به گزارش سلام نو، دره شهر به خاطر سابقه طولانی تمدن در استان ایلام قلعه های بسیار دارد و به «شهر قلعه های ایران» ملقب شده است. از بزرگ ترین و زیباترین قلعه های دره شهر، قلعه زیبای «شیخ مکان پوراشرف» یا همان قلعه «شیخ ماکو» است. این قلعه که در نوع خود بی نظیر است در سه طبقه ساخته شده و دارای پنج برج و ۳۰ اتاق بوده و کاربرد نظامی-مسکونی داشته است. قلعه پور اشرف در ۲۲ تیر ۱۳۹۷ با شماره ثبت ۲۷۴۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
ایران که در طول تاریخ، مورد حمله و تاراج بسیار قرار گرفته، دارای قلعه های دفاعی بسیار است که در دوران مختلف ساخته شده اند. با وجود هزاران قلعه سالم و ویران شده در سراسر ایران، تنها یک شهر توانسته است لقب «شهر قلعه های ایران» را از آن خود کند. «دره شهر» که سابقه ای از دوران عیلامی دارد و در استان ایلام قرار گرفته بی جهت به شهر قلعه ها معروف نشده است. دره شهر از قدیمی ترین مناطق مسکونی ایران است که در گذشته با نام «سیمره» شناخته می شده است. این شهر بعد از حمله مغول به ایران تا زمان تشکیل استان ایلام همیشه بخشی از استان لرستان بوده اما بعد از تصویب قانون تشکیل استان ایلام این شهر از لرستان جدا و بخشی از استان ایلام شد. دره شهر دومین شهر بزرگ استان بعد از شهر ایلام به لحاظ وسعت شهری است. در ویرانه های به جا مانده از یک شهر باستانی در نزدیکی دره شهر آثار شهرسازی دوره ساسانیان به چشم می خورد. سکه های یافت شده در خرابه های دره شهر هم به خسروی سوم و جانشینان او که از پادشاه های ساسانی هستند، تعلق دارد.
از قلعه های دره شهر، قلعه «شیخ مکان پور اشرف» است که از جاهای دیدنی این شهرستان به شمار می رود و در روستای «شیخ مکان» قرار دارد. این قلعه با نام های دیگری مثل «قلعه شیخ مکان»، «قلعه میر محمد خان اشرف العشایر» و «قلعه میر محمد خان پور اشرف» هم معروف است. مطابق سنگ نوشته نصب شده بر روی دیوار ورودی قلعه، این بنا در سال ۱۳۳۵ هجری قمری به دستور میرسید محمد خان پوراشرف ساخته شده است. این قلعه در سه طبقه ساخته شده و دارای پنج برج و ۳۰ اتاق بوده است و کاربرد نظامی-مسکونی داشته است. این قلعه پلان مربع شکل دارد و شامل مکان هایی تودرتو با سالن، اتاق دالان هایی برای استراحت، حوضچه های آب سرد و گرم، دستشویی و انبار سوخت و مهمات و اتاق های محل زندگی است. در ساخت این قلعه از معماری قلعه های در دوره ساسانی الهام گرفته شده است. از دیگر بخش های قلعه می توان به زیرزمین اشاره کرد. در کناره ها یعنی در محل واقع شدن برج های دیده بانی و در وسط ضلع غربی، به فواصل یکسان از برج، محل هایی به صورت تیرکش وجود دارد که نشانه استفاده نظامی از قلعه در دوره های قبلی دارد. نمای بیرون قلعه با ملاتی از گچ و خاک پوشانده و نمای داخلی اتاق ها با استفاده از گچ سفید کاری شده است. از مصالح استفاده شده در ساخت این قلعه می توان بیشتر به خرده سنگ و در مواردی جزیی آجر برای استفاده تزئینی از جمله در ساخت سردر ورودی و برجستگی های روی دیوار اشاره کرد و از گچ هم به عنوان ملات استفاده شده است. ارتفاع دیوارهای قلعه خیلی بلند نیست و تنها با ۱۷ پله می توان به پشت بام رسید که از نمای کلی قلعه دیدی مناسب در اختیار گردشگران قرار می دهد.
