رشته کوه سهند عروس قلل ایران

به گزارش سلام نو، سَهَنْدْ نام قله و رشته‌کوهی آتشفشانی در جنوب تبریز، شمال مراغه و هشترود، غرب بستان‌آباد و شرق آذرشهر، عجب‌شیر و اسکو، در مرکز استان آذربایجان شرقی است. این رشته‌ کوه دارای ۱۷ قله با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر است که بلندترین آن‌ها (قوچ‌گلی داغی) ۳۷۰۷ متر بلندی دارد و مرتفع‌ترین نقطهٔ استان محسوب می‌شود که در محدودهٔ شهرستان بستان‌آباد قرار گرفته‌است.

رشته‌کوه سهند به دلیل انبوهی گیاهان، چمن‌زارها، گلزارها و مراتع در آن به عروس کوه‌های ایران مشهور شده‌است؛ چراکه سطح تمام مناطق این رشته‌کوه پوشیده از سبزه‌است. شقایق‌های صحرایی و آلاله‌های روییده در دامنه‌های این کوه که از جمله گونه نادر لاله واژگون هستند، منظره جالبی را برای گردشگران و میهمانان تداعی می‌کند.

کوهستان سهند بعد از سبلان یکی از بزرگترین و مهمترین برجستگی‌های آذربایجان و از معروفترین کوه‌های آتشفشان و خاموش ایران است که در ۵۰ کیلومتری جنوب تبریز و ۴۰ کیلومتری شمال مراغه قرار گرفته است.

قله منفرد و آتشفشانی خاموش سهند در میان جلگه آذربایجان قد برافراشته است این کوهستان آتشفشانی خاموش شبیه آرارات و البرز و سبلان بوده خط فاصل بین دو توده خروجی البرز و توده ارمنستان به وجود آمده است.

ارتفاع متوسط سهند ۱۴۰۰ تا ۲۲۰۰ متر بوده که در آن بریدگی‌های سخت، دامنه‌هائی با شیب تند با تنگه‌های باریک و رشته کوه‌ها کشیده شده در موازات یکدیگر به وجود آمده است.

سهند در تمام سال پوشیده از برف است. دامنه‌های سهند در طول سال پوشیده از گل و ریحان و لاله واژگون است. کوهستان سهند از مجموعه کوههای آتشفشانی تشکیل شده که دریاچه کوچکی که خاص این کوهستانهاست در دامنه های آن به چشم می خورد که از مهمترین آنها می توان به آلمالوگلی ، قور گل آیقرگلی،نادر گلی ،گین گلی و قوچ گلی اشاره کرد

وجود چشمه‌های متعدد در قله و دامنه‌های آن که مشهورترین آن‌ها" قرخ بلاغ " گوموش بلاغی" ، "پری" و " گوران بلاغی"  است، طراوت و لطافت را به ارمغان آورده و موجب سیرابی درختان، باغات و مراتع روستاها و شهرهای این منطقه می‌شود.

کوه سهند با ۱۳۰ هزار هکتار مراتع ییلاقی علاوه بر سرسبزی دارای گونه‌های گیاهی خوش خوراک مثل شبدر و یونجه بوده و دامنه‌های آن مرتع و چراگاه بسیار مناسبی برای دام‌های دامداران ، ایلات و عشایر منطقه است.

دامداران منطقه و عشایر استان‌های آذربایجان شرقی و غربی هر سال برای ییلاق گذرانی و تعلیف دام به دامنه‌های کوه سهند کوچ می‌کنند.

دامنه‌های این کوه به علت داشتن گل‌های فراوان بهترین محل جهت تولید عسل بوده و عسل تولید شده در این منطقه از شهرت ویژه‌ای برخوردار است.

سرمای زیاد در طول مدت زمستان و برف زیاد در این کوه مانع رشد درختان و درختچه‌ها شده ولی تیره‌های مختلف گیاهی که همگی به صورت علفی پایا و یک ساله هستند، در مراتع و چمن‌زارهای سهند به وفور یافت می‌شود.

