منطقه حفاظت شده دنا یکی از ذخایر زیست‌کره جهانی

به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، دنا با ۸۰ کیلومتر طول طولانی ترین رشته کوه زاگرس است و کوهنوردان بنام جهان این رشته کوه را آلپ ایران نام نهاده اند. دنا منطقه ای کوهستانی با شیب تند و رژیم بارش برفی و تبخیر و تعرق کم و پتانسیل سیل گیری بالا می باشد. دنا که دنباله رشته کوه های زاگرس است، دارای ۴۹ قله با ارتفاع بالاتر از ۴۰۰۰  متر است. تیپ کوه ها با شیب عمومی بالاتر از ۶۰ درصد و اختلاف ارتفاع بیش از ۵۰۰ متر از ارتفاع ۳۱۰۰ متر تا ۴۲۸۷ متر حدود ۸۹ درصد اراضی محدوده منطقه حفاظت شده دنا را به خود اختصاص می دهد. مرتفع ترین نقطه این منطقه قله قاش مستان (بیژن ۳) با ارتفاع ۴۴۳۵ متر است. پست ترین نقطه در شمال غربی با ارتفاع ۲/۱۳۵۹ متر است.

این منطقه ناحیه ای است کاملا کوهستانی، صخره ای با پرتگاه ها و ارتفاعات صعب العبور و در دامنه ها با وجود یکسری تپه ماهور، دارای بلندترین نقطه ارتفاعی ۴۴۲۵ متر با اختلاف ارتفاع بلندترین و پست ترین نقطه منطقه حداقل ۳۰۰۰ متر می باشد. منطقه حفاظت شده دنا از نظر تنوع گونه های گیاهی بسیار با ارزش است و با توجه به مجموعه درختان و گیاهان جنگلی، مرتعی، دارویی، خوراکی و تزئینی، سرمایه ژنتیکی با ارزشی محسوب میشود. حیات وحش این منطقه معرف تنوع زیستی جانوران کوهستان زاگرس میباشد. در سال ۱۳۸۹ منطقه حفاظت شده دنا با موافقت شورای عالی یونسکو به عنوان ذخیرگاه زیست کره شناخته شد. پیش از ثبت دنا در کهگیلیویه و بویراحمد، ۹ ذخیره گاه پارک های ملی ارومیه، گلستان، کویر، مناطق حفاظت شده ارسباران در آذربایجان شرقی، توران در استان فارس، گنو و حرا در هرمزگان، ارژن و پریشان در استان فارس و پناهگاه حیات وحش میانکاله استان مازندران چندین سال پیش در فهرست ذخیرگاههای زیست کره ایران در یونسکو ثبت شده بودند.

موقعیت و وسعت :

دنا در شمال استان و بخشی از آن در جنوب استان اصفهان قراردارد که با وسعتی حدود یکصد هزار هکتار (۹۳۸۲۱ هکتار) در شهرستان دنا (۷۰ %) و سمیرم اصفهان (۳۰ %)   قرار گرفته است. اوج چین خوردگی زاگرس با ارتفاع ۴۴۲۵ متر در منطقه حفاظت شده دنا قرار دارد. دنا چهل قله بالاتر از ۴۰۰۰ متر دارد که موردتوجه و علاقه وافر مردم بویژه کوهنوردان است.

طول وعرض جغرافیایی آن به شرح ذیل است:

۱۵ ۳۱ – ۵۲ ۳۰   : عرض شمالی
۳۶ – ۵۱ – ۹ – ۵۱ : طول شرقی

ویژگی‌های طبیعی:

این منطقه ناحیه ای است کاملا کوهستانی و اختلاف ارتفاع بلندترین و پست ترین نقطه منطقه حداقل سه هزار متر  می باشد. قله هایی بلند، دیواره های عظیم و دره های عمیق چنین اختلاف ارتفاعی را بوجود آورده اند. مرز شرقی دنا را گردنه بیژن و مرزهای شمالی، غربی و جنوبی آنرا دورودخانه ماربر و بشارمشخص کرده است. در دامنه های دنا دره های متعددی وجود دارد که پر از چشمه های کوچک و بزرگ است. بسیاری از این چشمه ها  از زیر برف می جوشند و از دامنه های پرشیب دنا ، کف آلود و پر شتاب سرازیر شده و از صخره های بلند فرو می ریزند و سپس بهم پیوسته و رودخانه های سرد، شیرین و زلال بشار و خرسان را تشکیل می دهند.

