آشنایی با دژ بابک خرمدین

به گزارش سلام نو، دژ بابک، بنا شده در بالای کوهی به بلندای ۲۶۰۰ متر، درنزدیکی شهر کلیبر واقع شده است. دژ در زمان ساسانیان و قبل از آن در دوره اشکانیان مورد استفاده قرار  میگرفت. این قلعه نام خود را از نام بابک خرمدین، رهبر مبارز با مهاجمین عرب گرفته است.
اینجا قصر و دژی دو طبقه بوده است.قبل از اینکه به دروازه قلعه برسید باید از راهی بگذرید که به صورت یک دالان باریک ۲۰۰ متری جلوی رویتان سبز می شود! این راهرو، جایی بوده که در گذشته نگهبانان به طور دقیق آن را زیر نظر می گرفتند تا عبور و مروری خارج از برنامه از آن صورت نگیرد. بعد از صعود از این راهرو، ورودی دیگری با پلکان هایی تقریبا نامنظم وجود دارد که شما را به قصر می رساند. پس از آن تالار اصلی است که اطراف آن هفت اطاق دیده می شود. این اطاق ها همگی به تالار مرکزی می رسند.

در سمت شرقی قصر تاسیسات دیگری خواهید دید که شامل چند اتاق و آب انبار می شود که سقف آب انبارها جناقی و گهواره ای هستند. در سمت شمال غربی قصر هم پلکانی قرار داشته که راه دسترسی به طبقات دیگر قصر به حساب می آمد اما امروز چیز زیادی از آن باقی نمانده است.
دو نیمه ستونی که در این بخش می بینید، محلی برای دیده بان ها بوده است که سربازان در آن قرار می گرفتند و به همه چیز و همه جا تسلط کامل داشتند.
این قلعه یادآور رشادت های سردار معروف ایرانی بابک خرمدین رهبر گروه سرخ جامگان است. قلعه دست نیافتنی بابک حدود ۲۲ سال دور از دسترس تازیان باقی ماند و در برابر اعراب مقاومت کرد.

قلعه بابک در سال ۱۳۴۵ در لیست آثار ملی، تاریخی و فرهنگی ایران ثبت شد و مرمت آن از سال ۱۳۷۶ در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی قرار گرفت تا امروز به یکی از گردشگر پذیرترین جاذبه های این استان تبدیل شود.

در دوران خلافت عباسیان شمال آذربایجان نیز مانند بسیاری از مناطق ایران، کانون شورش طولانی مدت و خطرناک علیه خلافت بود که توسط بابک خرمدین رهبری می‌ شده‌ است که بر شمال غرب ایران تاثیر گذاشت و بیش از ۲۰ سال - از ۲۰۱ ه. ق/۸۱۶-۸۱۷ م تا ۲۲۲ ه. ق /۸۳۷ م - طول کشید. از نگاه باسورث این شورش قطعاً پایه‌ های دینی داشته ولی ممکن است که پایه‌ های سیاسی-اجتماعی نیز داشته باشد. شورش او به روشنی از حس ضد عربی ایرانیان در آذربایجان بهره می‌ برده‌ است.
 

بابک که بر علیه خلافت عباسی و بی عدالتی آن قیام کرده بود، هوشمندانه قلعه بابک را بعنوان سنگری در مقابل اعراب برگزید.علاوه بر آن بابک نسبت به استراتژی جنگ، موقعیت خود را تغییر میداد واز مناطق دیگر نیزبرای جنگ بهره میگرفت.  بعلت عدم نفوذ به قلعه و ارتفاع آن،  سپاه عباسی در مقابل سپاه بابک عاجز مانده و تجهیزات نظامی آن کارساز نبود. علاوه بر این، پیوند ازدواج او با شاهزاده ارمنی نیز، موجب حمایت ارمنستان از قیام وی شد. سپاه بابک که ۴ بار سپاه عظیم خلیفه عباسی را در آذربایجان شکست داده و ۲۲ سال سپاه عباسیان را عقب رانده بود، سرانجام با حیله عباسیان و استفاده از نفوذ افشین در قالب دوست و سپس خیانت وی به بابک که منجر به محاصره بسیار طولانی منطقه وقلعه شد، بابک چاره ای جز پناه بردن به ارمنستان ویاری گرفتن ازآن نیافت اما  شاهزاده ارمنی نیز به وی خیانت کرد و بابک بدست عباسیان افتاد و با شکنجه و قطع اعضای بدنش به قتل رسید.  بقول سعدی شیرازی:
"دشمن چون از همه حیلتی فرو ماند، سلسله ی دوستی بجنباند، پس آنگه به دوستی کارها کند که هیچ دشمنی نتواند."

