سلام نو – سرویس سیاسی: صبح امروز آیت‌الله یوسف صانعی، از مراجع تقلید ساکن قم و از شاگردان مشهور امام خمینی دارفانی را وداع گفت. او که شامگاه پنج شنبه، در اثر زمین خوردگی و شکستگی لگن و استخوان دست به بیمارستان منتقل شده بود، قرار بود امروز تحت عمل جراحی قرار بگیرد. اما هم‌زمان با اذان صبح جان به جان آفرین تسلیم کرد. بنا به وصیت وی به خاطر شرایط کرونا هیچ مراسم عمومی‌ای برای ایشان برگزار نخواهد شد.
آیت‌الله یوسف صانعی در سال‌های اخیر به عنوان مرجع تقلیدی نواندیش شناخته می‌شد که رویکرد سیاسی منتقدانه‌ای نیز دارد. در دهه نخست عمر جمهوری اسلامی با حکم مرحوم امام(ره)، سوابقی چون عضویت در شورای عالی قضایی، شورای نگهبان و دادستانی کل کشور را در کارنامه اجرایی خود به ثبت رساند و منتخب مردم در نخستین مجلس خبرگان نیز بود.
آیت‌الله یوسف صانعی در سال ۱۳۱۶ شمسی، در خانواده‌ای روحانی در روستای نیک‌آباد اصفهان متولد شد. پدر وی، محمدعلی صانعی، و پدربزرگ وی، حاج ملایوسف، هر دو از روحانیون شناخته شده زمان خود بوده‌اند. ملایوسف در فلسفه از شاگردان میرزا جهانگیرخان و در فقه از شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتی بوده‌است.
آیت الله صانعی در امتحانات سطوح عالی حوزه در سال ۱۳۳۴ رتبه اول را احراز نمود و مورد تشویق سید حسین طباطبائی بروجردی قرار گرفت. وی در همین دوره شروع به حضور در درس امام خمینی کرد و تا سال ۱۳۴۲ به حضور در درس اصول و فقه و مبانی مُتقن امام ادامه داد و از شاگردان نزدیک ایشان شد.
امام خمینی در در مورد آیت الله صانعی گفته بودند: من آقای صانعی را مثل یک فرزند بزرگ کرده‌ام. آقای صانعی وقتی که سال‌های طولانی در مباحثاتی که ما داشتیم تشریف می‌آوردند، ایشان، بالخصوص می‌آمدند با من صحبت می‌کردند و من حظّ می‌بردم از معلومات ایشان و ایشان، یک نفر آدم برجسته‌ای در بین روحانیون است و مرد عالمی است.
با این که بیشترین حضور صانعی در درس امام خمینی بود اما او سابقه حضور در دروس علمایی چون مصطفی اعتمادی، امام موسی صدر، جعفر سبحانی و محمدتقی ستوده، محمد محقق داماد، محمد علی اراکی و عباسعلی شاهرودی را نیز داشت.
فعالیت‌های سیاسی
بر اساس آنچه در جلد سوم کتاب اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده‌است، نام و امضای یوسف صانعی، در ذیل حدود سی اعلامیه سیاسی و انقلابی به ثبت رسیده است که اولین آن، نامه‌ای است که پس از انتقال امام خمینی از ترکیه به نجف، از سوی علمای قم، خطاب به ایشان نوشته شده است. نام وی همچنین در امضای بیانیه «خلع ید شاه از حکومت» و مخالفت با دولت بختیار نیز به چشم می‌خورد.
آیت الله صانعی هرچند در سال ۱۳۵۸ از سوی امام به عنوان یکی از شش فقیه شورای نگهبان قانون اساسی منصوب شد، اما سه سال بعد و در سال ۱۳۶۱ از این شورا کناره‌گیری کرد. وی هرچند در همان سال به عنوان دادستانی کل کشور منصوب شد، اما سه سال بعد و در سال ۱۳۶۴ از این عنوان هم کناره‌گیری کرد.
فقیهی متفاوت
آیت الله صانعی پس از کناره‌گیری از سیاست به قم رفت و به طور تمام وقت به رسیدگی به امور دینی و درس و بحث پرداخت و در نهایت در سال ۱۳۷۲ رساله علمیه خود را منتشر کرد. رویکرد متفاوت ایشان به خصوص در حقوق زنان باعث اقبال مردم به خصوص نسل جوان به او شد.
او معتقد بود عدالت بر تمام احکام اسلامی جز بر نص متواتر، مقدم است و مسائلی چون تساوی دیه زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان با توجه به این مبنا، اتخاذ شده است.
او معتقد به کرامت ذاتی تمام انسان‌ها با هر اعتقادی است؛ بنابراین غیبت را نه تنها در مورد شیعه بلکه برای همه حتی غیرمسلمان نیز حرام دانسته است.
آیت الله صانعی همچنین نظرات متفاوتی درباره احکام مربوط به زنان داشت. از جمله وی معتقد بود اگر زن مهریه خود را ببخشد و تقاضای طلاق نماید، بر مرد واجب است او را طلاق دهد. از نظر او دیه زن و مرد برابر بود، زن برای خروج از خانه برای امور مرسوم به اذن شوهر نیازی ندارد و در مرجعیت دینی و قضاوت، مرد بودن شرط نیست. همچنین با نبود پدر، مادر بر طفل و اموال او ولایت دارد و ولایت او بر ولایت پدربزرگ مقدم است.
به واسطه پیامدهای اعتراضات انتخاباتی سال ۱۳۸۸ و حمایت آیت‌الله صانعی از اعتراضات و معترضین، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در دی ماه سال ۱۳۸۸ در پاسخ به سؤالی که از مرجعیت آیت‌الله صانعی پرسیده بودند؛ او را فاقد ملاک‌های لازم جهت مرجعیت معرفی کرد. با این حال اقبال به مرجعیت وی دچار خدشه نشد و برخی مراجع همچون آیات مکارم شیرازی، نوری همدانی و موسوی اردبیلی اعلام کردند که اگر تقلید از آیت‌الله صانعی با عِلم بوده، ادامه تقلید اشکال ندارد.
همچنین آیت الله هاشمی، رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام، در پاسخ به سؤالی در مورد نقش مرجعیت در فقه شیعه و اقدام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در رد صلاحیت مرجعیت آیت‌الله صانعی در همان دوران گفت: «در تاریخ تشیع هیچ‌گاه مرجعی توسط جایی نصب یا عزل نشده بلکه مردم با تشخیص خود و پرداخت وجوهات، فرد مناسب به‌عنوان مجتهد را انتخاب کرده‌اند.»
نظرات