خانه عباسیان بنایی با معماری گودال باغچه

به گزارش سلام نو، این مجموعه در کوی سلطان امیر احمد قرار دارد و در سال ۱۲۵۲ هجری قمری به وسیله مرحوم حاج محمد ابراهیم، یکی از تجار خوشنام کاشان ساخته شده است که از لحاظ طرح معماری و تزئینات و استفاده از فضاها وحجم های موجود در آن بسیار غنی و از نظر معماری سنتی در نوع خود منحصر به فرد است.
مجموعه خانه های تاریخی عباسیان به تحقیق و طبق نظر نخبه ترین کارشناسان معماری، جزو برجسته ترین آثار معماری اسلامی و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران اسلامی است.
این مکان  با شمارهٔ ۲۰۲۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌است.

این مجموعه مشتمل بر پنج حیاط و گودال باغچه بوده است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت پنج باب خانه مستقل از هم درآمد، بدون این که صاحبان و سکنه بعدی هر کدام از این پنج باب خانه آگاهی داشته باشند که این خانه ها در بدو ساخت جزو یکی مجموعه و باهم در ارتباط بوده اند. در سالهای اخیر با همت و تلاش مسوولان ذی ربط چهار واحد از پنج باب خانه خریداری و کار بازسازی آنها انجام شده است.

از چهار باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دو طبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است.خانه های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچ بری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر: رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبائی و ظرافت است.
در خانه عباسیان یکی ازمراجع بزرگ و برجسته معاصر کاشان به نام مرحوم آیت الله سید محمد علوی بروجردی متولد و تربیت یافته است و حتی یکی از خانه ها را که ارث به وی رسیده بود به محل حوزه درس تبدیل کرده بود.

سبک اصلی معماری بنا به گودال باغچه موسوم است. در این سبک معماری، بنا پایین‌تر از سطح کوچه احداث شده و اصطلاحاً گود می‌باشد. دسترسی به آب قنات وفشار آب در قسمت های مختلف ساختمان و خاصیت عایقی خاک و مصالح در جلوگیری از سرما و گرما و استحکام بنا، علت ساخت بنا در گودی بوده است . ویژگی‌های معماری خانه عباسیان: تقارن: در هر ضلع این بنا اگر خطی فرضی در وسط ضلع ترسیم شود، طرفین ضلع کاملاً قرینه می‌باشد. چهار فصل خانه: بنا دارای قسمت‌های تابستانی و زمستانی نشین بوده و در هر فصل از سال از قسمت‌های خاصی از بنا، متناسب با وضعیت آب و هوایی آن فصل، استفاده می‌شده است. معماری درونگرا: بر خلاف بناهای امروزی که ظاهر بنا دارای تزئینات بسیار می‌باشد. در بناهای قدیمی، ظاهر بنا بسیار ساده و دارای تزئینات کم می باشد و بالعکس درون بنا بسیار با شکوه و زیبا می باشد. معماری محجّبه یا نقاب‌دار: به علت آنکه معماری دوران قاجار یک معماری مذهبی است و شهر کاشان نیز از دیر باز به دارالمومنین معروف است، رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار مشهود می‌باشد. 

خانه تاریخی عباسیان از زیباترین خانه های تاریخی ایران به شمار می  رود. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان، این  بنای  تاریخی  در حدود سال  های ۱۲۴۵  تا ۱۲۵۰ هجری قمری  توسط  مرحوم سیدابراهیم تاجر کاشانی، پدربزرگ  آیت  اله  سید محمد علوی  بروجرودی  معروف به «سید باغ» ساخته شده است. این  مجموعه  در پنج  طبقه  شامل  پس سرداب ، سرداب ، همکف ، بالا و بهارخواب  است. یکی از ویژگی  هایی که این خانه تاریخی را در زمره شاهکارهای معماری ایرانی قرار داده و از دیگر خانه  های تاریخی متمایز کرده، بالاتر بودن مساحت  زیربنای  آن  از وسعت  زمین  این خانه  است. در حالی که وسعت  زمین  این خانه  حدود ۵ هزار متر مربع  است، به  دلیل  تعدد طبقات ، زیربنای آن بیش از ۷ هزار مترمربع  است. کل  مجموعه ، شامل ۵ حیاط  بیرونی، اندرونی، باغ، خدمه و حوضخانه است  که  هر یک، کاربرد ویژه خود را دارد.

