فرش اردبیل زینت بخش بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، فرش منحصربفرد بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که سالها زینت بخش این بقعه بود اخیرا در فهرست پنجاه شاهکار هنری برگزیده جهان قرار گرفته است. این اثر نفیس هنری که هم اکنون درگنجینه " ویکتوریا آلبرت هال " شهر لندن در معرض بازدید علاقه مندان به هنر ایران اسلامی قرار دارد، مظهری از هنر و تفکر عارفان دوره صفویه محسوب می شود و تا سال ۱۸۹۳ میلادی در بقعه شیخ صفی قرار داشت.
روزنامه‌ ساندی‌ تایمز چاپ انگلیس اخیرا از بین هزاران شاهکار هنری و تاریخی ارزشمند دنیا، پنجاه اثر هنری را بعنوان برترین شاهکارهای هنری انتخاب کرد که نام این فرش تاریخی بافته ‌شده توسط هنرمندان ایرانی که به فرش اردبیل شهرت دارد، در بین این پنجاه شاهکار جهانی قرار دارد.
این شاهکار هنری که بین سال‌ های ۱۵۳۹ تا ۱۵۴۰ میلادی بافته شده، بزرگ‌ ترین فرش معروف مشرق زمین است که تا بحال در بهترین شرایط نگهداری شده و هیچ صدمه‌ ای به آن وارد نشده است.

قالی اردبیل یک جفت قالی ایرانی معروف است که در آرامگاه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی یافت شده است.

این قالی از نظر طرح و بافت یکی از نفیس‌ ترین و مشهور ترین قالی‌ های جهان است که در فهرست ۵۰ اثر شاهکار هنری برگزیده جهان قرار گرفته است. کارشناسان آثار هنری، این فرش را با نقش و نگاره‌ های زیبای آن، یک اثر هنری انتزاعی منحصربه‌ فرد می دانند که از نظر سطح هنری با نقاشی های انتزاعی قرن حاضر برابری می کند. هسته مرکزی گروه قالی‌ های ترنجدان است.

قالی اردبیل یک سند تاریخی نیز محسوب می‌شود زیرا دارای تاریخ و امضا است و در سال ۹۱۸ خورشیدی (۹۴۶ ه.ق / ۱۵۳۹ میلادی) در سیزدهمین سال پادشاهی شاه تهماسب (طهماسب) بافته شده‌ است. تار و پود آن ابریشمی است و گره‌ های فارسی دارد. در هر اینچ مربع آن حدود ۱۷×۱۹ گره وجود دارد. برخلاف دیگر قالی‌ های مشهور آن زمان، این قالی طرحی آرام دارد و نگاره‌ های جانوران و انسان بر آن نقش نبسته است زیرا برای استفاده در مکانی مقدس بافته شده بود.

این قالی در حال حاضر در موزهٔ ویکتوریا و آلبرت انگلستان نگهداری می‌ شود.

مشخصات فرش

پشم عنصر اصلی تشکیل دهندهٔ این قالی است. مانند اغلب منسوجات این اثر نیز از تار و پود تشکیل شده، پودها در تمام طول کار به دور تارها تابیده شده‌ اند. سطح قالی اردبیل از یک طرح یکپارچه نسبتاً ساده با اجزا قرینه و یک شمسه در وسط آن که دو چراغدان در طول آن قرار دارد، پوشیده شده‌ است.

نقشه فرش به دلیل استفاده نکردن از شکلهای هندسی که در آن زمان در اکثر قالی ها و زیراندازهای ایران مرسوم بود، بطور کامل ابتکاری است بطوری که پس از گذشت سالها اکنون نیز هر فرش که به این نقش بافته شود به نام نقشه شیخ صفی خوانده می شود.

نقشه این فرش براساس تصویر سقف قندیل خانه طراحی شده است و افرادی که وارد این مکان می‌ شده‌ اند کف و سقف تالار را به یک نقش می ‌دیده‌ اند که تداعی کننده ذهنیت عارفان دوران صفویه مبنی بر وحدت وجود یعنی از فرش تا عرش به یک نقش، بود.

در طراحی نقشه فرش اصلی، دریایی از حرکت‌ های لطیف ساق و برگ گیاهی که در آن از رنگهای شاه عباسی استفاده شده است، نگاه‌ ها را خیره می‌ کند.

