سلام نو – سرویس بین‌الملل: این روزها مواضع نماینده رسمی روسیه در مذاکرات برجام بسیار قابل توجه است. از یک طرف جامعه انتظار حمایت بیشتری از روس‌ها دارد و از طرف دیگر اصولگرایان بسیار به رابطه با شرق، به ویژه روسیه، امیدوار هستند.
اما واقعیت چیست؟ آیا قرارداد ۲۰ ساله جدید ایران و روسیه می‌تواند عمق روابط دو طرف را تغییر دهد؟ آیا ما شریک استراتژیک روسیه هستیم؟ آیا روس‌ها آنطور که باید و شاید از ما حمایت نکرده‌اند؟
برای پاسخ به این سوال‌ها سلام نو با شعیب بهمن، پژوهشگر مسائل روسیه و اوراسیا، گفت‌وگو کرد. بهمن حمایت روسیه از ایران را خوب ارزیابی و تاکید کرد روابط ایران و روسیه، آنطور که برخی گمان می‌کنند عمیق و راهبردی نیست.
گفت‌وگوی سلام نو با شعیب بهمن را در ادامه می‌خوانید.
اصولگرایان مدعی هستند قدرت‌های شرقی، به ویژه روسیه، به دولت‌های اصولگرا نگاه مثبت‌تری دارند و با دولت‌های برآمده از آن‌ها روابط بهتری دارند. این ادعا تا چه حد درست است؟
پاسخ به این پرسش مشروط به این است که نوع روابط ایران با روسیه را در دولت‌های گذشته مورد بررسی قرار دهیم. این پیش فرض‌ها که اصولگرایان دنبال روابط با روسیه هستند و جریان اصلاح‌طلب تمایلی به این مسئله ندارد یا برعکس این که گفته می‌شود روسیه دنبال توسعه روابط با اصولگرایان است و تمایلی به همکاری با اصلاح‌طلبان ندارد مبتنی بر تفسیرهای جناحی است، نه واقعیت‌های سیاست خارجی ایران.
اگر نگاهی به تاریخ روابط ایران و روسیه بکنیم متوجه خواهیم شد که یکی از بهترین دوران روابط ایران و روسیه به دوران آقای خاتمی و یکی از بدترین آن به دوران آقای احمدی‌نژاد باز می‌گردد، دوره‌ای که روابط دو طرف به تنش لفظی بین روسای جمهور دو کشور هم رسید.
در نتیجه چنین پیش فرضی بیشتر محصول نگاه جناحی به حوزه سیاست خارجی است. البته در این نکته که اصولگرایان توجه بیشتری به توسعه روابط با کشورهای شرقی و اصلاح‌طلبان توجه بیشتری به توسعه روابط با کشورهای غربی دارند هیچ تردیدی نیست. ولی این که بخواهیم این را به روابط ایران با همه کشورها، از جمله روسیه، تعمیم دهیم کار چندان درستی نیست.
با توجه به این مقدمه اجازه بدهید به معاهده یا قرارداد ۲۰ ساله جدید ایران و روسیه بپردازیم. با توجه به معاهده ۲۰ ساله پیشین، این معاهده جدید گامی رو به جلو برای توسعه روابط ایران و روسیه است یا صرفا تکرار و تمدید معاهده و قرارداد پیشین؟
واقعیت این است آن چیزی که قبلا اجرا شد قرارداد نبود که جنبه اجرایی داشته باشد و صرفا سند و یپمان نامه بین دو کشور بود. شما اگر نگاهی به آن معاهده بکنید متوجه می‌شوید که مفاد به شکل بسیار کلی بیان شده و شما می‌توانید به جای اسم روسیه، اسم هر کشور دیگری را بگذارید.
اگر قرار باشد پیمان جدیدی تنظیم یا پیمان پیشین به روز رسانی شود باید مختصات روابط تهران-مسکو به شکل بهتر، دقیق‌تر و جزئی‌تری در آن مورد توجه قرار بگیرد که نشود به جای اسم ایران و روسیه اسم هر دو کشور دیگری را گذاشت.
اگر قرار است مذاکراتی انجام شود باید مسائل ما بین دو کشور و مسائل دو کشور در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی به صورت دقیق‌تری مورد توجه قرار بگیرد. اگر این اتفاق نیفتد باز هم یک سند کلی خواهیم داشت که تاثیر قابل ملاحظه‌ای در روابط دو کشور نخواهد داشت.