«بخش بیرونی»، در واقع به عنوان مهمانپذیر صاحبخانه  و محل  پذیرایی  از مهمانان  تجاری به  شمار می  رفته  که شامل اتاق آئینه، تالار سرپوشیده، ایوان، اتاق  های سه دری، پنج دری و سایر فضاهاست. «بخش اندرونی»، محل  اسکان  صاحبخانه  و خانواده وی  بوده  و همخوان با مقله حجاب در معماری اسلامی،  از بخش  بیرونی  کاملا جدا است. «بخش حیاط  باغ»، محل  برگزاری  نماز جماعت  به  امامت  آیت اله  سید محمد علوی  بروجردی  بوده  که  از همین  رو، ایشان  به  «سید باغ » شهرت  یافته بودند. «بخش حیاط  حوضخانه» نیز محل  تدریس  این سید بزرگوار بوده  است. آخرین بخش این مجموعه «بخش حیاط  خدمه» است که محل  اسکان  خدمه  بوده  و  از طریق  مطبخ  به  خانه  راه  داشته  است. کل  مجموعه  دارای ۲  بادگیر و دو حلقه  چاه  است  که  یکی  از چاه ها به  عنوان  مخزن  آب  خانه  به  شمار می رفته  است. مهمترین  قسمت  های  مجموعه  عباسیان  عبارت است از اتاق آئینه، اتاق  شاهنشین،  اتاق  پنج  دری یا تالار مرکزی ودو تالار سرپوشیده  بزرگ  است.

«اتاق آئینه» که زیباترین  اتاق  این خانه  تاریخی به شمار می  رود، در حیاط  بیرونی  واقع  است و محل  پذیرایی از مهمانان  خاص  بوده  که دارای تزئینات آئینه کاری وگچ بری بسیار زیباست. « اتاق  شاهنشین » در حیاط  اندرونی  واقع  شده است و «اتاق  پنج  دری» یا «تالار مرکزی» به  دلیل  اشراف  بر دو حیاط  بیرونی  و اندرونی  ، بیشتر مورد استفاده  صاحبخانه  بوده  است. «تالار سرپوشیده  بزرگ » خانه عباسیان که در حیاط  بیرونی قرار دارد، محل  برگزاری آیین  های جشن  و عزاداری  عمومی بوده و «تالار سرپوشیده  کوچک » که  در حد فاصل  حیاط  بیرونی  و اندرونی و در امتداد تالار مرکزی واقع  شده است، محلی برای  برگزاری مراسم   خانوادگی و خصوصی  بوده  است. نکته  قابل  توجه ، نورگیر زیبای  تالار سرپوشیده  بزرگ  است  که  به  دلیل  شباهت آن  به  کلاه  سربازان  فرنگی  دوره  قاجار، به  نورگیر کلاه  فرنگی  معروف  شده است. مدتی پس  از مرگ  حاج  سید محمد ابراهیم ، این خانه  زیبا  تفکیک  شده  و به  فروش  رسید. پس از تفکیک، بخش بیرونی به نام  عباسیان ، بخش اندرونی به نام  مسعودی فر، بخش حوضخانه  به نام حقانی، بخش خدمه  به نام عباسی و باغ خانه به نام تقوی تغییر نام داد.
اما چرا کل این مجموعه به نام عباسیان  معروف شده است؟
حدود صد سال  پیش، حیاط   بیرونی  به  یکی از تاجران  معروف  کاشان  به  نام  عباسیان  فروخته  شد که  به  دلیل  هنگفت  بودن بهای آن، در آن  زمان، تا مدت ها این  خبر، نقل  محافل  شهر بود و سبب  شد تا  به  تدریج ، کل  مجموعه  به  نام  عباسیان  شناخته  شود. متاسفانه معمار و هنرمندان  چیره دست این بنای تاریخی بسیار زیبا و ارزشمند، نامعلومند. مجموعه فعلی شامل  ۳ حیاط  بیرونی، اندرونی، حوضخانه  و حیاط  باغ است، ولی حیاط  خدمه  هنوز خریداری  نشده  است. شایان ذکر است که این  بنای  ارزشمند در محله  سلطان  امیراحمد کاشان واقع  شده  است.  

منبع: تریپ یار