از آینه طبیعی ایران چه می‌دانید؟

آیا تا به حال چیزی راجع به آینه طبیعی شنیده اید؟ دریاچه نمک حوض سلطان که به دریاچه ساوه قم و دریاچه شاهی هم معروف است، در استان قم واقع است. این دریاچه بزرگترین دریاچه  نمکی ایران است که هنگام بارش باران بدلیل صیقل یافتگی سطح آن، آینه ای به بزرگی دریاچه درست شده و تصاویر منحصر بفردی را خلق می کند.

لازم به ذکر است که حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد.

حوض سلطان در موقعیت جغرافیایی N۳۴۵۹ E۵۰۵۶ در استان قم واقع است. دریاچه نمک حوض سلطان در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان قم و ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد .این دریاچه که به دریاچه ساوه قم ودریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته کوههای البرز درشمال ان قرار دارد. 

این دریاچه از دو چالهٔ جدا از هم تشکیل شده‌است. چالهٔ غربی به نام حوض سلطان و چاله شرقی به نام حوض مره‌است که به‌وسیله یک آبراهه به هم وصل می‌شوند. در فصول پر آب ابتدا چاله مره پر می‌شود و سپس آب اضافی وارد حوض سلطان می‌شود.

این دریاچه به آینه طبیعی ایران نیز معروف است. دلیل به وجود آمدن آینه این است که هر سطح بلورین نمکی که صیقلی باشد میتواند به نوعی نور را منعکس کند  و طبیعتا هرچه اندازه آن بزرگتر باشد  نور راحتتر و بهتر منعکس میشود.

ارتفاع آن از سطح دریا ۷۱۰ متر است و با بارندگی ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیمتر در سال این منطقه در حوزه نواحی کم ‌باران قرار گرفته و دارای چهار بخش کفه نمکی (بخش اصلی تالاب)، حاشیه باتلاقی، محدوده اکولوژیک و دشتی است.

این تالاب به نام‌های دیگری مانند دریاچه قم، دریاچه ساوه، دریاچه شاهی و دریاچه حوض سلطان معروف است.

خاک منطقه از نظر شوری، دوایر متحدالمرکزی در محدوده مرکز دریاچه تشکیل می‏دهد که میزان شوری از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش پیدا کرده و نوع گیاهان منطقه از نظر خواص دارویی، مواد مؤثر و سایر کاربردها حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت حفاظت و حیات تالاب حوض سلطان از تعرض سودجویان و ناآگاهان محیط زیست و ترمیم خسارات وارد شده به پوشش گیاهی، این منطقه در سال ۸۸ به مدت پنج سال به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شد.

وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال متفاوت است. در مواقع بارندگی و ذوب برف‌های ارتفاعات اطراف آب سطح دریاچه گسترش می یابد وآب آن اراضی پست وشوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند و دریاچه بزرگی به طول ۱۸ وعرض ۱۶ کیلومتر تشکیل می دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویرنمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می کنند. از جمله این رودها می‌توان به رود شور و قره چای اشاره کرد.

این دریاچه به دلیل نمک فراوان آن، اغلب به نام دریاچه نمک نیز شناخته می‌شود که البته اشتباه است و دریاچه نمک با وسعت بسیار بیشتر در جنوب شرقی قم واقع شده است. سالانه مقدار زیادی نمک از دریاچه حوض سلطان استخراج می‌شود.

حیات وحش

هوبره، انواع کبوتر و... و پرندگان مهاجر نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک لک، انواع عقاب و غیره را می توان در زمره این پرندگان جای داد. در منطقه پستاندارانی نیز از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو دیده می شوند.
در میان خزندگان منطقه حضور مارها و سوسمارها که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند، بارز است. انواع عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه های کمیاب در اطراف دریاچه گسترده هستند.

