آشنایی با کبیرکوه منطقه‌ای حفاظت شده در ایلام

به گزارش سلام نو، دره‌ شهر از شهرهای کوهپایه ای کبیرکوه (از سلسله جبال زاگرس) و مرکز شهرستان دره‌ شهر است. کبیرکوه امتداد جنوبی این شهرستان را احاطه کرده و پوشش جنگلی آن موجب تلطیف هوا و زیبایی منطقه بخصوص در فصول زمستان (اواخر فصل) و بهار شده است. دره شهر محل شهر باستانی ماداکتو پایتخت عیلامیان بوده‌ است. شهر باستانی ماداکتو (نام قدیمی دره شهر) در امتداد ضلع جنوبی شهر کنونی دره‌ شهر واقع شده است.
منطقه حفاظت شده کبیرکوه منطقه ای است کوهستانی از سلسله جبال زاگرس که در دامنه ارتفاعی ۹۵۰ تا ۲۷۹۰ متر از سطح دریا قرار دارد. این منطقه به لحاظ داشتن تنوع ارتفاعی دارای اکوسیستم های مختلف بوده که اغلب غیر قابل دسترس هستند و نسبت به سایر مناطق، به صورت بکر و دست نخورده باقی مانده اند.  با توجه به تنوع و تغییرات شرایط فیزیکی که در سطح منطقه وجود دارد، علاوه بر برخورداری از غنای زیستی دارای ارزش های گردشگری و اکوتوریسم بالایی نیز می باشد.
منطقه کبیرکوه طی مصوبه شماره ۲۱۶ شورای عالی محیط زیست مورخ ۱۳۸۰/۷/۲۵ با مساحت ۱۷,۹۲۳ هکتار بعنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است. از آن تاریخ به بعد این منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونه‌ های گیاهی و جانوری بوده و امروزه این منطقه یکی از مناطق شاخص استان ایلام در راستای تنوع گیاهی و جانوری محسوب میشود.

منطقه حفاظت شده جنگلی کبیرکوه منطقه‌ ای کوهستانی است که در مختصات جغرافیایی ۴۶ درجه و ۵۵ دقیقه تا ۴۷ درجه و ۲۰ دقیقه طول شرقی و ۳۳ درجه و ۱۰ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی در شهرستان دره شهر استان ایلام واقع شده است.

گستره کوهستانی منطقه حفاظت شده کبیرکوه با داشتن مناطق صعب‌ العبور، شکاف ‌ها و حفره‌ های دور از دسترس و همچنین ارتفاعات بلند و دره ‌های عمیق و داشتن پوشش گیاهی متنوع، چشمه ‌سارها و آبشخورهای فراوان، به عنوان یک اکوسیستم کلان، آسیب ‌پذیر و حاشیه ‌ای محسوب میشود. این قبیل اکوسیستم‌ ها بنا به ماهیت سرشتی خود بسیار آسیب ‌پذیر و شکننده میباشند و در صورت برهم خوردن تعادل اکولوژیک، برگشت پذیری آنها به شرایط اولیه بدلیل محدودیتی که در ترمیم ‌پذیری خود دارند، بسیار دشوار است. چرای بی رویه دام، تخریب مراتع و نابودی پوشش گیاهی در اثر انواع توسعه از جمله مسائل حاد و دیرپای این اکوسیستم ‌ها از جمله منطقه حفاظت شده کبیرکوه بشمار میروند.
براساس مشخصات ارتفاعی، شیب و برخی تظاهرات ریخت شناسی عوارض زمین به ترتیب عبارتند از کوهستان، تپه‌ ماهور و دشت سر.
واحد کوهستان قسمت اعظم منطقه حفاظت شده کبیرکوه را تشکیل داده است. این واحد بیش از ۸۵ درصد سطح منطقه را تشکیل میدهد. در این منطقه به لحاظ داشتن منابع آبی فراوان چشم اندازهای زیبایی ایجاد شده است که دارای ارزش فراوانی است.