روز اعدام بابک خرمدین و تکه تکه کردن بدنش در تاریخ ۲ صفر سال ۲۲۳ هجری قمری انجام گرفت که مسعودی در کتاب مشهور مروج الذهب این تاریخ را برای اذربایجان بسیار مهم دانسته است اعدام بابک چنان واقعه ی مهمی تلقی شد که محل اعدامش تا چند قرن دیگر بنام خشبه ی بابک یعنی چوبه ی دار بابک در شهرِ سامرا که در زمان اعدام بابک پایتخت دولت عباسی بود شهرت همگانی داشت و یکی از نقاط مهم و دیدنی شهر تلقی میشد
برادر بابک یعنی آذین را نیز خلیفه به بغداد فرستاد و به نایبش در بغداد دستور نوشت که اورا مثل بابک اعدام کند.
قیام بابک مقارن با قیام المقنع ،استادسیس و... درسایر مناطق ایران بود.
 

کلیبر شهر کوچکی با نام قدیم " بذ" با جمعیت حدود ۱۰هزارنفری در میان کوههای سربه فلک کشیده جاویدان و جمهور قرارگرفته است.این شهر شمالی ترین شهر استان بوده که با جمهوری آذربایجان هم مرز است.زیباترین،مشهورترین و پربازدیدترین جاذبه های منطقه کلیبرشامل قلعه بابک،قلعه دره سی(دره ای که پائین قلعه بابکه)،مکیدی دره سی( دره مکیدی) وجنگلهای آینالو(واژه آینالو از آئینه مشتق شده و به علت ساخت ساختمان زیبائی که داخل آن آئینه کاری بوده وتوسط یک فرد ارمنی به نام تومانیانس در یکی از روستاهای آن منطقه احداث شده ،گرفته شده است)  می باشد.
در مسیر قلعه حدود سه کیلومتر که به سمت جنوب غربی از شهر کلیبر خارج می شوید به دره ای فوق العاده زیبا می رسید. دره ای سرسبز پوشیده از درختان بی‌شمار و کوتاه که فاصله بین آنها به هیچ وجه دیده نمی شود. در میان این جنگل بی نهایت زیبا صدای انواع پرندگان به گوش می رسد که حس فوق العاده عالی به گردشگر می دهد. در این جنگل انواع کبک و پرندگان شکاری مانند شاهین زندگی می کنند.
یک گردشگر کانادایی کلیبر را اینگونه توصیف می‌کند، "شهری دورافتاده و خواب آلود در میان کوه‌ های سر به فلک کشیده‌ای که قله‌هایشان در زیر مه‌ غلیظ از دیده پنهان شده اند. ... مکانی است عالی‌؛ به طراوت و سر سبزی انگلیس و ورای ذهنیت ما از طبیعت کویری و خشک ایران. بخش عمده این توصیف مرهون چشم انداز کوهستانی اطراف قلعه است. دامنه‌ های پایین دستی‌ قلعه بخشی از جنگلهای ارسباران هستند، که بعلت نزدیکی‌ به مقر اداره محیط بانی‌ در شهر، دست نخورده باقی مانده اند. زیبایی‌ های طبیعی و ویژگی‌های تاریخی دژ بابک از مکان‌ های سالیانه علاقه‌مندان بسیاری را رهسپار این منطقه می‌ کند.

مشخصات قلعه:

قلعه بابک و کوه جاویدان به مختصات:   Coordinates: ۳۸°۵۰'۱۳"N   ۴۶°۵۹'۰"E  در ۵۵ کیلومتری شمال شهرستان اهر و در چند کیلومتری جنوب غربی کلیبر واقع است.
اطراف این قلعه را از هر طرف دره‌های عمیقی با ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر عمق فراگرفته است. مسافت کلیبر به قلعه با این که از چند کیلومتر تجاوز نمی‌کند ولی صعب و دشوار است و به هنگام عبور می‌بایست از گردنه‌ها و کتل‌ها گذر کرد تا پس از ۳ ساعت کوه‌پیمایی و یا کوفتگی حاصل از اسب سواری خود را به پای باروهای استوار دژی برساند که عظمت‌اش از فراز ستیغ دره‌ها و کوه‌ها خود را به رخ می‌کشاند. قلعه بابک، یا دژ بذ؛ قلعه ای است که به قلعه بابک خرم دین سردار بزرگ ایرانی معروف است.
مجموع مساحت‌ این‌ قلعه‌ در حدود ده‌ هزار متر مربع‌ می‌باشد.
قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحکم دژ باید از معبری عبور کرد که به صورت دالانی است و از سنگ‌های منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور۱ نفر را دارد و دو نفر به سختی می‌توانند از آن بگذرند.
فاصله این معبر تا باروی قلعه در حدود ۲۰۰ متر است و مقابل آن قرار دارد. از همین نقطه است که صعوبت راه و ابهت خاص این قلعه رفیع و موقعیت خیره کننده آن بیننده را به اعجاب وا می دارد.