مطالعات انجام شده، حضور پر تعداد و متنوع انواع باکتریهای نمک دوست را در خاکهای منطقه نشان می دهند که برخی از انواع موجود بنابر شواهد اولیه منحصر به فرد بوده و خصوصیات ژنتیکی و فیزیولوژیکی ویژه انتظار حضور آنزیمها، آنتی بیوتیکها و فرآورده های ارزشمند میکروبی در آنها وجود دارد.
وجود انواع دیاتوم‌ها (جلبک‌های تک سلولی) به عنوان اولین تولید کنندگان غذا در اکوسیستمهای آبی در آبهای شور منطقه قابل تامل است. این گونه جلبکها در صورت تولید انبوه می تواند در تعلیف دام مورد استفاده قرار گیرد.

پوشش گیاهی

رژیم آبی این تالاب فصلی و فوق شور بوده و زمستان فصل پرآبی حوض السلطان است، بنابراین کفه نمکی این تالاب در فصل پرآبی زیر آب است و حاشیه یا کمربند باتلاقی آن پوشش گیاهی دارد که بیشتر در اضلاع شمالی و شمال غربی این تالاب مشاهده می‌شود و پرنده‌های مهاجر نادر در این تالاب وجود دارد که در حاشیه تالاب زندگی می‌کنند. بر اساس مطالعه انجام شده بالغ بر ۲۴۰ گونه با ارزش ریز موجودات هوازی مانند جلبک‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها در تالاب وجود دارد که می‌توانند با توجه به مخزن ژنی خود شرایط فوق شور را تحمل کنند. در این منطقه بیش از ۴۰ گونه گیاهی از جمله درمنه بیابانی، اشنان، تاغ زرد و سیاه، سودا و اسفناج وجود دارد.

معادن دریاچه

تاکنون به شیوه های سنتی ، تنها از نمک موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی ، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمکهای دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می آید.
منیزیم از نظر فراوانی هشتمین عنصر در قشر خارجی زمین به شمار می آید و اغلب این فلز ، بصورت ترکیبهای محلول در آب دریاها و یا بصورت سنگ معدن منیزیم کلرید ، در طبیعت یافت می شود . نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ترکیبات منیزیم دریاچه نمک ، میز ان منیزیم استحصالی را ۳۵ تا ۵۰ برابر منیزیم آب دریا نشان می دهد.
بنابراین شورابه های دریاچه نمک یکی ازغنی ترین معادن و منابع عظیم تولید منیزیم به شمار می آید. علاوه بر این مزیت استحصالی منیزیم دریاچه نمک از لحاظ اقتصادی حتی قابل مقایسه با منیزیم حاصل از آب دریا نمی باشد و از هر ۱۰۰ کیلوگرم نمک، ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم منیزیم بدست می آید.

توصیه های لازم

برای پیشروی تا قلب دریاچه حتما به گل خواهید نشست و آثار نمک ماندگار را تا مدت‌ها در کفش و لباستان خواهید داشت؛ بنابراین از پوشیدن کفش و شلوارهای پلوخوری خودداری کنید!

مسیر دسترسی

در ۳۵ کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه می‌رسد. درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرورفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای دسترسی به دریاچه نمک مسیرهای متعددی وجود دارد که دو راه ماشین رو معروف‌تر از همه می‌باشد.
راه دسترسی اول به حوض سلطان برای کسانی که از سمت قم می آیند: بعد از مجتمع مهتاب، و عبور از اولین تپه‌ای که دریاچه بعد از آن دیده می‌شود و درست در کنار تپه دوم، جاده‌ای خاکی به سمت پایین و دریاچه سرازیر می‌شود که جاده اصلی معدن نمک است (در ۹۵کیلومتری تهران). یکی از نشانه‌های این خروجی، تابلوی تهران ۹۵کیلومتر می‌باشد.
راه دسترسی دوم به حوض سلطان برای کسانی که از سمت تهران می‌آیند: پس از طی ۷۰کیلومتر از تهران، در سمت چپ اتوبان جاده ای به سمت روستای چشمه شور می‌رود که نشانه آن در اتوبان تابلوی اطلاعات گردشگری می باشد. برای رسیدن به طرف مقابل اتوبان باید از اولین زیرگذر اقدام کنید.

 منبع: تریپ یار