کوه‌ها:

با توجه به اینکه شیب شمالی کبیرکوه به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده لذا تمام مرز جنوبی منطقه را ارتفاعات و کوههای کبیرکوه تشکیل میدهد (تقریباً بیش از ۸۵ درصد منطقه). در قسمت شمال منطقه حفاظت شده نیز کوههای کم ارتفاع‌ تری نسبت به مرز جنوبی قرار دارند که عبارتند از کوههای پشته ارشت، پشته لارت، زید، زرانگوش، فرهاد آباد، سیکان و دره شهر که دارای پوشش مرتعی بوده و دامنه های آنها اغلب به لحاظ برخورداری از خاک مناسب جهت کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرند.

دره‌ها و تنگه‌ها:

همان گونه که اشاره شد قسمت اعظم منطقه را کوهستان تشکیل میدهد که در بین آنها دره ‌هایی عمیق ایجاد شده ‌اند. این مناطق به لحاظ داشتن پوشش گیاهی منحصر به فرد، چشم اندازهای زیبا، منابع آب، حیات وحش و… از ارزش اکوتوریسمی بالایی برخوردار است که مهمترین آنها عبارتند از دره‌ های پشته ارشت، گردکانه، لارت، زرانگوش، زید، فرهاد آباد، سیکان و دره شهر که هر کدام از آنها دارای سیمای طبیعی و پوشش گیاهی متفاوتی است.

غارها:

در داخل محدوده حفاظت شده کبیرکوه تعداد زیادی غار کوچک و بزرگ وجود دارد که دسترسی به آنها صرفا بدون استفاده از تجهیزات و امکانات کوهنوردی و صخره نوردی امکانپذیر نمی ‌باشد. مهمترین این غارها از نظر گردشگری عبارتند از: غارهای اطراف امامزاده پیر محمد واقع در پشته لارت که هم اکنون مردم بومی بخصوص عشایر منطقه از آنها بعنوان انبار غله و یا محل نگهداری دام استفاده می ‌کنند. غار گردکانه یا هفت سال: این غار در دامنه کبیرکوه در پشته گردکانه واقع شده است و اغلب زیستگاه گونه کل و بز می ‌باشد. به منظور دسترسی به آن نیاز به امکانات و تجهیزات کوهنوردی و صخره‌ نوردی می‌ باشد، لذا از این نظر دارای اهمیت گردشگری است. غار دروازه: این غار در پشته ارشت منطقه حفاظت شده واقع شده است. برای دسترسی به آن نیاز به افراد راهنما و بومی منطقه، تجهیزات، امکانات کوهنوردی و صخره نوردی است.
آب و هوا و اقلیم منطقه:
به ازاء هر کیلومتر افزایش ارتفاع در منطقه، بارندگی ۱۶۲ میلیمتر افزایش پیدا خواهد کرد. دامنه نوسانات بارندگی در منطقه بین ۳۵۰ تا ۷۵۰ میلیمتر متغیر است. بررسی ها نشان میدهد که ۹۹/۴ درصد بارندگی ها در فاصله بین آبان تا اردیبهشت ماه اتفاق می افتد و ۱/۶ درصد دیگر در پنج ماه بقیه رخ میدهند. همچنین خشک ‌ترین فصل، تابستان (تقریبا بدون بارندگی) است. زمستان پر بارانترین فصل سال در منطقه است.
منطقه حفاظت شده کبیرکوه منطقه ای کوهستانی است که از نظر حرارتی دارای اقلیم های گوناگونی بوده و متوسط درجه حرارت در نقاط مختلف آن متفاوت است. میانگین سالیانه دما در ارتفاعات مختلف بین ۱۵–۳۰ درجه سانتیگراد متغیر است.
حداکثر مطلق دمای منطقه براساس اطلاعات ایستگاه هواشناسی ایلام ۴۷ درجه سانتیگراد و حداقل مطلق دما ۱۵- درجه سانتیگراد میباشد. میانگین رطوبت نسبی سالانه منطقه ۴۷/۱، حداکثر مطلق سالیانه ۵۶/۱ و حداقل مطلق سالیانه ۳۹/۱ درصد است. مرداد ماه کمترین میزان رطوبت نسبی و بهمن ماه بیشترین میزان رطوبت نسبی را دارا هستند. براساس آمار و اطلاعات موجود میانگین تبخیر و تعرق پتانسیل روزانه (روش بلانی کریدل) ۴/۵۸ میلیمتر در روز تعیین میگردد.
میانگین سرعت باد در هیچ یک از ماه‌ های سال از ۷ متر در ثانیه تجاوز نمی کند. سرعت سریعترین بادها گاهی از ۲۰ متر تجاوز میکند. جهت غالب بادها عموما بادهای غربی است و در ماه‌ های پاییز شدت و فرکانس بادها نسبت به فصول دیگر ضعیف ‌تر است.
اقلیم منطقه براساس پارامترهای هواشناسی موجود در روش دومارتن، نیمه مرطوب سرد است و در روش آمبرژه با توجه به پارامترهای دما، بارندگی و ارتفاع دارای سه نوع اقلیم به هم مرتبط میباشد که عبارتند از: اقلیم نیمه خشک معتدل (تا ارتفاع ۱۰۱۴ متر از سطح دریا)، اقلیم نیمه خشک سرد (تا ارتفاع ۱۲۹۲ متر)، اقلیم نیمه مرطوب سرد (از ارتفاع ۱۹۵۰ متر به بالا)

