در سالروز فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مطالعه سرنوشت انقلاب روسیه و عوامل منتهی به فروپاشی شوروی، بسیار درس‌آموز است.
به‌جرات می‌توان گفت یکی از عوامل مهمی که در طول تاریخ، سرنوشت ملت‌ها را با تکرار چرخه‌ای از اشتباهات مشابه به تباهی کشانده، فقدان آگاهی تاریخی در میان حاکمان و عبرت نگرفتن آنها از تاریخ بوده است.
مردم در انقلاب ۱۹۱۷ روسیه، به امید آنکه آزادی، دموکراسی، زمین و غذا به دست بیاورند؛ آغازگر انقلاب بودند و خسته از حکومت تزارها، انقلاب اکتبر را رقم زدند که اتحاد جماهیر شوروی، مولود همین انقلاب بود.
اما آنچه بعدها نصیب آنها شد، لزوما همان چیزی نشد که به دنبال آن بودند. از آن پس، حاکمیت مطلق ایدئولوژی مارکسیسم، همه‌چیز را به تسخیر خود درآورد و شبحی پدید آورد که همه چیز را با خط‌کش وفاداری به ایدئولوژی مارکسیسم می‌سنجید و تمامی حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، به اندیشه مارکسیسم گره خورده بود و هرچیز غیر از آن، نفی می‌شد.
حکومت وقت شوروی در سایه ترس، قدرت نظامی قابل‌توجهی به دست آورد که آن زمان در نوع خود کم‌نظیر بود؛ اما بعدها با اندیشه صدور انقلاب۱۹۱۷ و با غفلت از بازسازی واقعی درونی، به جنگ با بلوک غرب رفتند و نه‌تنها از آن پس، دستاوردهای اقتصادی خود را از دست دادند، که همه شئون حکمرانی و سیاست‌ورزی خود را در خدمت ایدئولوژی قرار دادند.
این وضعیت، توجیه‌گران و نظریه‌پردازان خاص و بزرگی هم داشت؛ چهره‌های شاخصی چون لنین که چنان درباره شرایط وقت نظرورزی می‌کردند که گویی حکومت شوروی، نظرکرده و یگانه حقانیت موجود بر روی کره‌زمین بود که هیچ‌چیز را یارای مقابله با آن نیست.
حاکمان وقت شوروی خیلی دیر دریافتند که قدرت نظامی، شرط لازم اما کافی نیست و اصلاحات اقتصادی و سیاسی آندروپوف و گورباچف آنقدر دیر انجام شد که اتحاد جماهیر شوروری نهایتا در اوت ۱۹۹۱، فروپاشید.
به‌زعم برخی نویسندگان، اصلاحات گورباچف عامل فروپاشی شوروی بود؛ چراکه با ایجاد یک فضای باز سیاسی، انحصار را زدود و زمینه‌ساز حرکت‌های جدید شد. اما نباید فراموش کرد که این سرنوشت، نتیجه تلخ تاخیر انجام اصلاحات اساسی در حکومت‌های بسته است و این نکته، درس‌آموزترین نکته از فروپاشی شوروی است.
در حکومت‌های بسته، از آنجا که تاخیر زیاد در پذیرش سیاست‌های اصلاحی و فهم واقعیات توسط حاکمان آنها دیر درک می‌شود؛ هر اصلاحی بدل به انقلاب می‌شود و وقتی در را باز می‌کنند تا باد بیاید، که آنگاه سیل آنها را خواهد برد. آموختن از تاریخ، ریشه در آموزه‌های دینی نیز دارد؛ از تاریخ بیاموزیم.
* محمدحامد سلیمان‌زاده/منبع: کانال راهبرد
