سلام نو – سرویس اقتصادی: بررسی‌ها نشان می‌دهد که نقدینگی تا پایان مرداد ماه به بیش از ۲۷۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده. عددی که با وجود سرسام آور بودن، آن طور که رئیس بانک مرکزی می‌گوید با سرعت کم‌تری رشد کرده است.
عبدالناصر همتی مدعی است که رشد پایه پولی و نقدینگی در پنج ماهه اول سال جاری در مقایسه با پایان سال گذشته کنترل شده و این دو متغییر در این بازه زمانی به ترتیب تنها ۴ و ۱۲ درصد رشد داشته‌اند.
با وجود این گزارش همتی بسیاری معتقدند بانک مرکزی به وظایف اصلی خود که حفظ ارزش پول ملی و جلوگیری از خلق پول جدید و افزایش پایه پولی و نقدینگی کشور است عمل نمی‌کند.
اقتصاددانان منتقد دولت معتقد هستند که بانک مرکزی می‌تواند با اختیارات خود مانع از خلق پول جدید توسط بانک‌ها شود، همچنین اعتباردهی و تسهیلات بانکی به تسهیلات گیرندگان را تحت مراقبت شدید قرار دهد تا تسهیلات به سمت بخش تولید برود تا چند برابر پولی که به این بخش تزریق می‌شود ارزش خلق شود.
با این همه بانک مرکزی مدعی است که در بسیاری از موارد به سهم خود جلوی روندهای نقدینگی‌زا را گرفته و تا آن جا که در توانش بوده از خلق پول جدید جلوگیری کرده است، اما آیا واقعا چنین بوده؟
خلق پول چیست؟
خلق پول روندی است که طی آن بانک‌ها به شیوه‌های مختلف (مثل وام دادن) باعث افزایش منابع مالی یک کشور و انبساط آن می‌شوند. برخی گمان می‌کنند این روند خلق پول تنها و تنها توسط بانک مرکزی ممکن است، اما واقعیت این است که بانک‌ها و موسسات مالی با قرض گرفتن از بانک مرکزی یا وام دادن به مردم می‌توانند در روند خلق پول مشارکت کنند.
در ایران این روند به ویژه با وام دادن با بهره‌های بالا به مشتریان دنبال می‌شود و بانک‌ها سهمی به مراتب بزرگ در خلق پول در اقتصاد کشور دارند.
برای درک روند خلق پول بد نیست نگاهی به این مثال ساده بکنیم :
فرض کنید آقای الف قصد وام گرفتن از بانک را دارد. الف بعد از طی مراحل مرسوم یک‌میلیون تومان از بانک مورد نظر وام می‌گیرد. با اعطای وام بانکی به آقای الف، سپرده‌ای با رقم یک‌میلیون تومان برای او در بانک وام‌دهنده به وجود می‌آید (به رقم موجودی سپرده قبلی او نزد بانک مبلغ یک‌میلیون تومان اضافه می‌شود) اما از حساب هیچ شخصی نزد بانک چیزی کسر نمی‌گردد.
رسول بخشی دستجردی از اقتصاددانان منتقد دولت و عضو هیئت علمی دانشگاه " خلق پول بانک را خلق بدهی در اقتصاد" می‌داند و برای مثال زدن در این مورد می‌گوید که نقدینگی در اقتصاد ایران به دو هزار و سیصد هزار میلیارد تومان رسیده است و درست معادل این عدد، ایرانی ها بدهکار شده اند.
این استاد دانشگاه معتقد است پول‌های خلق شده در سیستم بانکی فعلی به سمت تولید نمی‌رود و " خلق پول از هیچ، قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد و از این نظر با مبانی اسلامی در تضاد است."
فارغ از تضاد یا عدم تضاد با مبنای اقتصاد اسلامی حرف دستجردی درباره مسیری که پول‌های خلق شده طی می‌کنند درست است. به گواه آمار و ارقام پول‌های جدید خلق شده بیشتر برای اصلاح ناترازی بانک‌ها و به نوعی ارائه ویترین مناسب از بانک‌ها خرج می‌شود. در واقع این ناترازی نظام بانکی است که در کنار افزایش سود تسهیلات و سود سپرده باعث خلق پول می‌شود.
بانک‌های خصوصی و دردسرهای بی‌پایان آن‌ها
آن چنان که اقتصاد ایران در دهه ۹۰ اسیر آسیب‌های نابود کننده موسسات خصوصی و هزینه‌های کلان آن‌ها بوده در دهه ۸۰ و ابتدای دهه ۹۰ این بانک‌های خصوصی بودند که آسیب‌های خاص خود را به اقتصاد زدند.
محمدحسین حسین‌زاده بحرینی رئیس وقت کمیته پولی و بانکی مجلس شورای اسلامی با اشاره به نقش بانک‌های خصوصی در روند خلق پول می‌گوید: از سال ۵۷ تا ۷۹ نقش بانک‌ها در خلق اعتبار حداکثر دو برابر بوده و حتی به دو برابر هم نرسیده است، اما به محض ورود بانک‌های خصوصی این نسبت جهش می‌کند به طوری که در سال ۸۰ به ۲٫۳ برابر و هم اکنون به ۶٫۸ برابر رسیده است؛ یعنی بانک‌ها هم‌اکنون ۶٫۸ برابر خلق اعتبار بانک مرکزی، خلق پول می‌کنند و به همین منظور برای کنترل و هدایت خلق پول در سیستم بانکی، بانک توسعه‌ای را درنظر گرفته‌ایم.
اما چرا ظهور بانک‌های خصوصی باید چنین سرعتی به روند خلق پول دهد؟ در یک کلام آن چنان که گفته شد خلق پول برای تراز و وجهه بانک راهکار مناسبی است. در کنار این ظهور بانک جدید یعنی وام بیشتر دادن و وام بیشتر دادن معادل با خلق پول بیشتر است.
در یک کلام و به طور خلاصه می‌توان گفت که خلق پول جدید هر چند برای بانک‌ها مفید است اما برای تولید و اقتصاد کشور سود چندانی ندارد.
چطور می‌توان این روند را اصلاح کرد؟ با اصلاح ناترازی دارایی‌ها و منابع بانکی عملا واقعی‌سازی انجام می‌شود که به‌دنبال آن، بانک‌ها نمی‌توانند به هر میزان و بیش از اندازه سپرده جذب و پول خلق کنند.
حالا به سوال اصلی باز گردیم. سهم بانک مرکزی از پروسه خلق پول چقدر است؟ بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر و تنظیم کننده حتما نقش مهمی در مدیریت نقدینگی و خلق پول دارد، اما وضعیت اقتصاد کشور امروز چنان سیاسی شده که به جرات می‌توان گفت بانک مرکزی برای نقش آفرینیِ درست در این حوزه به هزار و یک پیش نیاز احتیاج دارد و به خودی خود کار چندانی از پیش نمی‌برد و ابزار کافی و زمینه مناسب برای اعمال قدرت در این حوزه را حداقل اکنون ندارد.
نظرات