قله‌های رشته کوه سهند:

سهند در زمره کوه‌های رشته کوه‌های البرز است که در شمال مراغه و از غرب به شرق کشیده شده و دهانه قله جام داغی مغرب و شرق بی اندازه پاره شده است و در سمت جنوب سوار بر جلگه مراغه بوده و بعد از قوچ گلی داغ ( ۳۷۰۷ ) از همه بلندتر است. قله جام داغلی در میان مردم به بلندترین قله سهند معروف شده است ولی به تحقیق قله قوچ گلی داغ از تمام قلل سهند بلندتر است . در فاصله ۵ کیلومتری جام داغی در روی یک خط کوهستانی و در سمت غرب آن قله سهند به نام هرم داغ  قرار گرفته که ۳۵۶۲ متر ارتفاع دارد .

معروفترین قلل مرکزی سهند بنام چماقلو داغ ، شکر داغ ، قوچ گلی داغ، یانخ داغ، درویشلر داغی می باشند که دره های با صفای بایندر و شاه یوردی را به وجود آورده اند. چندین قله مرتفع در این منطقه قرار دارد که بلندی ۱۷ قله آن از ۳۰۰۰ متر تجاورز می نماید . از شهر تبریز ۸ قله سهند که ارتفاع آنها ۳۲۰۰ متر تجاوز می کند به وضوح و آشکارا دیده می شوند. سلطان داغی در غرب، کریم داغی و لیقوان داغی در شرق و کمال داغی و قوچ گلی در شمال آن قرار گرفته اند.

کوه‌های جام، سهند، سلطان، دمیرلی، آغ‌داغ، موتال داغی، شیر داغی، حرم داغی، گیرو داغی، آتاشان، درویش، کمال از مهم‌ترین قلل رشته‌کوه سهند محسوب می‌شوند.

در بخش شمال شرقی که مشرف به جلگه بستان آباد می باشد قله های قوچ گلی داغی٬ بز داغی٬ حرم داغی٬ متال داغی٬ زری داغی٬ آت داغی٬ جوداغی که به وجود آورنده دره های چینی بلاغ٬ سعید آباد چیچکلو که همین دره ها و قله ها سرچشمه رودهای چینی بلاغ چایی٬ قپان چایی٬ بهادر چایی٬ کلقان چایی می باشند. که اکثرا به حوضه آبریز قزل اوزن و در نهایت به دریای خزر می ریزند. بلندترین قله سمت شمال شرق قله قوچ گلی به ارتفاع ۳۷۰۰ متر می باشد. نزدیکترین روستا ها به همین قله ها روستاهای ثمر خزان٬ چینی بلاغ٬ چیچکلو می باشد.

در بخش شمالی که مشرف به جلگه لیقوان و تبریز می باشد:
گیروداغی٬ شیرشیر داغی٬ دمیرلی داغی٬ شله سرداغی٬ پانیخ داغی که بوجود آورنده دره های توله سر دره سی٬ بارالی دره سی٬ گین دره سی٬ ورودخانه های لیقوان چای٬ توله سر چای٬ بارالی چای که در نهایت به آجی چای تبریز پیوسته به دریاچه ارومیه می ریزند. بزرگترین قله بخش شمالی کوهستان سهند قله گیروه با ۳۶۰۰ متر ارتفاع نزدیک ترین روستا ها و مسیر صعود روستای ثمر خزان و روستای لیقوان می باشد.

در بخش شمال غربی که مشرف به جلگه تبریز وشهرستان اسکو می باشد قله سلطان داغی٬ نوروز داغی٬ ارشد داغی٬ سنجر داغی٬ قشنار داغی و زینجاب داغی که بوجود آورنده دره های زینجاب دره سی٬ ارشد چمنی٬ کندوان دره سی٬ آستاری دره سی و رودخانه های کندوان چایی٬ اسکو چایی و زینجاب رود که در نهایت به دریاچه ارومیه می ریزند. بلند ترین قله شمال غرب سلطان داغی با ارتفاع ۳۴۲۵ متر و نزدیکترین روستاها و مسیر صعود روستای کندوان و عنصرود می باشد.

