به گزارش سلام نو، موزه آب یزد خانه پنج طبقه کلاهدوز ها است که در آن می توانید از لوازم مختلف حفر قنات، ابزار و ادوات اندازه گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف نامه های قدیمی، کتابچه میراب ها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم ارزشمند دیگر دیدن کنید.
چیزی که این خانه را از سایر خانه های مشابه خود در یزد متفاوت ساخته است، وجود یک رشته کاریز صد ساله است که از میان این خانه عبور می کند. جالب است بدانید در پشت بام این خانه، چاه خانه ای قرار دارد که به وسیله چرخ چاه از آن آب می کشیدند و آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر می کردند. خانه کلاه دوز در زمینی به مساحت ۷۲۰ مترمربع و به فرمان مرحوم حاج سید علی اکبر کلاه دوز از بازرگانان روزگار قاجاریه در سال ۱۲۶۶ خورشیدی، در شمال میدان امیر چخماق ساخته شده است.
یزد تنها شهر جهانی ایران است و نامش در فهرست یونسکو خود نمایی می کند.
در شمال میدان امیرچخماق و در ابتدای خیابان قیام بر سردر یکی از خانه های قدیمی، عبارت موزه آب به چشم می خورد که با ورود به آن می توانید به مرور تاریخ چند هزارساله آب در این مرز و بوم بپردازید. موزه آب یزد سال هاست که در خانه تاریخی کلاهدوزها برپا شده و توانسته است توجه گردشگران را به خود جلب کند. در سال ۱۳۷۹ و همزمان با برگزاری نخستین همایش بین المللی کاریز بود که این موزه کار خود را آغاز کرد تا ارزش و اهمیت آب را در منطقه ای کویری به مردم نشان دهد. حالا بسیاری از این موزه با عنوان یکی از بهترین موزه های آب دنیا یاد می کنند؛ جایی که در آن می توان آثار و ابنیه های تاریخی در زمینه های مختلف مربوط به آب را شناخت و کمی بیشتر در مورد تاریخ این سرزمین دانست.
آنچه که موزه آب یزد را از دیگر موزه های آب متمایز می کند گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن است؛ کاریزی که روزگاری آب مورد نیاز مردم را تامین می کرد.
در پنج طبقه این موزه می توانید آثار متنوعی با موضوع آب و چگونگی استفاده از آن در گذشته را ببینید.
ساختمان موزه
خانه کلاهدوزها از آثار ارزشمند یزد است که به درخواست مرحوم حاج سید علی اکبر کلاهدوز، از بازرگانان عصر قاجاریه در فاصله سال های ۱۲۶۶ تا ۱۲۶۹ خورشیدی ساخته شد. هم اکنون مالک این بنا شرکت آب منطقه ای یزد است و همه می توانند به عنوان موزه آب از آن دیدن کنند. زمین این بنا حدود ۷۲۰ مترمربع است و بنا پنج طبقه یا سطح دارد:
سطح اول: محل برخورد دو قنات
از سطح اول یا پایین ترین طبقه خانه، انشعاب دو کاریز رحیم آباد و زارچ، گذر می کند. امروزه قنات زارچ با بیش از دو هزار سال قدمت و ۷۵ کیلومتر طول، هنوز فعال است.
سطح دوم: انباری متفاوت برای خوارکی ها
سطح دوم پایاب است؛ بخشی از هر ساختار آبی که کمترین گودی را دارد و محل شستن ظروف و البسه نیز به شمار می رود. پایاب این ساختمان در عمق ده متری قرار گرفته و فضای آن به صورت هشت ضلعی است. برخورداری این قسمت از دمای ثابت و اختلاف ۱۴ درجه ای با محیط سبب شده بود تا در گذشته محیط مناسبی برای نگهداری خوراکی ها باشد. در میان این سطح حوضی دیده می شود که گذر آب کاریز از آن هوا را مطبوع نگه می دارد.
نگهداری غذا نیز با روش خاصی انجام می شد. در آن زمان آذوقه را بر روی صفحه ای چوبی قرار می دادند و آن را در میان هوا و زمین آویزان می کردند. در گذشته گذر آب قنات از این قسمت باعث می شد که خنک تر از سایر قسمت ها باشد. امروزه آب در این قسمت جریان ندارد؛ اما هنوز هم می توان اختلاف دما را با بیرون به خوبی حس کرد.
سطح سوم: سکونتگاه تابستانه
در طبقه سوم به زیرزمین می رسیم که اتاق و دالان های متعدد و مرتبط دارد و بیشتر روزهای گرم تابستان مورد استفاده اهالی خانه بوده است. زیر زمین در چهار طرف حیاط و قسمت زیر هر اتاق مخصوص به یکی از ساکنان بود و فقط آن شخص در فصل گرما از آن استفاده می کرد.
سطح چهارم: محل سکونت
در طبقه چهارم با همکف مواجه می شویم که اتاق های پنج دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمتکاران خانه را در آن تعبیه کرده اند. آقای کلاهدوز و همسرش به همراه دختر و دو پسرش و عروس های شان و دو خانواده از خدمتکاران در این خانه زندگی می کردند. اتاق هایی که در این خانه و برای استفاده ساکنان تعبیه شده اند عبارتند از:
اتاق ارسی: پنجره های این اتاق از پایین به بالا باز می شوند. می گویند در آن زمان دو نفر از خدمتکاران، هر پنجره را روی شانه های خود قرار می دادند و به سمت بالا می کشیدند تا بتوانند چفت های آن را ببندند. این اتاق در هنگام ازدواج به عنوان حجله خانه و مهمان خانه مورد استفاده قرار می گرفت. در زیرزمین و درست زیر اتاق ارسی، اتاقی وجود دارد که در گذشته جهت نگهداری خمره ها، شیشه های ترشی و سرکه از آن استفاده می شد.