فلور گیاهی :

در دامنه های جنوبی تا ارتفاع ۲۵۰۰ متر فقط جنگل بلوط همه جا را پوشانده است . در میان این درختان و نواحی و  ارتفاعات مختلف گونه های جنگلی دیگری نظیر بنه کیکم ، ارژن، شن و انواع بادام کوهی مشاهده می شود، اما  تسلط کامل با گونه بلوط Quercus Branti می باشد. ازارتفاع ۲۵۰۰ متربه بالا جنگل بلوط تمام شده و درختچه های ارژن، شن، انواع گونها و درختان سرو کوهی دیده  می شوند. از ارتفاع ۳۵۰۰ متر به بالا اثری از درخت و درختچه در این منطقه مشاهده نمی شود و تنها شاهد  پوششی از گونها و گیاهان علفی و بوته ای در سطح زمین هستیم. از ارتفاع ۴۰۰۰ متر به بالا دیگر خبری از بوته های سطحی منطقه نیست و تنها  گیاهان کوچک و زیبایی در پناه سنگها و شکاف صخره ها دیده می شوند. برخی از این گیاهان در اوایل تابستان گلهای ریز، رنگین و بسیار زیبایی به بارمی آورند. حداقل ۱۲۰۰ گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده اند که از این تعداد پنجاه گونه آندمیک مختص این منطقه می باشد.
 

فون جانوری :

حیات وحش دنا معرف سیمای جانوری زاگرس است. ازجمله جانوران این منطقه عبارتند از: خرسهای قهوه ای بزرگ، کبکهای بزرگ دری، انواع عقابها و کرکسها، سنجاب معروف ایرانی ، سمور ، راسو، پلنگ، گرگ، انواع گربه های وحشی خصوصا سیاه گوش و پرندگانی چون شاهین، بحری، کبک، سنگ چشم، کمر کولی، انواع چکاوکها و سهره ها در دامنه دنا زندگی می کنند. در این منطقه امکان دیدن پرنده زیبا و نادر هما که با پرواز آرام و پرشکوهش بیش از هر جای دیگر رشته کوه زاگرس مشاهده می شود، وجود دارد. خوشبختانه تعداد کبک دری طی سنوات اخیر درقله های دنا بسیاردیده می شود. توالهای بیش از ده تایی کبک دری در طول یک روز پیاده روی بارها دیده می شوند. صدای دلنشین و دلنوازاز این پرندگان بیش از هرموسیقی و آهنگی صیقل دهنده روح آدمی است. گونه های جانوری این منطقه  از گونه های نادر و در معرض انقراض هستند. خوشبختانه با حفاظت بیش از پانزده سال که از این زیست بوم حیاتی به عمل آمده ما شاهد رشد و تکثیر گونه های حائز اهمیتی چون کل و بز، خرس قهوه ای ، خوک وحشی،  پلنگ و .... می باشیم.

پستانداران منطقه:

تعداد گونه های منطقه ۲۶ گونه می باشد که عبارتند از: کل و بز، گراز، خرس قهوه ای، پلنگ، گرگ، روباه، کفتار، شغال، گورکن، موش کور، موش خرما، سنجاب جنگلی، خرگوش، سمور، راسو، خفاش، نعل اسبی، گربه، کاراکال، گربه شنی، گربه پالاس، خفاش گوش بلند، سگ آبی، تشی، جوجه تیغی، سیاه گوش، گوزن زرد ایرانی

پرندگان منطقه:

شامل ۸۴ گونه است که شاخص ترین آنها عبارتند از: خانواده قرقاول، کبک دری، کبک معمولی، تیهو، بلدرچین، شاه بوف، جغدهای ماهی خوار، جغد گوش دراز، جغد جنگلی، عقاب پر پا، عقاب جنگلی، عقاب طلایی، کبوتر چاهی، خانواده سبز قبا، خانواده ماهی خورک، خانواده هدهد، خانواده دارکوب، خانواده چکاوک، خانواده سار، خانواده کلاغ، خانواده گنجشک، خانواده سهره و خانواده باز.

آبزیان منطقه:

تعداد بیست گونه آبزی در منطقه شناسایی شده اند که برخی از آنها عبارتند از: عروس ماهی ، خرچنگ ، ماهی قزل آلا ، ماهی شیربت  (سرخه ) ، ماهی لوتک ، سیاه ماهی (زردک) ، سس ماهی ( سردراز) ، مارماهی ، سگ ماهی ، ماهی گل خورک ، رفتگر ماهی و انواع حشرات آبزی .