در بخش غرب و جنوب غرب که مشرف به جلگه آذرشهر وعجب شیر ومراغه بوده قله های میدان داغی٬ قارمش داغی٬ قوجا داغی٬ نال میخ داغی٬ چماقلو داغی٬ عریان داغی و اولیا داغی که بوجود آورنده دره های گنبه دره سی٬ بهادر دره سی٬ چاخ چاخ یوردی٬ اسفاین دره سی٬ سارم ساخلی یوردی و رودخانه های گنبر چای و توفارقان چای آذرشهر٬ قلعه چای عجب شیر و صوفی چای مراغه می باشد. بزرگترین قله منطقه غرب کوهستان قله میدان داغی با ۳۴۰۵ متر نزدیک ترین روستاها و مسیر صعود روستاهای هرگلان عجب شیر گنبر آذرشهر و یای شهر مراغه٬ کندوان اسکو می باشد.

در بخش جنوب که به جلگه مراغه وهشترود مشرف بوده کوه معروف سهند یک کوه با دو قله که جام ۳۵۵۰ وقله سهند ۳۵۱۳متر خود نمایی میکنند. کمی بطرف جنوب شرق کوه آق داغ می باشد جنوب کوه سهند مرتع قیخ بولاغ و شمال آن شاه یوردی ودشت بایندر می باشد. نزدیکترین روستاها ومسیر صعود روستای کورده ده وباتما نقلیچ مراغه وروستای چیچکلو هشترود می باشد.

بخش مرکزی فاقد قله های مرتفع بوده ولی سه دره زیبا وپر آب :
شاه یوردی٬ بایندر ده سی و تورپاغلی بستر سه رودخانه مهم کوهستان قرانقوچای٬ مردق چای و صوفی چای می باشد. همین دره های زیبا و فرحناز هسته مرکزی کوهستان بوده که در میان قلل مرتفع همچون نگینی برانگشتر جلوه گر است.

در بخش شرقی ارتفاع قابل ملاحظه ای وجود ندارد و به مرتع بایقراء ختم می شود.

آب و هوای قلمرو سهند:

ناحیه کوهستانی سهند دارای آب و هوای سردسیری است. مقدار بارندگی در این منطقه بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر در سال می باشد. از نظر تقسیم بندی آب و هوائی، منطقه سهند در ردیف مناطقی است که ارتفاع آنها بیش از ۲۰۰۰ متر است. وجود تابستانهای ملایم و زمستانهای سرد و طولانی از خصوصیات این مناطق می باشد.

با توجه به وجود کوهستان آتشفشانی سهند که نوع خاصی از اقلیم را در آذربایجان به وجود آورده است دانشمندان علم هواشناسی د ر مورد اقلیم سهند و قلمرو آن نظراتی چند ابراز داشته اند کوپن koepen دانشمند کلیما تولوژیست اتریشی درون پهنه آذربایجان را در شعاع کوهستان سهند و سبلان کلیمای ( DF ) معین کرده است یعنی آب و هوای بارانی و مرطوب و خیلی سرد که زمستانش طولانی و نیمه خشک است. در این کوهستان جنگل وجو ندارد ولی سراسر آن پوشیده از مراتع عالی و غنی است. 

هانری پابو H.pabau دانشمند فرانسوی، تورنت وایت Thornt wait کلیما تولوژیست آمریکائی و دومارتون Demarton محقق فرانسوی در باره اوضاع اقلیمی سهند نظراتی ابراز داشته اند ( در این مورد و برای دستری به اطلاعات بیشتر به کتاب طواف سهند رجوع فرمائید)

رودخانه‌هایی که از سهند سرچشمه می گیرند:

ارتفاعات برف گیر سهند در قسمتی از مرکز فلات آذربایجان یکی از بزرگترین منشا سرچشمه رودخانه های متعددی است که حیات و زندگی روستائی و عشایری را تداوم بخشیده است .

