به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، بنای فعلی معروف به خانه ستارخان مربوط به دوره پهلوی است که در تبریز، خیابان شمس تبریزی، کوی امیرخیز، کوچه ستارخان واقع شده است. ستارخان از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به سردار ملی است. وی در تبریز در مقابل روس های متجاوز و همچنین نیروهای دولتی ضد مشروطه مقاومت کرد. خانه وی از اوایل حکومت ناصر الدن شاه تا زمان حکومت محمد علی شاه قاجار محل سازماندهی و ستاد فرماندهی مبارزان مشروطه خواه و جنگ های ضد استعماری علیه روس بود. این خانه که قدمت آن مربوط به دوران قاجار بود در محله امیرخیز تبریز قرار داشت که توسط روس ها به توپ بسته شد. خانه فعلی ستارخان که بر سردر آن «خانه ستارخان سردار ملی» حک شده است، از دوران پهلوی به یادگار مانده است و قدمت چندانی ندارد و فقط از این لحاظ که این مکان متعلق به سردار ملی بوده و در دوران مشروطه مقر فرماندهی مشروطه خواهان بوده، از اهمیت ویژه و تاریخی برخوردار است.
این اثر در تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۷۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه تاریخی ستارخان در محله امیرخیزی تبریز، هر چند فضای فیزیکی کوچکی دارد، اما روح آزادگی و بزرگی سردار ملی در آن موج می زند.
کوچه محل قرار گرفتن خانه ستارخان که در اقدامی پسندیده از سوی متولیان فرهنگی و مدیریت شهری به نام 'کوی ستارخان' نامگذاری شده است، از یک سو به چهار راه منجم و از سوی دیگر به خیابان شمسی تبریز راه دارد.
البته عرض دیوار بیرونی آجری و سرخ رنگ خانه سردار ملی اندک است و به همین دلیل بدون ورود به کوچه، یافتن این مکان تاریخی به یادگار مانده از جنگ های ۱۱ ماهه تبریزیان با استبداد محمدعلیشاهی کار دشواری است.
خانه در نگاه اول ، یک طبقه با نیم طبقه ای سوار بر آن به نظر می رسد.
در کناره های درب چوبی ورودی ساختمان نیز جای خالی دو پنجره مانند به چشم می خورد که آجرهای به هم گره خورده آن را پر کرده اند؛ ضمن اینکه درب چوبی خانه سردار ملی دیگر کوبه ندارد.
آجر کاری های بکار رفته در نمای شمالی بنا از ویژگی های خاص معماری آن است؛ البته بنای اصلی، متعلق به دوره قاجار، خانه ای با حیاط های اندرونی و بیرونی و همه فضا های مطبخ، اصطبل و... بوده است که با گلوله های توپ جنگی لشکر روس که از دست سردار ملی به جان آمده بودند ، به هنگام ورود سپاهیان اشغالگر روس به تبریز در سال ۱۲۸۹ شمسی ویران شد.
بنای فعلی 'خانه ستارخان سردار ملی' بیشتر از اینکه ارزش معماری داشته باشد، به دلیل تعلق به سردار ملی (دوره مشروطه) حائز اهمیت خاص است.
بر دیوارهای درونی حیاط خانه ستارخان، طرح برجسته های برنجی از صحنه های دلاوری و مبارزه سردار ملی و یارانش در جنگ های مشروطه در قامتی بلند و برافراشته به شکلی هنرمندانه نصب شده است که چشم بینندگان را نوازش می دهد.
اینجا خانه ستارخان است؛ بنایی منتسب به سردار ملی ایرانیان که به هنگام عزیمت به تهران، مردم دسته به دسته در دروازه قزوین به استقبال خود و یاران مجاهدش آمدند و آن صحنه ها امروز برگ های درخشان تاریخ معاصر مام میهن است.
گفته می شود خانه فعلی ستارخان تنها بخش اندرونی بنای اصلی است و اهالی محله 'امیره قیز' بر این باورند که تمام زمین های کوچه ستارخان غربی در تملک سردار ملی بوده است.
البته ملک پشت بیمارستان چشم علوی تبریز تا همین چند سال قبل، باغ بزرگی به نام 'باغ ستارخان' بود و حدود یک دهه قبل به بیمارستان ملحق شد.
اتاق های خانه ستارخان، معماری ساده ای دارند، اما آنچه این بنا را از نظر تاریخی اهمیتی مضاعف می بخشد، وجود دالانی مرتفع و کم عرض در زیرزمین است که گفته می شود در زمان جنگ های یازده ماهه تبریز 'راه اسب رو' بوده و به رودخانه 'میدان چایی' که از وسط تبریزمی گذرد، منتهی می شد.
در واقع این راه مخفی با سقف ضربی آجری حدود سیصد متر طول داشته و کندن آن در ۱۱۰ سال قبل خود مهر تاییدی بر رشادت ها و از خودگذشتگی های سردار ملی و یارانش است.
این خانه تا سال ۱۳۸۹ کاربری موزه داشته و هنوز نیز می توان باقیمانده تصاویر قاب گرفته شده از سران و بزرگان مشروطه تبریز را بر دیوار اتاق های آن مشاهده کرد.
مشخصات بنا:
- سازه وزنی با پوشش سقف تخت اجرا شده به وسیله تیر چوبی.
- پلان مستطیل شکل اجرا شده در دو طبقه در سه جهت و دارای حیاط مرکزی
- نمای اصلی بنا نمای شمالی، و دارای تزیینات آجرکاری است.
- ورودی اصلی بنا (در حال حاضر) از سمت شمالی بنا می باشد.
سرگذشت خانه:
خانه ستارخان در گذشته های دور محل ستاد فرماندهی مبارزات مشروطه خواهی و نیز جنگ های ضداستعماری ستارخان و نیروهای وی علیه استعمار روس بود.
پس از پیروزی انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ هـ.ق و عزیمت ستارخان، باقرخان و نیروهای آنان به تهران، حوادثی در تبریز رخ داد که موجب شد این خانه رفته رفته از کانون توجه خارج شده و تا به امروز نیز غربت خود را بازنیابد.
پس از کشته شدن ستارخان، اوضاع کشور آبستن حوادثی شد که در نهایت نیروهای روسیه دوباره در کشور و بخصوص آذربایجان خودنمایی کردند و در نهایت خانه سرداران مشروطه را در تبریز به توپ بستند.
از آن جا که دولت استعماری روسیه از مبارزات ستارخان و باقرخان بر ضد نیروهای آنان خاطره خوبی نداشت، سه روز پس از عاشورای سال ۱۳۳۰ هـ.ق با گلوله های توپ، خانه این دو سردار بزرگ مشروطه را با خاک یکسان کرد.
خانه ستارخان به دست روسها تخریب شد و از آن عمارت بزرگ، بیشتر بخشهای نظامی مانند مرکز ستاد فرماندهی، محل استقرار نیروها، اسلحه خانه و... مورد حمله قرار گرفت و قسمت اندرونی عمارت از تخریب مصون ماند.
در حال حاضر این مکان بعنوان دفتر فعالیت کمیسیون حقوق بشر اسلامی از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان برای استفاده در اختیار این مجموعه قرار گرفته ولی مانع بازدید علاقمندان نیست.
نظر شما