منابع آب:

مهمترین رودخانه دائمی در محدوده‌ منطقه حفاظت شده کبیرکوه، رودخانه سیکان است. سایر آبراهه ‌ها فصلی بوده و یا از آبدهی ناچیزی برخوردارند، ولی چشمه‌ ها در منطقه حفاظت شده کبیرکوه از مهمترین منابع آبی منطقه هستند که در تمام سطح منطقه پراکنده  هستند. چشمه‌ های پینه، آب غار سنعلی، باریک، گیژگه، دستاوش، دربندزده بالایی و پائین، ریش کل، گلال کش، پل بید، چاه کوچکه، باریکه دروازه، سراب لارت، چشمه‌ های دامنه منطقه امامزاده پیرمحمد، چشمه باغ جنت، النج بالایی و پایینی، بید، تخت آب، پلنگ آب، کل ساه، برآفتاب، ملیچک سا، کاکاه، گوسال دزد، بید هفت سال، سرطاف سراب دربند، ورکمر، سیاتنگ، نازی کش، چل خرسان و خرساب از مهمترین چشمه ‌های منطقه هستند.
در منطقه چاه های متعددی وجود دارد که عبارتند از چاه چالگه، میان، گلین، شوقعلی، پلکه، الویزان، چاه‌ های دومله لارت، چاه سراب زرانگوش.
با توجه به اینکه تمامی آب‌ های منطقه سرانجام وارد رودخانه سیمره میگردند، حوزه آبخیز منطقه حفاظت شده کبیرکوه زیر حوزه رودخانه سیمره محسوب میشود.
منابع آبی اشاره شده در منطقه حفاظت شده کبیرکوه علاوه بر این که غنای زیستی منطقه را ارتقاء داده ‌اند، باعث بوجود آوردن چشم ‌اندازهای منحصر به فرد شده‌ اند که شرایط مناسبی را برای توسعه صنعت گردشگری و اکوتوریسم در منطقه فراهم کرده اند، بطوری که در حال حاضر گردشگران زیادی سالانه از قسمت‌ های مختلف از جمله پشته لارت، زرانگوش و… که داری چشم اندازهای زیبا بخصوص منابع آبی فراوانی هستند، بازدید میکنند. البته بسیاری از منابع آبی مانند چشمه‌ ها و چاه ‌ها در داخل منطقه حفاظت شده در حال حاضر توسط بومیان محلی، کشاورزان و دامداران منطقه ساماندهی شده‌ اند و برای مصارف مختلف شرب، کشاورزی، دامداری و… مورد استفاده قرار میگیرند که لازم است با نظارت دقیق و اعمال مدیریت صحیح، حق آبه محیط زیست منطقه رعایت شود و مانع از خشک شدن و تخریب آنها گردد. بسیاری از چشمه‌ ها که در ارتفاعات بالادست منطقه حفاظت شده واقع شده و از دسترس مردم بومی دور هستند، مورد استفاده حیات وحش قرار میگیرند و از این نظر نیز حائز اهمیت هستند.

