آیا ولادمیر پوتین از سلاح هسته‌ای استفاده خواهد کرد؟ / روسیه چطور می‌تواند در اوکراین از سلاح هسته‌ای استفاده کند

به نظر می‌رسید که پس از جنگ سرد دورنمای تعاملات و تبادل‌های هسته‌ای بین روسیه و ایالات متحده پایان یافته باشد، با این همه تهدیدهای ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، برای استفاده از سلاح هسته‌ای برای دور نگه داشتن ناتو از درگیری اوکراین، این ترس‌های چند دهه‌ای را زنده کرده است.

این تهدیدها در بحبوحه به هم خوردن توافقنامه‌های کنترل تسلیحات هسته‌ای بین دو ابرقدرت هسته‌ای که روابط استراتژیک را برای چندین دهه تثبیت کرده بودند، مطرح می‌شود.

مایلز پومپر در ادامه یادداشت خود در کانورسیشن می‌نویسد: من به عنوان یک کارشناس کنترل تسلیحات، جنگ در اوکراین را یک فشار اضافی و نه ضربه‌ای مهلک به سیستمی می‌دانم که به حفظ جهان از ویرانی هسته‌ای کمک کرده است. این سیستم طی دهه‌ها تکامل یافته است و به مقامات آمریکا و روسیه اجازه می‌دهد تا میزان نزدیکی طرف مقابل به حمله را بسنجند.

زیر نظر داشتن یکدیگر

معاهدات کنترل تسلیحات اتمی متکی بر اطلاعات مربوط به سیستم‌های ارسال مستقر شده هر یک از ابرقدرت‌های هسته‌ای است که آن را به اشتراک می‌گذارند - موشک‌ها یا بمب‌افکن‌هایی که می‌توانند برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای استفاده شوند - و به طرف مقابل اجازه می‌دهند این ادعاها را راستی‌آزمایی کنند. معاهدات معمولاً شامل محدودیت‌های عددی برای سلاح‌ها می‌شوند، و اجرای یک معاهده معمولاً با اعلامیه‌های پایه توسط هر طرف تعداد و مکان‌های سلاح‌ها آغاز می‌شود. تعداد سلاح‌های اتمی معمولا سالانه به روز می‌شوند.

دو طرف همچنین به طور مرتب یکدیگر را از تغییرات قابل توجه در این پایگاه‌ها از طریق مراکزی که اکنون مراکز کاهش خطر هسته‌ای نامیده می شوند، مطلع می کنند.

یکی از عناصر کلیدی همه معاهدات کنترل تسلیحات، توانایی دو طرف برای استفاده از «وسایل فنی ملی» مانند ماهواره‌ها، همراه با تکنیک‌های نظارت از راه دور مانند آشکارسازهای تشعشع بوده است.

پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد  (INF) در سال ۱۹۸۷ یک نوآوری بزرگ را معرفی کرد: بازرسی سایت‌های هسته‌ای. قبل از آن معاهده، شوروی در برابر پیشنهادات ایالات متحده برای گنجاندن چنین بازرسی هایی در راستی آزمایی مقاومت کرده بود. اما از آنجایی که میخائیل گورباچف، رهبر شوروی، در داخل کشور به سمت فرآیند گلاسنوست (باز بودن) حرکت کرد، بازرسی سایت‌های هسته‌ای را پذیرفت و مقررات مشابهی در معاهدات بعدی گنجانده شد. این‌ها شامل بازرسی های منظم اعلام شده و تعداد معینی از بازرسی‌های کوتاه مدت اعلام نشده سالانه برای حفاظت در برابر هرگونه تقلب می شوند.

تاریخچه کنترل سلاح های هسته ای

محققان امنیت ملی مانند توماس شلینگ و مورتون هالپرین مفهوم کنترل تسلیحات را در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ در بحبوحه رقابت تسلیحاتی ایالات متحده و شوروی توسعه دادند. اقدامات کنترل تسلیحات شامل افزایش شفافیت و قابلیت پیش‌بینی برای جلوگیری از سوء تفاهم یا هشدارهای نادرستی است که می تواند منجر به درگیری هسته‌ای تصادفی یا ناخواسته شود است. با تکامل این مفهوم، هدف اقدامات کنترل تسلیحات این شد که مدافعان بتوانند به هر حمله هسته‌ای با حمله هسته‌ای خود پاسخ دهند، که این مسئله خود انگیزه شرکت در یک جنگ هسته ای را کاهش می‌دهد.

این رویکرد پس از بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲، زمانی که استقرار غافلگیرکننده موشک‌های اتمی شوروی در فاصله کمتر از ۱۰۰ مایلی ایالات متحده جهان را در آستانه جنگ هسته‌ای قرار داد، مورد توجه قرار گرفت. توافقات اولیه شامل توافقنامه گفتگوهای محدودسازی تسلیحات استراتژیک در سال ۱۹۷۲ (SALT ۱) بود که اولین سقف ها را برای سلاح‌های هسته ای ایالات متحده و شوروی تعیین کرد. پس از آن، گورباچف ​​در مورد معاهده INF و معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک (START I) مذاکره کرد که باعث کاهش نیروهای هسته‌ای دو طرف شد.

معاهده INF برای اولین بار یک کلاس کامل از تسلیحات را ممنوع کرد: موشک های زمینی با برد بین ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر (۳۱۱ تا ۳۴۱۸ مایل). این شامل موشک های ایالات متحده می شود که می توانند روسیه را از قلمرو متحدان ایالات متحده در اروپا یا شرق آسیا و بالعکس هدف قرار دهند.

