمر پایش کنند.»
کارشناس اداره مهندسی خدمات سنجش از دور با این توضیح می‌گوید: سازمان‌های فضایی به علت واقف بودن به اهمیت دسترسی به هوای پاک، ماهواره‌هایی را با هدف سنجش آلاینده‌های هوا به فضا پرتاب کرده‌اند تا شاخص‌های آلودگی و شدت آنها را اندازه‌گیری کرده و میزان مرگ و میر را کاهش دهند.
به عنوان مثال در اواخر سال ۲۰۱۷، ماهواره سنتینل ۵ توسط سازمان فضایی اروپا به فضا پرتاب شد که می‌تواند میزان و غلظت ذرات معلق در هوا و همچنین منو اکسید کربن، نیتروژن، ازن، آیروسل‌ها را به ویژه در مناطق شهری با دقت زیادی پایش کند.
همچنین تصاویر ماهواره‌های چند طیفی می‌تواند برای پایش میزان رسوبات معلق در آب، آلاینده‌های آب از جمله آلودگی به فلزات سنگین، لکه‌های نفتی، ورود پساب‌ها و حتی ردیابی جلبک‌هایی که بر اثر تغذیه از پساب‌ها در آب رشد کرده و معضل بزرگی را برای ساکنان مجاور بدنه آبی و آبزیان آن به وجود آورده، به ما کمک کنند.
برای شناسایی مناطق گرم به ویژه در کلان‌شهرها می‌توان دمای زمین را توسط باندهای حرارتی تصاویر ماهواره‌ای پایش کرد و برای کاهش حرارت منطقه تمهیداتی اندیشید. مورد دیگر شناسایی مناطق مستعد فرونشست با کمک تصاویر راداری و تعیین نرخ فرونشست با دقت بالا است که می‌تواند در آن مناطق اقدام به تغذیه آب‌خوان‌ها کرد.
همچنین تصاویر ماهواره‌ای تغییرات کاربری زمین، قطع درختان به ویژه در دل جنگل‌ها را پایش می‌کند. به‌علاوه این داده‌ها قادرند فرسایش و رطوبت خاک، سطح زیر کشت، آفات گیاهی، پوشش برف و برآورد روان‌آب‌ها بعد از ذوب برف‌ها و بسیاری از موارد دیگر را مورد سنجش قرار دهند./ایرنا
