تاتائوس کلیسایی پرنقش و نگار در آذربایجان‌غربی

به گزارش سلام نو، قره کلیسا یا کلیسای تاتائوس که از معتبرترین و پرنقش و نگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران بوده و از شهرت جهانی برخوردار است، به عنوان نهمین اثر کشور در ردیف آثار جهانی، در سازمان علمی، فرهنگی، آموزشی ملل متحد (یونسکو) ثبت شده است. این کلیسا با زیبایی منحصربفرد یکی از آثار تاریخی  استان آذربایجان‌غربی است که نظر هر گردشگری را با معماری خاص و کم نظیر  به خود جلب می‌ کند.

قره کلیسا یا کلیسای تاتاووس از اماکن مذهبی ارامنه ایران است که چندین بار در ادوار مختلف تخریب و مجدداً بازسازی شده است. نخستین بار هنگام حمله چنگیزمغول بخش وسیعی از قره‌ کلیسا تخریب شد، اما در زمان حکومت هلاکوخان، این کلیسا به همت ”خواجه نصیرالدین طوسی“ مرمت گردید.
در چهارم مرداد هر سال برابر با ۲۶ ژوئن میلادی ارمنیان جهان برای زیارت کلیسای طاطائوس (تاتائوس) مقدس به این محل می آیند که به همراه آنها تعدادی از سفرای کشورهای مسیحی در ایران و نیز گردشگران خارجی در مراسم زیارت کلیسای طاطائوس شرکت می کنند.

تاریخچه

آبکار، پادشاه منطقه ارمنستان کنونی در ایران باستان، از حضرت مسیح (ع) دعوت کرد که به ارمنستان سفر کند، حضرت مسیح (ع) به فرستاده آبکار پاسخ داد که یکی از حواریون را نزد او خواهد فرستاد. پس از عروج حضرت مسیح، توماس حواری « طاطائوس» را که از حواریون حضرت مسیح بود به ارمنستان نزد آبکار فرستاد. طاطائوس، آبکار و مردم شهر بدسیا را تعمید داد. پس از مرگ آبکار، خواهر زاده اش « سانا دروک » بر تخت نشست. پس از چندی به طاطائوس دستور داد از تبلیغ دین مسیحیت دست بردارد. طاطائوس از فرمان او سرپیچی کرد و سانادروک دستور قتل طاطائوس را صادر کرد.
پس از به شهادت رسیدن طاطائوس او را در محل کنونی کلیسای طاطائوس به خاک سپردند و بعد ها بر روی مزار او کلیسایی بنا کردند بطوریکه مزار طاطائوس در سمت راست محراب کلیسا قرار گرفت. کلیسای طاطائوس مقدس در طول زمان بارها دچار زلزله، غارت، چپاول و انهدام شده است. تنها عاملی که باعث شد این کلیسا پس از پشت سر گذاشتن هزاران مصائب و سختی پس از سده ها پا برجا بماند جنبه مقدس بودن آن است. ظرافت، تناسب، زیبایی و مضمون‌ های به کار رفته در نقش برجسته‌ های این کلیسا در نوع خود در جهان مسیحیت بی‌ نظیر است. حجاران هنرمندی که با توشه‌ ای سرشار از هنر، تجربه و مهارت، نقش برجسته‌ های این اثر هنری نفیس و بسیار زیبا را خلق کرده‌ اند، دارای چنان ذوق و قریحه‌ ای بودند که توانستند چنین نقش برجسته‌ هایی از خود به یادگار بگذارند و آنرا بصورت یکی از گنجینه‌ های هنر حجاری ایران زمین در آورند و زائران کلیسای طاطائوس مقدس را وادار به تحسین کنند.

آثار وقایع تاریخ بر پیکرقره کلیسا

اگر کمی دقت کنیم هنوز هم بر دیوارهای قره کلیسا می توان جای گلوله های جنگهای تاریخی را که در این منطقه رخ داده است، ببینیم. قره کلیسا حوادث زیادی را در طول تاریخ بر خود دیده است. جنگها اولین و شاید آخرین علت در مورد آسیب دیدن این بنای پس از زلزله بوده اند. بر اساس کتیبه ای که کنار محراب به خط ارمنی قدیم نگاشته شده است، کشیشی به نام زاکاریا در سال ۱۳۱۹ میلادی به زلزله مهیبی اشاره می کند که کلیه بنای قره کلیسا را تخریب می کند تا جایی که هیچ اثری از بنای اولیه باقی نمی ماند اما زاکاریا تصمیم می گیرد در عرض ۱۰ سال کلیسای ویران شده را بازسازی و مرمت کند و چیزی که اکنون از این کلیسا باقیمانده ماحصل تلاشهای این کشیش بوده است. جنگهایی که در دوره های مختلف تاریخی همچون ایلخانی، صفوی و جنگ هایی که مابین ایرانیان و عثمانیان در این منطقه رخ می دهد باعث می شود این بنا هر بار مورد آسیب قرار بگیرد. جالبتر آنکه این بنا در دوره یورش مغولها نیز آسیب جدی دیده، اما هر زمان که ارامنه احساس امنیت کرده، آنرا مرمت و بازسازی می کردند.