دوزیستان و خزندگان منطقه:

تعداد ۳۹ گونه شناسایی شده اند که شاخص ترین آنها عبارتند از: لاک پشت، قورباغه، وزغ، افعی، مار جعفری، تیرمار، پله مار، کور مار، مار آبی، مار پلنگی، مار قیطانی، مار دشتی، شترمار، لاکپشت، آگام ، مارمولک.

گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض (EN) یا تهدیده شده و آسیب پذیر (VU):

دلیجه کوچک (VU) faico maumonni
اردک مرمری (خوتکا) Mavmoronetta angus tirostris (VU)
خفاش مدیترانه ای Rhinolophos euryale (VU)
کل و بز Corpa aegagrus (VU)
موسیر (Allium hirtifolium (EN
اندمیک ( اندمیک دنا) Acanthe crucifero (VU)
گون Astragalus ischredensis (VU)
گون Melanodo  Astragalus (VU)
گون Astragalus Staprii (VU)
بالابان Falco cherrug (VU)
کرکس کوچک  Neophorn Percnottery (EN)
عقاب تالابی aguila clanga(VU)
عقاب شاهی Aguila heliaca (VU)
فاخته خاوری Columloa eversmanni (VU)
پلنگ ایرانی panthera pardus saxicolor
گربه وحشی اروپایی Felis silvestris
گربه جنگلی  felis chaus
سیاه گوش  lynx lynx
دال معمولی  cyps fulvus
پیغو  Accipitor bravipes

زیستگاه‌های مهم حیات وحش دنا:

تنگ شاه قاسم، چهارتنگ کل نقره ای، تنگ پوتک، تنگ قدویس، شنبلیه دون، تنگ شهسوار، تنگ حیدری، خاریدون، تل سیاه، آلج، گورویل، آب ملخ، تنگ پونه ای، گردنه بیژن، تنگ حرا، تنگ طوفال، آبشار دره ناری، بن شاهی، گردنه اتابکی، تل سبز، گردنه مورک، جنگلهای بلوط حاشیه دنا ، تنگ بن رود، تنگ کره، نهمون، مورطویله، خاکی، قبله، آسمونی و... مضافا اینکه در این زیستگاهها گردشگران، پژوهشگران و علاقه مندان به طبیعت سیمای حیات وحش زاگرس را با چشم مسلح و غیر مسلح میتوانند براحتی دیده و اکولوژی جامع حیات وحش را در این منطقه مورد مطالعه و بررسی قرار دهند.

آمار گونه های شاخص حیات وحش منطقه حفاظت شده  دنا (۱۳۸۷):
تعداد کل و بز ۲۹۲۴، کبک معمولی ۵۲۹۱، خرس ۴۶، کبک دری ۷۹، پلنگ ۶، عقاب دو برادر ۳۱

شرایط اقلیمی:

اقلیم دنا در زمره مناطق مرطوب سرد و نیمه مرطوب سرد قرار دارد. به طور کلی حداقل دمای مطلق ۱۸- و حداکثر دمای مطلق ۳۹ درجه سانتیگراد به ترتیب در ایستگاههای یاسوج و پاتاوه می باشد. با بررسی خطوط هم باران محدوده، متوسط بارندگی در منطقه ۶۹۴ میلی متر بوده است. اغلب بارندگیها درارتفاعات برف و در نواحی پست تر بصورت باران است.

زمین شناسی، ژئومورفولوژی، خاک:

از دیدگاه کلی این گستره ناحیه ای کوهستانی است که منطقه دشتی واقع در پای آن، با شیب ملایم در شمال به رودخانه ماربر و در جنوب و جنوب غرب به رودخانه های بشار و خرسان متصل می گردد. در این حوزه زهکش های متعددی تقریبا موازی با هم و در امتداد عمود بر زاگرس وجود دارند که مجموعه رواناب های سطحی و آب پایه را به داخل رودخانه های مزبور تخلیه می کنند. منطقه شامل فیزیوگرافیک شامل کوه، تپه و دشت های شیبدار که عموما تحت گروه های calcaric cambiosols , lithicle ptosols , calcaric regosols می باشند در این منطقه شاخص هستند.
با فراوانی بیش از هشتاددرصد محدوده مطالعاتی در اراضی با شیب بالاتر از سی درصد کوهستانی بودن این منطقه، پنانسیل این اراضی به فرسایش آبی و سیل گیری حوزه ها بالا می باشد. در منطقه دنا، فرسایش به شکل طبیعی در اثر عواملی چون سرما، انجماد و ذوب برف و به صورت کلی کوهستانی بودن منطقه دیده می شود. مهمترین عامل ایجاد فرسایش طبیعی در منطقه دنا، شدت بالای ریزش های جوی در آن می باشد که موجب ایجاد فرسایش قطره بارانی در سطوح خاکدار منطقه شده و شرایط را برای انواع دیگر فرسایش سطحی مهیا می کند. پس از فرسایش سطحی، فرسایش خندقی و شیاری اصلی ترین انواع فرسایش می باشند.

ویژگی‌های بارز توپوگرافی دنا:

• کوه های بسیار مرتفع با قلل تیز با پوشش گیاهی و سنتی
• کوه های مرتفع با قلل مدور و با پوشش پسته وحشی
• کوه های مرتفع واجد پوشش های جنگلی بلوط و بنه
• تراس ها و اراضی حاشیه رودخانه ها با پوشش نباتات مرتعی و زراعی
• واریزه های بادبزنی شکل سنگ ریزه دار و دارای شیب ملایم با پوشش گیاهی درختی خصوصا بلوط
• واریزه های بادبزنی شکل سنگ ریزه دار و ناهموار علفی همراه با دیم زار

ارزش‌های دنا:

ارزش‌های دنا از نظرورزشی و تفرجگاهی، جذب توریست، پژوهش، آموزش، تربیت نیروی انسانی و ... بسیار بالاست و تنوع پدیده های بارز زمین شناختی و زیستی آن دنا را به موزه ای عظیم و زنده از گیاهان، جانوران و همه پدیده های زمین شناسی تبدیل کرده است. این منطقه طی مصوبه شماره ۱۲۶ مورخ ۷/۱۲/۶۹ شورای عالی سازمان حفاظت محیط زیست کشور تصویب و جهت حفاظت به این استان ابلاغ گردیده است.
 

ذخیره‌گاه زیست کره دنا

مورخه ۱۶ تیرماه ۱۳۹۰ با حضور نمایندگان یونسکو و مقامات کشوری و استانی به عنوان دهمین ذخیره گاه زیست کره کشور و پانصد و پنجاهمین ذخیره گاه زیست کره دنیا با وسعت ۷۵۵۵۹۲ هکتار (متشکل از مناطق حفاظت شده و پارک ملی دنا، دنای شرقی، مناطق شکار ممنوع پادنای سمیرم، خرم ناز و همچنین بخشی از مناطق آزاد) در شبکه جهانی ذخیره گاه ها ثبت گردید.

مشخصه های فرهنگی:

در محدوده دنا و منطقه حفاظت شده هنوز کوچ عشایر هر چند با جمعیتی بسیار اندک  همچنان ادامه دارد و تداوم کوچ به معنای تداوم تاریخ، فرهنگ و شیوه زیستی چندین هزار ساله است؛ پدیده ای که فضای منطقه را حاوی ارزش و بار تاریخی – فرهنگی می نماید. شیوه شبانی و عشیره ای با خلق و خوی خاص خود مثلا تمایل بالا برای شکار حیوانات از مختصات اصلی ساختار اجتماعی ساکنان این محدوده است.

عوامل تهدید و تخریب:

افزایش جمعیت، چرای بیش ازحد دام، تخریب مراتع و قطع درختان جنگل و تبدیل آنها به اراضی کشاورزی، جاده سازی، فراهم نبودن زمینه های اشتغال برای جذب نیروی کار جوان و تمایل و گرایش آنان به کشاورزی سنتی دراراضی نامناسب، جمع آوری گیاهان دارویی و خوراکی، عدم مدیریت جامع در بهره برداری از منابع طبیعی استان و ....

بهترین زمان سفر به منطقه

بطور کلی این منطقه بعلت واقع شدن در دامنه های زاگرس از جمله دنا سردسیر محسوب می شود. زمستان و اواخر پاییز دنا پوشیده از برف است؛ بنابراین اوایل پاییز، بهار و تابستان بهترین زمان سفر به این خطه از ایران محسوب می شود.