پوشش گیاهی:

با توجه به شرایط اقلیمی متنوع منطقه حفاظت شده کبیرکوه، پوشش گیاهی منطقه بخصوص در مناطق بالادست از تنوع زیادی برخوردار است. در این منطقه هشت تیپ گیاهی تاکنون بشرح زیر مورد شناسایی قرار گرفته است:
تیپ Astragalus spp – Annual grasses : این تیپ تا ارتفاع ۸۰۰ متری و عمدتا در زمین های زراعی منطقه دیده می ‌شود.
تیپ Astragalus spp – Amygdalus : این تیپ در ارتفاع حدود ۱۱۰۰ متری و بر روی تشکیلات زمین شناسی آسماری منطقه واقع شده است.
تیپ  Trifolium – Astragalus spp. : این تیپ در وسط حوزه و بر روی تشکیلات زمین شناسی پابده واقع شده است.
تیپ Trifolium – Hordeum : این تیپ در طبقه ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ متری حوزه و بر روی تشکیلات زمین شناسی گورپی دیده می‌ شود.
تیپ Bromus –Trifoliom : همین تیپ در ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۶۰۰ متری از سطح دریا و بر روی لغزشی که بصورت درهم ریختگی سازندها وجود دارد.
تیپ Amygdalus- Echinops  : این تیپ در محدوده ارتفاعی ۱۰۰۰تا ۱۵۰۰ متری و بر روی تشکیلات زمین شناسی ایلام سورگاه واقع شده است.
تیپ Amygdalus – Astragalus:  این تیپ در محدوده ارتفاعی ۱۷۰۰ تا ۲۴۰۰ متری و بر روی تشکیلات زمین شناسی سروک واقع شده است.
تیپ Acantholimon – Astragalus: این تیپ در محدوده ۱۷۰۰ متری به بالا و بر روی تشکیلات زمین شناسی سروک واقع شده است.
منطقه حفاظت شده کبیرکوه دارای پوششی جنگلی و مرتعی بوده که در اطراف محور ارتباطی ایلام–دره شهر و ارتفاعات مشرف به این محور بدلیل بهره‌ برداری مفرط و بی‌ رویه از پوشش نباتی در معرض تخریب شدید قرارگرفته است، بطوریکه اراضی در سطوح بسیار وسیع در اثر فرسایش خاک به اشکال مختلف شیاری و خندقی درآمده است.
همچنین بهره‌ برداری از درختان جنگلی به منظور تأمین علوفه دامها و یا استحصال محصولات فرعی و مصارف روستائی موجب نابودی درختان با ارزش شده و بجای آنها درختچه ‌ها و بوته ‌های خاردار نظیر گون، پلاخور، ارژن (ارجنگ)، محلب و … جایگزین شده است. از گونه‌های گیاهی دیگری که نشان دهنده سیر قهقرائی مراتع این ناحیه می باشد، می ‌توان انواع فرفیون، خارگونی، اوپه و انواع شکرتیغال را نام برد.
در دامنه‌ های کبیرکوه وضعیت پوشش گیاهی بتدریج تغییر یافته و هرچه از روستاها دورتر شده و به مناطق کوهستانی نزدیک می شود پوشش گیاه وضع بهتری پیدا می‌کند.
هرچه به ارتفاعات منطقه نزدیک شویم گونه‌ های درختی که اغلب بلوط ایرانی است، بصورت گونه‌ های غالب ظاهر می‌ شوند.
در منطقه حفاظت شده کبیرکوه و در نزدیکی شهر بدره و در پشته بدره یکی از گونه‌های نادر درختی بنام لرگ (Pterocarya fraxinifolia) در اطراف آبراهه ‌ها و چشمه‌ های منطقه با حدود ۱۰۰ پایه وجود دارد که نظر هر بیننده‌ ای را در آن منطقه به خود جلب می‌ کند.
تعدادی از گونه ‌های گیاهی موجود در منطقه حفاظت شده کبیرکوه عبارتند از: زبان گنچشک، داغداغان، ارژن، آلبالو وحشی، پرسیاوش، اسپند، گوش بره، دافنه، بلوط ایرانی، بروموس، بومادران، جو دوسر، چمن، بنه، بادام، زالزالک، تمشک، مرغ، گاو زبان، کنگر، پنیرک، ملیکا، علف باغ، شنبلیله و شیر سگ.