روی هم رفته از کوهستان سهند ۱۹ رودخانه دائمی و ۴ رودخانه فصلی سرچشمه می گیرند قسمتی از آب این رودخانه ها از طریق دره قرانقو و رود قزل اوزن به دریای خزر وارد شده و بخشی از آبهای این کوهستان بسوی دریاچه ارومیه جریان دارد. در حوضه آبگیر دریاچه ارومیه این رودخانه ها از سهند سرچشمه گرفته و جریان دارند.

۱- رودخانه اوجان چای: که از شهرستان بستان آباد از دامنه های شمالی سهند بسوی آجی چا ( تلخه رود ) جریان دارد . این رودخانه دارای حجم سالانه ۲۴ میلیون متر مکعب می باشد .

۲- سید آواچائی: که از دامنه های شمالی سهند سرچشمه گرفته و به آجی چائی می ریزد حجم سالانه این رودخانه ۶۷/۹ میلیون متر مکعب می باشد.

۳- لیوان چائی ( رودخانه لیقوان ): که از کوههای منطقه لیقوان و سهند شمالی سرچشمه گرفته و از شهرهای باسمنج و تبریز می گذرد حجم سالانه اش ۸۴/۲۰ میلیون متر مکعب است .

۴- زین جنابچائی ( رودخانه زینجناب ): که از کوههای شمال غربی سرچشمه می گیرد و پس از سیراب نمودن روستاهای چندی به دریاچه ارومیه می ریزد حجم سالانه آب رودخانه ۶۸۷/۱۰ میلیون متر مکعب است .

۵- اسکو چائی ( رودخانه اسکو ): از جبهه شمال غرب و از دشت زیبای ارشد چمنی سرچشمه گرفته و پس از مشروب کردن اراضی و باغات منطقه دره اسکو به دریاچه ارومیه می ریزد میزان آبدهی سالانه ای ۵/۶ مبابون متر مکعب است .

۶- توفارقان چائی ( رودخانه دهخوارقان پا آذرشهر ): که از قسمتهای غربی سهند سرچشمه گرفته و پس از سیراب کردن اراضی آذرشهر و گوگان به دریاچه ارومیه می ریزد حجم آب سالانه اش ۸۴۷/۳۱ میلیون متر مکعب است .

۷- قالاچائی ( قلعه رود عجب شیر ): که از  ارتفاعات جنوب غربی سهند جریان یافته اراضی و باغات عجب شیر و شیشوان را مشروب می سازد و به دریاچه ارومیه می ریزد حجم سالانه اش ۹۲۹/۶۲ میلیون متر مکعب است .

۸- صوفی چائی مراغه: که پر آب ترین و مهمترین رودخانه سهند در شهرستان مراغه است از دامنه های جنوبی سهند جریان یافته شهر مراغه و بناب و روستاهای آن را مشروب می سازد .این رودخانه دارای ماهی قزل آلای فراوانی در سرچشمه ای در دشت بایندر است حجم سالانه آب صوفی چائی ۱۱۶ میلیون متر مکعب می باشد .

۹- موردی چائی : بطول ۱۰۰ کیلومتر از دامنه های جنوبی سهند و از دره بایندر سرچشمه گرفته روستاهای متعددی را سیراب می سازد سپس از جنوب مراغه و ملکان گذشته به دریاچه ارومیه می ریزد حجم آب سالانه اش ۹۲ میلیون متر مکعب می باشد .

۱۰- لیلان چائی: از دامنه های آق داغ سهند جریان یافته در حوالی میاندوآب و پس از مشروب کردن آبادیهای چندی به رودخانه زرینه رود می ریزد حجم سالانه آب آن ۷۴۶/۶۲ میلیون متر مکعب است

۱۱- قرانقوچای: که از دامنه های شرقی سهند سرچشمه گرفته پس از عبور از شهرستان هشترود به رودخانه قزل اوزن در شهرستان میانه وارد می شود که جزو حوزه آبریز دریای خزر است حجم آب سالانه اش ۹۵ میلیون متر مکعب است .

منبع: تریپ یار