در سال ۲۰۱۰، رییس جمهور آمریکا، باراک اوباما، و رییس جمهور وقت روسیه، دیمیتری مدودف، توافقنامه استارت جدید را امضا کردند که باعث کاهش بیشتر نیروهای هسته‌ای استراتژیک دو طرف شد. و در سال ۲۰۲۱، جو بایدن و ولادمیر پوتین این معاهده را به مدت پنج سال تمدید کردند. این معاهدات از کاهش چشمگیر زرادخانه هسته ای دو کشور حمایت می‌کند

چالش های جدید برای سیستمی که در حال پیر شدن است

بازرسی‌های تحت معاهده INF در سال ۲۰۰۱ پس از لغو استقرار آخرین موشک های ممنوعه یافت. در دولت اوباما و ترامپ، ایالات متحده روسیه را به نقض معاهده با توسعه، آزمایش و استقرار موشک‌های کروز بیش از حد مجاز ۵۰۰ کیلومتری متهم کرد، اتهامی که روسیه آن را رد کرد. با حمایت ناتو، دولت ترامپ در سال ۲۰۱۹ از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد خارج شد. این باعث شد که سلاح های راهبردی دوربرد به عنوان تنها سلاح هسته ای مشمول توافقنامه های کنترل تسلیحات باشد.

تسلیحات هسته‌ای غیراستراتژیک کوتاه‌برد - آنهایی که برد کمتر از ۵۰۰ کیلومتر یا تقریباً ۳۱۰ مایل دارند - هرگز تحت هیچ توافقی قرار نگرفته‌اند.

کنترل تسلیحات از جهات دیگر نیز رو به کاهش بوده است. روسیه برنامه نوسازی تسلیحات هسته ای بلندپروازانه‌ای را آغاز کرده است و برخی از سیستم‌های تسلیحات استراتژیک جدید عجیب و غریب آن خارج از محدودیت‌های پیمان استارت جدید است. در همین حال، حملات سایبری و تسلیحات ضد ماهواره‌ای به عنوان تهدیدهای جدیدی برای نظارت بر کنترل تسلیحات و سیستم‌های فرماندهی و کنترل هسته‌ای ظاهر شده‌اند.

قبل از جنگ اوکراین، بایدن و پوتین یک گفتگوی استراتژیک را برای مقابله با این مسائل و ایجاد زمینه برای مذاکره در مورد جایگزینی استارت جدید قبل از انقضای آن در سال ۲۰۲۶ آغاز کردند. با این وجود گفت و گو با شروع تنش‌ها به حالت تعلیق درآمده است. پیش‌بینی اینکه این گفت‌وگوها چه زمانی ممکن است از سر گرفته شوند دشوار به نظر می‌رسد.

حرارت زیاد خواهد شد، اما رسیدن به نقطه جوش بعید است

تحرکات اخیر پوتین ساختار امنیتی استراتژیک نابسامان فعلی را بیشتر متزلزل کرده است. در آستانه تهاجم روسیه به اوکراین، او گفت که "هرکسی که سعی در مداخله با ما دارد باید بداند که پاسخ روسیه فوری خواهد بود و شما را به عواقبی خواهد رساند که قبلا در تاریخ خود تجربه نکرده اید" و روسیه دارای "مزایای خاصی در تعدادی از جدیدترین انواع سلاح" است.

با شروع جنگ، پوتین " هشدار رزمی تقویت شده" را برای نیروهای هسته‌ای کشور اعلام کرد، که سطح هشدار معمولی در سیستم دفاعی روسیه نیست و قابل مقایسه با سطح هشدارها دفکان (DEFCON) ایالات متحده نیست. در عمل، هشدار رزمی تقویت‌شده عمدتاً شامل اضافه کردن کارکنان به شیفت‌ها در سایت‌های مربوط به سلاح‌های هسته‌ای است. در نتیجه باید گفت این اعلامیه برای دلسرد کردن ناتو از مداخله و ارعاب اوکراین طراحی شد.

با این وجود، مقامات امنیت ملی ایالات متحده ابراز نگرانی کردند که اگر نیروهای ناتو به درگیری مستقیم با روسیه کشیده شوند، روسیه می‌تواند از سلاح های هسته‌ای تاکتیکی در اوکراین استفاده کند. به گفته مقامات رسمی، استفاده از این تسلیحات با دکترین نظامی روسیه"تنش‌زایی برای تنش‌زادیی" – یا همان خاموش کردن آتش با آتش- مطابقت دارد.

با این حال، حتی در مواجهه با شمشیرهای هسته‌ای استراتژیک پوتین و نگرانی‌ها در مورد استفاده روسیه از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی، چارچوب کنترل تسلیحات به اندازه کافی برای حفظ ثبات استراتژیک مقاوم بوده است. فرماندهان هسته‌ای آمریکا از اقدامات پوتین انتقاد کرده‌اند، اما به دنبال تقابل با آنها نبوده‌اند . آنها شواهدی مانند قرار دادن کلاهک های هسته‌ای غیراستراتژیک در هواپیماها، کشتی‌ها یا فرستادن زیردریایی های مجهز به سلاح هسته ای به دریا را مشاهده نمی‌کنند؛ شواهدی که می‌تواند ثابت کند پوتین اقداماتی را برای تشدید اوضاع انجام داده است.