گونه‌های شاخص جانوری:

منطقه حفاظت شده کبیرکوه به علت شرایط خاص پستی و بلندی و برخورداری از صخره ‌ها، تپه‌ ماهورها، اراضی کم شیب ناهموار، بیشه‌ زارها و دره‌ های عمیق شامل طیف متنوع زیستگاهی است و بهمین دلیل توان بالقوه مناسبی برای ازدیاد حیات وحش خصوصا کل و بز دارد. لازم به ذکر است که تهیه شناسنامه‌ای کامل از حیات وحش این منطقه نیاز به مطالعات وسیع و گسترده‌ای دارد.
الف- پستانداران: رده پستانداران در سراسر جهان شامل سه گروه تخم‌ گذاران، کیسه‌ داران و جفت داران میباشد. تمامی پستانداران ایران که عمدتا وابسته به اقلیم حیاتی پالئارکتیک هستند به گروه جفت داران تعلق دارند. در ایران رده پستانداران دارای ۹ راسته شامل ۳۳ خانواده با حدود ۱۷۰ گونه میباشد که به ترتیب ۵۷ گونه جوندگان، ۳۸ گونه خفاشها، ۳۰ گونه گوشتخواران، ۱۵ گونه حشره‌خواران، ۱۱ گونه نهنگ ها، ۸ گونه زوج سمان، ۲ گونه خرگوش ها، ۱ گونه فرد سمان و ۱ گونه گاو دریایی شناسایی شده‌ اند.

سهم پستانداران منطقه حفاظت شده کبیرکوه از کل پستانداران کشور ۱۹ گونه میباشد که در ۵ راسته و ۱۲ خانواده بشرح زیر قرار گرفته‌اند:
راسته حشره‌ خواران: شامل خانواده‌ خارپشت با دو گونه خارپشت گوش بلند و خارپشت اروپایی است که در دامنه‌ ها و علفزارهای اراضی تپه ماهوری منطقه کبیرکوه روزگار می گذرانند.
راسته خرگوش ‌ها: شامل یک گونه از خانواده خرگوش ‌هاست که در اغلب نقاط کبیرکوه مشاهده می گردند.

راسته گوشتخواران: با ۱۱ گونه از ۵ خانواده، بیشترین تعداد پستانداران منطقه حفاظت شده کبیرکوه را بخود اختصاص داده ‌اند. از این میان خانواده سگسانان با گونه‌های گرگ، شغال و روباه معمولی در تمام زیستگاه‌ های منطقه بطور پراکنده زندگی میکنند. حضور خرس قهوه‌ ای از خانواده خرس‌ ها نیز در اکثر زیستگاه‌ های منطقه گزارش شده است. این جانور در زیستگاه‌ های پشته زید، زرانگوش، لارت و کبیرکوه زیست می نماید. پشته زید زیستگاه اصلی خرس قهوه ‌ای در این منطقه است. گونه‌های سمور، راسو و رودک از خانواده راسوها در دامنه ‌های کبیرکوه، پشته بدره و کلم زیست می نمایند. همچنین از خانواده کفتارها، گونه کفتار به تعداد نسبتا فراوان در منطقه پراکنش داشته و گونه‌ های گربه وحشی، کاراکال، سیاهگوش و پلنگ که از خانواده گربه ‌سانان بشمار میروند، مجموعه گوشتخواران منطقه را تشکیل می‌ دهند. پلنگ که یکی از گونه‌ های شاخص منطقه کبیرکوه محسوب میگردد، معمولا ارتفاعات و مناطق جنگلی را برای زیست انتخاب مینماید. مناطق پشته لارت، گردکانه، ارشت و ارتفاعات کبیرکوه از زیستگاه‌ های مهم پلنگ در منطقه بشمار میروند.
راسته زوج سمان: از راسته زوج سمان دو خانواده گاوسانان و خوک ها با گونه‌های کل و بز و خوک وحشی در منطقه زیست می نمایند. بخش‌ های صخره‌ ای و کوهستانی گردکانه، بدره، پشت لارت و ارشت که با شرایط زیستی کل و بز تناسب دارند مامن مناسبی برای این گونه می باشند. این مناطق از جمله زیستگاه‌ های مهم کل و بز در منطقه کبیرکوه میباشند که در زمان‌ های نه چندان دور جمعیت قابل توجهی از این حیوان در آنجا روزگار می گذراندند اما امروزه به تعداد محدودی تقلیل پیدا کرده‌اند. گراز یا خوک وحشی که در اکثر نقاط منطقه در گله ‌های بزرگ دیده میشوند ایام خود را بهتر از سایر گونه ‌های حیات وحش این منطقه سپری می نمایند.
آنچه مسلم است پتانسیل و توان بالقوه این منطقه در جلب و حفظ گونه‌های حیات وحش بیش از آن چیزی است که در حال حاضر دیده می شود و بطور حتم با غنی سازی و احیاء گونه‌های حیات وحش منطقه در صورت کاستن عوامل تهدیدکننده آن بویژه شکار غیرمجاز میتوان حضور گونه‌ های بیشتری را در منطقه تضمین کرد.