در ورودی شمالی قلعه ۹ بیت شعر روی تخته سنگی حکاکی شده که زمان تعمیر ساختمان با حروف ابجد در آن ذکر شده است. در ساخت بنا از انواع قوس های باربر و تزیینی استفاده شده و در وسط قلعه دو حوض بزرگ وجود دارد که آب مورد نیاز آن از رودخانه کنار قلعه تامین می شد. آب رودخانه از طریق کانالی از رودخانه جدا شده پس از گذر از داخل روستای شیخ مکان، از ضلع جنوبی قلعه وارد شده و به حوض وسط قلعه می رسید و از سمت دیگر قلعه خارج می شد. بخشی از این آب برای شست و شو از طریق کانالی دیگر و به شکل جداگانه ای از سمت جنوبی قلعه وارد آب‌انبار حمام قلعه می شد. سپس از طریق کانال هایی که در کف و دیوارهای حمام قرار دارد به داخل چند حوض یا خزینه حمام می ریخته است.
از دیگر قسمت های قلعه می توان به سیاهچال در ضلع شرقی بنا که کاربرد زندان داشته، اشاره کرد. همچنین می توان به پله های ۱٫۲ در گردش به پشت بام، انبار و محل های جمع آوری غلات، آشپزخانه، اسطبل در طبقه همکف همچنین خارج از قلعه، چاه آب آشامیدنی در داخل قلعه و تراس اشاره کرد. این دژ مستحکم از سمت غربی به دیواره کوه تکیه زده و دیواره شرقی آن با سنگ و گچ تا بالاتر از سطح بام قلعه بنا شده است. همان طور که گفته شد، در کنار این قلعه یک رودخانه و تنگ وجود دارد. در داخل تنگ و دقیقا در مقابل قلعه بقایای یک آسیاب آبی باقی مانده است.
حمام قلعه
بخشی از آب رودخانه که به داخل قلعه آورده می شد برای استفاده در حمام به زیرزمین آن منتقل می شده است. در زیرزمین این قلعه فضایی وجود دارد که به آن حمام قلعه پور اشرف می گویند و از حمام های تاریخی استان ایلام است. این حمام در ضلع غربی قلعه پور اشرف ساخته شده است. حمام قلعه پور اشرف هم مثل خود قلعه پلان مربع شکل دارد. برای ساخت این حمام حوضچه های آب سرد و گرم، اتاق رخت کن، دستشویی و انبار هیزم در نظر گرفته شده است. این حمام شامل ۳ اتاق، یک راهرو اختصاصی و خرینه است. آب حمام از طریق کانال و تنبوشه های سفالی (شبیه به لوله) از طریف رودخانه کنار قلعه تامین می شد. مصالح به کار رفته در ساخت این حمام درست مانند قلعه سنگ و گچ هستند. بخشی زیادی از این قلعه ویران شده و تنها قسمت هایی از آن قابل بازدید هستند برای همین طرح مرمت قلعه پور اشرف به تازگی در دستور کار اداره میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفته است.
آسیاب آبی
در میان تنگ و در مقابل قلعه شیخ، در مسیر جریان آب رودخانه، بقایای یک آسیاب آبی بر جای مانده است که گفته می شود در زمان های گذشته قابل استفاده بوده ولی در حال حاضر تخریب شده است. این اثر به اواسط دوره اسلامی و شاید قبل از آن مربوط باشد.
موقعیت مکانی
این قلعه در شش کیلومتری ضلع جنوب شرقی شهر دره شهر در مسیر جاده دره شهر به پل دختر در روستای شیخ مکان قرار گرفته است. پیاده از دره به سوی روستا روانه شوید از هر سوی روستا که نگاه کنید باروهای قلعه «پور اشرف» شما را به سوی خود فرا می خواند.
منبع: تریپ یار
نظر شما