امتداد بصری معبر در نهایت به دروازه قلعه ختم می‌شود و دقیقاً در راستای آن قرار دارد که باعث می‌شود ورود هر تازه وارد و سپاهی و غیره از طریق دو برج دیده بانی در سمت دروازه ورودی قابل رؤیت باشد.
برای نفوذ به داخل تنها راه ورود دروازه اصلی است و از کوهستان امکان وارد شدن به قلعه وجود ندارد.
با گذر از دروازه ورودی و پشت سر گذاشتن بارو، جهت رسیدن به دژ اصلی باید از گذرگاهی باریک که حدود ۱۰۰ متر صعود از ارتفاع را نیز به همراه دارد گذشت تا به مدخل ورودی قلعه رسید، مسیری صعب العبور که از یک سمت مشرف به دره‌ای است با جنگل‌ های تنک و ژرفایی در حدود ۴۰۰ متر که به صورت تیغه و دیواره تا قعر دره ادامه دارد.
در تکیه گاه‌ های طبیعی این دیواره‌ها و ۴ جهت بنا ۴ جایگاه برای دیده‌ بانها به صورت نیمه استوانه ساخته شده‌ است. اینها مقر کوه بانیه‌ ها و سربازانی است که هر جنبنده‌ای را تا کیلومترها دورتر، از فراز دره‌ها و کوهپایه‌ ها زیر نظر می‌گرفتند.

پس از صعود، برای ورود به دژ اصلی از مدخل دیگری با پلکان‌هایی نامنظم باید عبور کرد. طرفین مدخل دژ، به وسیله دو ستون کاذب مشخص شده است.

بنای دژ که دو طبقه و سه طبقه است، پس از ورودی قرار گرفته است و پس از آن تالار اصلی وجود دارد که اطراف آن را ۷ اتاق فرا گرفته است، اتاق‌هایی که به تالار مرکزی را دارند.

در قسمت شرقی دژ تأسیسات دیگری مرکب از اتاق‌ ها و آب انبارها ساخته شده است؛ سقف آب انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ ای استوار شده‌اند.

محوطه داخلی آنها نیز به وسیله نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره‌ ها از آب آنها استفاده می‌ شده است.

در سمت شمال غربی دژ پلکان‌ هایی سرتاسری وجود داشته که اکنون ویران شده و قسمت‌ هایی از آن بیرون خاک است و تنها راه صعود به بخش‌ های مرتفع تر بناست.

از آثار معماری و برخی از سنگ‌ های زبره تراش و روش چفت و بست سنگ‌ ها و ملات ساروج و اندود دیوارها از نوعی گچ و خاک می‌ توان دریافت که ساختمان این دژ و قلعه در روزگار اشکانیان و بخصوص ساسانیان ساخته شده است.
این دژ در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس از آن مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن به وجود آمده و الحاقاتی در بنا ایجاد شده است.
اشیا و ابزاری که از قلعه بابک به دست آمده، سفالینه‌ های منقوش و لعاب خورده است که یک دوره استقرار تا اوایل قرن هفتم هجری را نمایش می‌ داد.
همچنین تعدادی سکه مسی کشف شده که برخی از آنها به علت ساییدگی و زنگ خوردگی فراوان غیرقابل خواندن است و در بین این سکه‌ ها برخی مربوط به اتابکان آذربایجان و هزارسیبان (قرون ششم و هفتم هجری) هستند.
به لحاظ سوق الجیشی موقعیت استقرار بنا بر فراز قله به گونه‌ ای ست که ۲۰ نفر سپاهی قادر بودند هجوم یک سپاه صد هزار نفری را مانع شوند و تلفاتی هم نداشته باشند. چون تیر و کمان و اسلحه معمول زمان به سربازان و مستحفظانی که در قلعه و بر بلندی موضع می‌گرفتند به جهت بعد مسافت بی تاثیر بودند.

اگر بر فراز برج‌ های این قلعه که بایستید، همه ارتفاعات و جنگل‌ های اطراف زیر پای شماست و شما بر بلندترین نقطه منطقه ایستاده‌ اید. چشم اندازی وسیع از کوه های پوشیده از درخت و دشت های ارسباران. به راستی که این قلعه بسیار زیباست.
قلعه بابک در سال ۱۳۴۵ با شماره ۶۲۳ در لیست آثار ملی، تاریخی و فرهنگی ایران ثبت شد و مرمت آن از سال ۱۳۷۶ توسط اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی آغاز شد.