بطور کل، فهرست گونه‌ های پستاندار منطقه حفاظت شده کبیرکوه عبارتند از: (نام محلی هر یک از گونه ها در پرانتز مقابل نام گونه قید شده است): خرس قهوه‌ای (ورچ)، پلنگ (ده)، گربه وحشی، کاراکال، گرگ (ورگ)، شغال (چعل)، روباه معمولی (روی)، کفتار (کم تار)، سمور (سیاوله)، راسو (تانجی موش)، کل و بز (بزنه)، گراز (وراز)، خرگوش (خروش)، سنجاب ایرانی (سمور)، تشی (چوله)، خارپشت اروپایی، خارپشت گوش بلند، هامستر خاکستری، موش خانگی
ب- پرندگان: پرندگان گروه قابل توجهی از مهره‌ داران را تشکیل میدهند و در طبقه‌ بندی جانوران جایگاه خاصی دارند و از نظر رده ‌بندی بین پستانداران و خزندگان قرار میگیرند.
تخمین زده میشود که فون پرندگان اقلیم‌ حیاتی پالئارکتیک حدود ۹۵۰ گونه را شامل میشود که ۵۰۰ گونه آن را گنجشک سانان تشکیل میدهند. بخش عمده فون پرندگان ایران مربوط به این اقلیم زیستی میباشد. علیرغم گستردگی مناطق خشک و نیمه خشک حاکم بر کشور تاکنون بیش از ۵۰۰ گونه پرنده در این سرزمین گزارش شده است. براساس آمار ارائه شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تعداد پرندگان ایران به ۵۰۲ گونه میرسد که در ۲۰ راسته، ۷۹ تیره، ۲۲ جنس و ۷۸ خانواده طبقه ‌بندی شده‌ اند. این تعداد معادل ۶/۵ درصد از پرندگان زیستمند خاورمیانه است.

از میان گونه‌های پرندگان ایران ۳۲۳ گونه در ایران زاد و ولد میکنند. ۹۰ گونه زمستان گذرند، ۲۴ گونه دارای مهاجرت در فصول بهار و پاییز هستند، ۵۰ گونه خارج از فصل جفت گیری به سواحل جنوبی می آیند. ۴۰ گونه بصورت اتفاقی دیده می شوند. ۱۶ گونه وضعیت نامشخص دارند و ۴ گونه نیز از خارج وارد شده اند. همچنین از میان ۳۲۳ گونه پرنده که در ایران زاد و ولد می کنند، ۱۰۰ گونه کاملا بومی اند.
سهم منطقه حفاظت شده کبیرکوه از پرندگان ایران که تاکنون گزارش شده است ۴۶ گونه میباشد که در ۷ راسته و ۱۹ تیره جای میگیرند این منطقه با توجه به تنوع زیستگاه‌ ها از نظر تنوع گونه‌ ای پرندگان نیز غنی میباشد. پرندگان منطقه حفاظت شده کبیرکوه از آشیان های اکولوژیک این منطقه به خوبی استفاده می نمایند. وجود پرندگان شکاری گوشتخوار از راسته‌ های قوشیان و شاهینیان با ۱۰ گونه از جمله با ارزش ‌ترین فون پرندگان ساکن این منطقه بشمار میروند که مطابق قوانین و مقررات موجود حمایت شده هستند. اما نیاز به توجه و حمایت ویژه‌ ای هم دارند. استفاده این پرندگان از جانوران پستاندار کوچک و بزرگ و پرندگان ریز و درشت بیانگر این نکته است که از آشیان ‌های اکولوژیک غذایی نیز بخوبی استفاده می نمایند.