آخرین تعمیرات این بنا بازمی گردد به زمانی که مرز ایران و ارمنستان به وسیله رود ارس از یکدیگر جدا و اسقفی ارمنی برای گسترش بنای کلیسا راهی ایران می شود. وی می خواست در واقع با الگوبرداری از کلیسای بزرگ که نزدیک ایروان بوده این بنا را به عنوان یک کلیسا و مکانی برای تعلیم احیا کند. وی آن زمان راهی تبریز می شود و با درخواست از عباس میرزا که آن موقع به عنوان ولیعهد فتحعلی شاه بر تخت نشسته بود قسمت عظیمی از کلیسا را بازسازی می کند و از آن زمان بخش سفید کلیسا به وجود می آید. وی در واقع در آن زمان با تلفیق و الحاق بخش قدیم (کلیسای سیاه) با بخش نو (کلیسای سفید) شاهکاری از معماری را در این نقطه رقم می زند. این موضوع را کتیبه ای که بر سر در کلیسا موجود است، تایید می کند که در آن شاعری به زبان فارسی الحاق بخش سفید را به بخش سیاه توضیح می دهد.

 مشخصات کلیسا

ارتفاع گنبد سیاه کلیسای تاتائوس، ۱۸ متر و ارتفاع گنبد سفید ۲۴ متر است. تعداد دیرهای اطراف کلیسا چهل و چهار باب و مساحت کل مجموعه کلیسا با حصار دیرها ۶۲۸۵ متر مربع است.

تزیینات قره کلیسا به دو بخش تقسیم می‌شود:
۱- نقش و نگارهای روی بدنه کلیسای قدیمی که احتمالاً ریشه در اساطیر دارد.
۲- تزیینات بدنه قسمت جدید کلیسا که شامل تصاویری از قصه‌های قدیمی، طاق نماها، نیم ستونهای برجسته و قوسهای تزئینی حجاری شده است.

بخش سیاه قره کلیسا تزیینات کمی دارد و در واقع در بازسازی که از سوی اسقف زاکاریا صورت گرفته است، وی با تعدادی سنگ سفید نقوش هندسی را روی طوق گنبد کلیسای قدیمی یا سیاه ایجاد می کند اما در مقابل این امر تزیینات بخش سفید در نقطه مقابل تزیینات بخش سیاه قرار می گیرد تا شاهکارهایی در زمینه تزیینات یک بنای تاریخی در قره کلیسا خلق شود.
این تزیینات به واسطه آن که سنگهایش همگی از سنگ های آهکی و به راحتی قابل تراش و حجم سازی بوده اند، بسیار بدیع است و حتی در جای خود می تواند در جهان منحصر به فرد به شمار رود.
گل بوته های فراوان به همراه چهره های حواریون مسیحی و حتی حضرت مسیح(ع) و حضرت مریم از جمله تصاویری هستند که در این کلیسا به چشم می خورند.
کلیسای سیاه رنگ در بخش خارجی دارای طرحهای زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاریهایی از بنای اولیه کلیساست اما در بخش کلیسای سفید حجاری های ارزشمند فراوانی به صورت تصاویر انسان، نقوش گل و بوته، اشکال حیوانات و موتیفهای تزیینی زیادی دارد که ملهم از عقاید مذهبی و هنر روزگار خویش است.
کتیبه هایی به خط ارمنی در قسمتهای داخل و خارج بنا روی سنگ کنده شده که مربوط به تعمیرات یا به صورت یادگاری مربوط به بازدیدکنندگان گذشته دور است.

موقعیت جغرافیایی کلیسا طوری است که اطراف آن را از هر طرف کوه در بر گرفته است و در کنار کلیسا رودخانه ای جاری است. دیوارهای کلیسا قطور است و با درهای کوچکی پوشانده شده است. در داخل محوطه هم اتاق های متعددی برای اقامت خلیفه، راهبان، روغن گیر، آسیاب، آشپزخانه، نگهداری مواد غذایی، انبار علوفه حیوانات و… به چشم می خورد که باعث می شد در مواقع لزوم بتوانند از کلیسا در مقابل متجاوزین حفاظت کنند. قسمت خارجی بنا هم دارای طرح‌های معماری جالبی از نقش‌های گل و بوته و تصاویر انسان است و روی سردر آن فرمان شاه عباس اول صفوی به زبان ارمنی دیده می‌شود.

امکانات رفاهی

در مجموعه قره کلیسا هیچ گونه امکانات رفاهی وجود ندارد. با نزدیکترین پمپ بنزین ۳۵ کیلومتر فاصله دارید. برای آب آشامیدنی بهداشتی بهتر است از آب معدنی استفاده کنید و غذای سبکی همراه خود داشته باشید چون احتمالا به رستوران بهداشتی و مطمئن دسترسی نخواهید داشت. وضعیت سرویس‌های بهداشتی هم در حد معمول است و مشکل خاصی وجود ندارد.
 منبع8: تریپ یار