موقعیت مکانی قلعه بابک:

آذربایجان شرقی، ۵۵ کیلومتری شمال شهرستان اهر، چند کیلومتری جنوب غربی کلیبر
مسیر صعود به قلعه از سه مسیر امکانپذیر است: مسیر قلعه درسی در جنوب قلعه که صعب العبور است، از مسیر روستای شجاع آباد،
راه عشایری بسطاملو یا ییلاق (از جانب غرب قلعه) که سهل تر میباشد.

از پشت هتل بابک، مسیری سنگلاخی وجود دارد که گردشگران می توانند با ماشین به محل زندگی عشایر برسند. بهتر است با ماشین شخصی از این مسیر عبور نکنید زیرا جلوبندی ماشین پایین می آید. پاترول و لندروورهایی در پارکینگ هتل وجود دارند که با دریافت هزینه ای مسافران را به بالا می رسانند و هنگام برگشت دنبال آنها می آیند.

پس از این مسیر نیز حدود یک ساعت پیاده روی دارد تا به قلعه برسید. در مسیر پله هایی برای راحتی گردشگران ساخته شده است که گاهی بالا رفتن از آنها طاقت فرسا می شود. پس از عبور از سه کوه به کوه قلعه بابک می رسید و باید پله های زیاد قلعه را طی کنید تا به داخل آن برسید.

ویژگی خاص این منطقه:

علاوه بر نمادی از تاریخ مقاومت ایران، این منطقه بسیار خوش آب و هوا است بویژه در فصول گرم سال برای بازدید مناسب است.
علاقه مندان به طبیعت زیبا و بکر و همچنین کوهنوردان میتوانند از طبیعت زیبای منطقه کلیبراستفاده کنند. قابل ذکر است که منطقه جنگلی ارسباران همانطور که از نظر آب وهوا و شرایط اقلیمی با مناطق جنگلی شمال ایران متفاوت است، از نظر چشم انداز و طبیعت نیز با آن متفاوت بوده و هر یک جلوه های ویژه و زیبایی خاص خود را داراست.

فعالیت‌های رفاهی تفریحی این منطقه:

به تازگی در این منطقه عملیات اجرایی ساخت تله کابین و مجتمع تفریحی - رفاهی آغاز شده است.
علاوه بر ایام خاص در بسیاری از روزهای تعطیل در این قلعه، مراسم شعر خوانی، موسیقی سنتی و رقص لزگی (رقص محلی آذربایجان) برگزار می‌شود. این قلعه و طبیعت اطراف آن برای کوهنوردان و طبیعت‌ گردان آذربایجانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مسیر تهران به کلیبر:

افرادی که از پایتخت قصد بازدید از کلیبر و زیبایی های آن را دارند  باید پس از کرج وارد اتوبان زنجان شوند و مسقیم به سمت تبریز (۶۲۰ کیلومتر) بروند. از همان ابتدای ورودی تبریز تابلویی به سمت اهر و کلیبر وجود دارد که باید وارد جاده ای دو طرفه بشوید و حدود ۲۱۰ کیلومتر را بپیمایید تا به شهر کلیبر برسید.

راه‌های ورود و خروج  کلیبر:

از شهرکلیبر ۴ جاده خروجی  وجوددارد.جاده اول جاده دوطرفه ۵۵ کیلومتری اهر- کلیبر میباشد که مسیری کوهستانی و بسیار زیباست..جاده دوم جاده ایست که به بخش آبش احمد ختم شده و مجتمع عظیم  نوسازوزیبای آبدرمانی آبگرم "متعلق" نزدیک آبش احمد در این مسیر قراردارد.جاده سوم راه جدیدالاحداثی است که کلیبر رو به روستای "جانانلو"( چسبیده به رودخانه ارس ) متصل کرده که فوق العاده جاده خوب و مسیر زیبائی است که یک طرف جاده، کوههای زیبا و سرسبز و طرف دیگر دره و رودخانه است نهایت این جاده به بخش" خدافرین" منتهی می شود(که اخیرا به شهرستان تبدیل شده) که مرز شمالی ایران و جمهوری آذربایجان است و سد زیبای خدافرین در این مسیر قرار دارد و درنهایت جاده چهارم که مسیر قلعه بابک است از سمت جنوب غربی شهر خارج شده و به ترتیب قلعه دره سی، قلعه بابک، مکیدی دره سی و جنگلهای آینالو در این مسیر واقع شده است.

منبع: تریپ یار