از راسته گنجشک سانان تاکنون ۲۵ گونه در منطقه حفاظت شده کبیرکوه شناسایی شده است که در صورت مطالعات بیشتر امکان شناسایی گونه ‌های دیگر از این راسته و سایر راسته ‌های پرندگان دور از دسترس نیست.  اغلب گونه ‌های موجود در منطقه کبیرکوه به استثناء تعدادی از گونه ‌های پرندگان شکاری، در منطقه زاد و ولد و جوجه‌آوری دارند که در صورت حراست از زیستگاه‌ های آنها، هرساله بر جمعیت این گونه‌ ها در منطقه افزوده خواهد شد.
فهرست پرندگانی که تاکنون در منطقه حفاظت شده کبیرکوه شناسایی شده‌اند عبارتند از: کرکس، قرقی، سارگپه معمولی، سارگپه پابلند، عقاب طلائی، عقاب دوبرادر، دلیجه کوچک، دلیجه، بالابان، شاهین، تیهو، کبک، شاه بوف، جغد کوچک، سبز قبا، زنبور خوار سبز، دارکوب سرسرخ، دارکوب سبز، چکاوک کوچک، چکاوک کاکلی، چکاوک پنجه کوتاه، چکاوک شاخدار، چلچله کوهی، دم جنبانک ابلق، سنگ چشم خاکستری، صعوه ابروسفید، چکچگ سیاه شکم سفید، کمرکولی درختی، کمرکولی کوچک، کمرکولی بزرگ، سهره دمگاه سفید، سهره جنگلی، سهره طلایی، گنجشک خانگی، گنجشک سیاه و سفید، سار، جی جاق، زاغی، کلاغ کوهی نوک سرخ، کلاغ گردن بور، کلاغ سیاه، کلاغ ابلق و غراب
ج- خزندگان و دوزیستان: خزندگان جانورانی هستند که از یکصد میلیون سال پیش و قبل از ظهور پستانداران در کره زمین وجود داشتند. در منطقه حفاظت شده کبیرکوه گونه ‌های متعددی از خزندگان زیست می نمایند که متاسفانه تاکنون مورد توجه و بررسی های علمی جدی و دراز مدت قرار نگرفته‌اند. با توجه به اهمیت و نقش سودمند این گونه ‌ها در تعادل طبیعت و جایگاه خاص آنها در زنجیره‌های غذایی و رابطه اکولوژیکی موثری که خزندگان با سایر موجودات نظیر جوندگان دارند و از عوامل کنترل‌ کننده طغیان جمعیت آنها بشمار می روند.
فهرست خزندگان شناسایی شده در منطقه حفاظت شده کبیرکوه که مربوط به مارهای منطقه می ‌باشد عبارتند از: افعی یاگرزه مار، مار جعفری، تیر مار، یله مار، کورمار، مار آتشی، قمچه مار، مار پلنگی، مار قیطانی و مار کوتوله

تعارضات و تهدیدهای منطقه:

۱– جاده‌ سازی: با توجه به صعب العبور بودن منطقه و وجود دره‌های عمیق و شیب زیاد امکان ایجاد جاده وجود ندارد. فقط در چند مورد در حواشی و دامنه‌های آن جاده‌ های فرعی احداث شده است که عبارتند از:
-  راه ارتباطی ایلام به دره شهر در حاشیه شمالی منطقه
- راه ارتباطی دره شهر به آبدانان که مرز شرقی منطقه را تشکیل میدهد.
- جاده خاکی که از بدره به دامنه شمالی منطقه کشیده شده و عشایر در فصل ییلاق از آن استفاده میکنند.
- جاده‌ های متعدد دیگر که از روستاهای حاشیه شمالی تا دامنه ‌های شمالی منطقه کشیده شده است.
- جاده‌ ای که توسط جهاد سازندگی وقت برای استفاده عشایر منطقه از بخش میمه زرین آباد به حاشیه جنوبی منطقه و از آنجا به خط الرأس کبیرکوه کشیده شده و دسترسی به منطقه را بسیار سهل و آسان نموده است.
۲- معدن: باتوجه به توپوگرافی بسیار سخت منطقه و عدم امکان بردن امکانات استخراج و اکتشاف معادن خوشبختانه فعالیت معدنی چشمگیری در منطقه انجام نمی گیرد. اما اخیرا با احداث کارخانه سیمان بدره در حاشیه ضلع شمال غربی منطقه موافقت گردیده که احتمال برداشت از برخی معادن حاشیه منطقه در آینده وجود دارد.
۳- شکار و صید غیر مجاز: متاسفانه شکار و صید بیرویه و غیر مجاز، جمعیت حیات وحش منطقه را کاهش داده است اما به نظر میرسد با اتخاذ تدابیر حفاظتی بیشتر توپوگرافی خاص منطقه قدرت حفظ و احیاء جمعیت حیات وحش منطقه را داشته باشد.
۴- گیاه نیمه انگلی لورانتوس، گونه های جنگلی منطقه از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است. منطقه حفاظت شده کبیرکوه نسبت به سایر مناطق تحت مدیریت استان به گیاه نیمه انگلی لورانتوس  کمتر آلوده است اما در صورت عدم مبارزه با آن این منطقه نیز طی سالیان آینده همانند سایر مناطق آلوده خواهد شد.
۵- چرای دام: با توجه به وجود دام تا چهار برابر ظرفیت مراتع استان ایلام فشار چرای دام در تمام مناطق که دارای عرصه های مرتعی هستند مشهود است که منطقه حفاظت شده کبیرکوه نیز از این قاعده مستثنی نیست.
۶- با توجه به صعب العبور بودن منطقه، تبدیل اراضی و عبور خطوط نیرو در مناطق حاشیه‌ ای انجام شده و اراضی واقع در داخل منطقه از این مشکل در امان مانده‌ اند.
۷- عدم وجود یگان حفاظتی: با توجه به اینکه هنوز تشکیلات مستقلی برای منطقه حفاظت شده کبیرکوه تعریف نشده است لذا حفاظت از عرصه ‌های طبیعی منطقه توسط ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان ‌های دره‌ شهر و آبدانان انجام میشود و به تازگی محیط ‌بانی بدره نیز احداث شده است.

رخدادهای منطقه:

- زنده گیری و رهاسازی یک توله کاراکال در ارتفاعات منطقه حفاظت شده کبیرکوه.
- در آبان ماه ۱۳۹۳ یک خرس قهوه ای که در میان صخره ها گرفتار شده بود توسط محیط بانان بیهوش شده و نجات یافت.
- برای نخستین بار در دیماه ۱۳۹۳ تصویر پلنگ کبیرکوه توسط دوربین های تله ای ثبت شد.

راه‌های ارتباطی:

در اطراف منطقه حفاظت شده کبیرکوه دو جاده ایلام - دره شهر در شمال و جاده دره شهر- آبدانان که مرز شرقی منطقه را تشکیل می‌ دهد، وجود دارد. از این راه ‌ها، راه‌ های فرعی دیگری وارد منطقه می‌ شود. مهمترین این راهها عبارتند از جاده فرعی (آسفالته) آبهر پائین - امامزاده پیرمحمد (پشته لارت). جاده‌ خاکی شهرک ولیعصر- پشته ارشت (شمال غرب منطقه) و جاده‌ های فرعی دیگری مانند پشته زید، فرهادآباد، زرانگوش، سیکان و... که از مرز شمال وارد منطقه می ‌شوند، وجود دارد. در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده کبیرکوه و در مسیر جاده ملکشاهی - میمه در منطقه مله خان کشته جاده خاکی وجود دارد که به ارتفاعات جنوبی کبیرکوه متصل می‌شود و قسمت‌ هایی از آن در سال‌ های گذشته تخریب شده است. در داخل منطقه حفاظت شده جاده‌ های خاکی و مالرو زیادی وجود دارد.
 
 منبع: تریپ یار