در این فرش رنگ سرمه‌ ای متن آن نشانگر یک سری حالات روحی و روانی است که حالت تقدس به مجموعه بقعه می‌ داده است.

وجود دو گلبرگ در فرش، تقدس و اعتبار آن را نشان می ‌دهد و ترنج فرش شامل ۱۶ کلاله بیضی شکل است و نشانه‌ ای از آفتاب محسوب می‌ شود.

در حاشیه فرش یک سری قاب‌ هایی که در کاشی کاری سقف بقعه نیز اکنون وجود دارد نقش بسته است.

بیت ”جز آستان توام در جهان پناهی نیست ، سر مرا جز این حواله گاهی نیست” و عبارت ”عمل بنده درگاه مقصود کاشانی ۹۴۶  ه.ق” که بر روی فرش نقش بسته است مشخص می‌ کند که بافنده آن استاد مقصود کاشانی بوده است.

استفاده از گره‌ های ترکی و پشم آذربایجان در بافت فرش و نیز لزوم نظارت بر آن توسط پادشاه وقت که در تبریز حکومت می‌ کرد، امکان بافت فرش در این شهر را به یقین نزدیک می ‌کند.

این فرش که مظهری از هنر و تفکر عارفان دوره صفویه محسوب می‌ شود تا سال ۱۸۹۳ میلادی دربقعه شیخ صفی قرارداشت و در آن زمان این اثر تاریخی ارزشمند از بقعه خارج و به لندن انتقال یافت.

تاریخچه این شاهکار هنری:

به گفته‌ کارشناسان، سند مشخصی دردست نیست که اصل این فرش به دستور چه شخصی بافته شده است، اما گفته‌ ها از آن حکایت دارد که شاه طهماسب اول فرش بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی را برای تالار قندیل خانه سفارش داده است.

نوشته‌ های برخی منابع این احتمال را تقویت می‌ کند که شاه طهماسب اول به محض به دست گرفتن سلطنت درسال ۹۳۰ ه.ق دستور بافت فرش را صادر کرده و این فرش به تنهایی توسط استاد مقصود کاشانی در مدت ۱۶ ‪ سال بافته شده است

وقتی دو انگلیسی در سال ۱۸۴۳ از زیارتگاه شیخ صفی الدین اردبیلی دیدار کردند دو قالی در آن محل قرار داشت. سه سال و اندی بعد از آن در اثر زلزله این مکان آسیب دید و احتمالاً برای تهیه وجه لازم برای تعمیر بنا، فرشها فروخته شدند.

قالی‌ های آسیب دیده در ایران توسط کمپانی «زیگلر» که در کار خرید فروش فرش بود، خریداری شد. تکه‌ های آن که هنوز قابل استفاده بود به هم متصل و نتیجه آن شد که یک قالی کامل و سالم به دست آمد. فرشی که بدون حاشیه با ابعاد کوچکتر بود.

در سال ۱۸۹۲ قالی بزرگتر توسط کمپانی «رابینسون» در معرض فروش گذاشته شد. «ویلیام موریس» که از جانب موزه در مورد آثار هنری تحقیق می‌ کرد طی گزارشی این فرش را فوق العاده و منحصر به فرد و بسیار زیبا توصیف و اصرار به خرید آن کرد. در ماه مارس ۱۸۹۳ با پرداخت ۲۰۰۰ پوند٬ «موزهٔ ویکتوریا و آلبرت» صاحب این قالی شد.

فرش منحصر بفرد بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی (عمارت حکومتی شاهان صفویه در اردبیل) که سالها زینت بخش این بقعه بود، هم‌ اکنون به عنوان یک اثر نفیس تاریخی در گنجینه” ویکتوریا آلبرت هال” شهر لندن درمعرض بازدید علاقه ‌مندان به هنر ایران اسلامی قرار دارد.

مجموعه تاریخی و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی عمارت حکومتی شاهان صفویه، در مرکز شهر اردبیل در میدان عالی قاپوی این شهر واقع شده و شامل بخشهای مختلفی از جمله چینی خانه، شربت خانه، گنبد الله الله، جنت سرا و مقابر خاندان صفویه است و یکی از ده اثر ارزشمند تاریخی ایران محسوب می شود. این مجموعه در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.