با توجه به نکاتی که گفیتد آیا روابط ایران و روسیه – آنطور که برخی می‌گویند- روابطی عمیق و راهبردی است؟
پاسخ من به این سوال منفی است، چون روابط راهبردی بین کشورها تعریف خاص خود را دارد و سطح مناسبات باید به شکل دقیقی تعریف شود و کشورها بر مبنای آن عمل کنند. درباره ایران و روسیه روابط دو طرف در حوزه‌های مختلف دارای سطح بسیاری پایینی است. مراودات اقتصادی روسیه زیر ۲ میلیارد دلار در سال است که اصلا رقم قابل توجهی نیست. مناسبات و مراودات فرهنگی، رسانه‌ای، انسانی و تورسیم دو طرف هم بسیار پایین است. در روابط سیاسی هم ما روابط خیلی گسترده‌ای با روسیه نداریم.
با وجود تمام این مسائل توقعات از روسیه همیشه بیش از واقعیت روابط دو کشور است. هرگاه که ایران دچار چالشی در سطح بین‌المللی می‌شود همه ایرانی‌ها انتظار دارند که روسیه به شکل کامل از مواضع ایران حمایت کند. این در حالی است که سطح روابط دو کشور هیچ همخوانی با این انتظارات غیر واقع بینانه ندارد.
ما همیشه با عینک خود به روابط روسیه و ایران نگاه می‌کنیم و از روس‌ها توقع حمایت داریم و با نگاه روسیه به رابطه نگاه نمی‌کنیم. مثلا روسیه به ما می‌گوید هر وقت روابط شما با غرب بهبود پیدا می‌کند ما را فراموش می‌کنید و فقط در تنگناها سراغ ما می‌آیید. نمی‌توان انتظار داشت که روسیه صرفا در چهارچوب منافع ملی ایران عمل کند.
با توجه به همکاری‌های روسیه و ایران در روسیه نمی‌توان از روابط استراتژیک سخن گفت؟
روابط ایران و روسیه در سال‌های اخیر تنها در حوزه امنیتی و نظامی منطقه‌ای پیشرفت داشته و در حوزه‌های دیگر پیشرفت نداشته است. رابطه راهبردی یا استراتژیک تنها در صورتی شکل می‌گیرد که روابط در همه حوزه‌ها به صورت متوازن شکل بگیرد. اگر روابط ما در دیگر حوزه‌ها توسعه پیدا نکند، می‌توانیم منتظر تحت الشعاع قرار گرفتن همکاری‌های منطقه‌ای هم باشیم.
پس با این تفاسیر مواضع روسیه درباره برجام تا اینجا معقول بوده است.
بله روسیه در سال‌های گذشته نزدیک‌ترین موضع را به ایران داشته است. این موضع چه در روند مذاکرات منتهی به برجام، چه در هنگام خروج آمریکا از برجام و چه هنگام کاهش تعهدات هسته‌ای ایران همیشه نزدیک بوده است. روس‌ها در سال‌های پس از نقض برجام بارها به نقض برجام توسط آمریکا و عدم عمل اروپا به تعهداتش اشاره کردند و ایران را در کاهش تعهدات خود محق دانستند. به نظر من روس‌ها در مذاکرات آتی هم این موضع نزدیک را حفظ خواهند کرد.
البته باید توجه کرد که روسیه هم مثل دیگران خواهان احیای برجام است و تمایل دارد تمام طرف‌ها به برجام باز گردند و به آن پایبند باشند و دنبال نابودی برجام نیست.
در نتیجه به نظر من در چند سال اخیر نه تنها در بحث برجام، بلکه در سایر موارد هم، مواضع روس‌ها در حمایت از ایران قابل توجه بوده است. در تمام منازعات چند سال اخیر ایران و آمریکا روس‌ها از ایران حمایت کرده‌اند. هر جا حرف مسائل موشکی و منطقه‌ای بوده روسیه از ایران حمایت کرده. به نظر من روسیه یک قدم بیش از سطح مناسباتش از ایران حمایت کرده است و این بسیار خوب بوده است.
نظر شما