به گزارش سلام نو، تاریخانه (به معنای خدایخانه، خانهٔ خدا) از آثار باستانی دامغان است که طبق تحقیقات اداره کل باستان‌شناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده است. مسجد تاریخانه یکی از مهمترین بناهای بازمانده از قرون اولیه اسلامی در این کشور می باشد و بنا به نوشته بعضی از کتب در زمان جلوس اولین خلیفه عباسی(سفاح) درسال ۱۳۲ هجری قمری و سلطنت هارون الرشید ۱۷۰ هجری قمری ساخته شده است. ساختمان بنای مجدد آن مربوط به قرن دوم هجری است و اسلوب ساختمان آن نیز به سبک بناهای دوره ساسانیان می‌باشد. در طی قرون، تاریخانهٔ دامغان بارها مرمت و بازسازی شده است. مناره‌ای آجری در عهد سلجوقیان به این مجموعه اضافه شده است که اکنون ۲۶ متر ارتفاع دارد و بدنهٔ آن با آجرکاری تزیین شده است. تاریخانه در ترکی به معنای خانهٔ خداست.
این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نام مسجد از دو واژه تاری و خانه تشکیل شده است که تاری لفظ ترکی و به معنای خدا می باشد. خدای خانه از اولین نمونه های مساجدی است که در آن مناره نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده می باشد. پلان این مسجد عبارتست از یک حیاط مربع شکل در سمت قبله یک تالار ستون دار و در سه سمت دیگر یک ردیف رواق. تالار ستون دار آن در حال حاضر دارای هفت ناو طولی و سه ناو عرضی است و ناو وسطی آن عریض تر و رفیع تر از ناوهای طرفین است و شامل محراب می باشد. عده ای سبک معماری مسجد را عربی می دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان نموده اند اما آثار به جای مانده از ستون های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان شباهت بسیار زیادی با ستونهای مسجد تاریخانه دارد. در این مسجد ستون‌هایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ و ۷ سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستونها ۲۶ عدد می‌باشد که ۱۸ ستون آن در یک طرف و ۵ ستون در سمت دیگر و ۳ ستون در مقابل قرار گرفته است.
آقای آندره گدار باستان شناس فرانسوی ضمن ارائه رساله ای مفصل سبک معماری مسجد تاریخانه را صد درصد ساسانی می داند و متذکر می شود که در ساخت مسجد تاریخانه تمام اشکال معماری ایرانی خالص است و حتی در بکار بردن مصالح ، همان مصالح بکار رفته در معماری ساسانی یعنی آجر و خشت و گچ و چوب استفاده شده است. بدین ترتیب که از آجر برای ساخت قوس ها و ستونها و از خشت برای ساخت دیگر قسمت های مسجد استفاده گردیده همچنین برای ساخت قوس های بی نظیر طاق ها ، چوب برای استحکام و گچ برای اندود سطوح مختلف بکار رفته است. قوس های بکار رفته در تاریخانه گهواره ای یا آهنگ بوده که این کار در ایران تازگی نداشته و در هفت تپه شوش نیز دیده شده است. استفاده از قوس های جناغی در سمت رو به حیاط ، همچنین گنبدهایی که بر روی ستون ها زده شده هیچ تناسبی با اصل بنای مسجد نداشته و مربوط به دوران بعد می باشد. این مسجد در گذشته دارای الحاقاتی بوده که اکنون از بین رفته است. صحن مرکزی تنها با ماده ای آهکی یا گچی پوشیده شده است.
مناره مسجد تاریخانه دامغان
مناره اولیه مسجد تاریخانه در داخل مسجد بوده که تخریب گردیده و در ساخت آن از خشت استفاده شده بود و پلان آن با توجه به نقشه آندره گدار، مربع شکل بوده است. مناره کنونی مسجد تاریخانه در جنب مسجد بنا شده و مانند برخی دیگر از ابنیه استان سمنان به دستور ابو حرب بختیاربن محمد حاکم ایالت قومس در دوران غزنویان ساخته شده است. این مناره سکو ندارد و مستقیما" از روی زمین و با محیط دایره ایجاد شده و هر چه به ارتفاع مناره اضافه می گردد از قطر آن کاسته می شود. مناره دارای ۲۶ متر ارتفاع و ۸۶ پله است. نقوشی از آجر در روی منار هست که به منزلهٔ نما و تزیین آن محسوب می‌شود.در طی قرون، تاریخانهٔ دامغان بارها مرمت و بازسازی شده است. مناره‌ای آجری در عهد سلجوقیان به این مجموعه اضافه شده است. طبق کتیبهٔ کوفی مسجد، مناره به همت بختیاربن محمد، در قرن پنجم هجری احداث و به مجموعهٔ تاریخانه الحاق شده است.ارتفاع این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است، بانی این منار بختیار بن محمد حاکم ایالت قومس و ممدوح منوچهری دامغانی است که منار مسجد جامع سمنان نیز از بناهای وی به شمار می‌رود.
در ناحیه میانی مناره، کتیبه ای به خط کوفی نگاشته شده که برروی آن نام بانی مناره بد ین شرح بیان گردیده است:
بسم الله الرحمن الرحیم امر به بنای هذاامناره الحاجب الجلیل ابوحرب بختیاربن محمد فی ولایه الامیر السید اللجل فلک المعالی.
طاق‌های این ساختمان به مرور زمان فرو ریخته بوده که از محل وجوه جمع‌آوری شده از مردم شهر با خشت خام بر طاق‌های مزبور سقف زده اند.
منبع: تریپ یار
نظر شما