اتاق پنج دری: خیاط خانه و اتاق خدمه در این بخش برپا بود. زیر اتاق پنج دری اتاقی نیز وجود دارد که اهالی خانه در فصل تابستان نهار و شام را در آنجا صرف می کردند و جایی برای خواب نیز به شمار می رفت.
اتاق دالان: اتاقی در کنار پنج دری که محل سکونت آقای کلاهدوز بود و پس از مرگ ایشان، همسرش در آن سکونت یافت.
اتاق بادگیر: اتاقی در کنار پنج دری که قبلا دارای بادگیر بود و دختر بیوه آقای کلاهدوز در آن زندگی می کرد.
تالار: محوطه ای با سقف بلند و قوسی شکل است که یزدی ها آن را خنک جای می خوانند؛ یعنی مکانی برای استراحت در ایام تابستان.
هر اتاق، فضای کوچکی به نام بالا خانه دارد که اشیای ارزشمند را در آن نگهداری می کردند. یک انباری نیز برای هر اتاق تعبیه شده است.
سطح پنجم: چاه خانه
طبقه پنجم، پشت بام خانه را شامل می شود که چاه خانه نام دارد و چرخ چاه در آن دیده می شود. از طریق این چاه خانه و با استفاده از چرخ چاه، آب چاه های معروف به چهل گز را بر می داشتند و برای آشامیدن و موارد بهداشت اهل خانه استفاده می کردند. دو نفر مامور برداشت آب از قناتی بودند که رحیم آباد نام داشت. آنها آب را بالا می کشیدند و به منبعی می ریختند تا اعضای خانواده در طبقه همکف آن را برداشت کنند. برای همین است که می گویند این خانه حدود ۱۵۰ سال پیش دارای سیستمی شبیه لوله کشی آب بوده است.
تزئینات خانه کلاهدوز
خانه های ایرانی به خاطر بهره بردن از هنرهای چشم نواز دیدنی هستند. خانه کلاهدوزها هم از این قاعده مستثنی نیست و می توان آن را یکی از جلوه گاه های هنر گچ بری دانست. گچ کاری های خانه کلاهدوز نقوش گل و گیاه و جانوران را دارند و چهره خاصی به بنا بخشیده اند. زمینه گچ کاری ها در طبقه چهارم دارای زمینه ای از سیمگل کمرنگ (کاهگل بسیار ظریف) هستند و زیبایی خاصی دارند. تالار آیینه یکی از زیباترین بخش های این خانه به شمار می رود؛ جایی که آثار تحسین برانگیز هنرمندان و معماران آن دوره را میتوانید ببینید. پنجره های اُرسی و شیشه های رنگین از دیگر زیبایی های این خانه هستند که دنیای رنگارنگی را در آن ایجاد کرده اند.
اشیای موجود در موزه
همانگونه که از نام این موزه پیداست می توانید آثار مرتبط با آب را در آن ببینید. بیش از دویست اثر تاریخی از وسایل کندن قنات تا اسناد و مدارک قنات های اصلی یزد در این موزه نگهداری می شود.
یادگاری قنات‌ها
یکی از سازه های مهم ایرانیان در زمینه آب، قنات است که امروزه در محافل جهانی هم نام آن مطرح می شود و قنات ایرانی نیز در فهرست یونسکو قرار دارد. لوازم مختلف حفر قنوات، کلنگ های ویژه کندن کاریز، چرخ چاه، لباس مقنی، ابزار و ادوات اندازه گیری حجم آب، ماکت چگونگی گردش آب قنات ها و وسایل تامین روشنایی در قنات از جمله چیزهایی هستند که در این موزه می بینید.
مجسمه هایی از مردم را می بینید که به کارهای مربوط به قنات مشغولند. مقنی ها از جمله این افراد هستند و نکته جالب توجه آنها لباس سفید شان است. دلیل پوشیدن لباس سفید این بود که همدیگر را در درون چاه های بزرگ ببینند و همچنین به آن به چشم کفن نگاه می کردند چرا که هر لحظه ممکن بود بر اثر ریزش جان خود را از دست بدهند. در بخشی از موزه یکی از اصلی ترین ابزار حفر قنات یعنی چرخ چاه را می بینید که ماکتی از یک چاه کن نیز در جوار آن قرار داده اند.
اسناد و وسایل مربوط به تقسیم و وقف آب
اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف نامه های قدیمی از دیگر آثار موزه آب یزد هستند. یکی از اسناد جالب توجه، کتابچه میرآب ها و اسناد توزیع آب است. میرآب یعنی امیر یا رئیس آب؛ کسی که در گذشته مدیر و محاسبه گر زمان و ساعت آبی بود و تقسیم گر عادلانه و تعیین کننده زمان تحویل دادن آب قنات به افراد محسوب می شد. او آب کشاورزی را تقسیم و دستمزد خود را از سهم آب قنات می گرفت. ابزار کارش ساعت آبی بود و جالب آنکه بدانید نخستین ساعت آبی دنیا با قدمت ۷۰۰ سال در این موزه نگهداری می شود و به دوره سید رکن الدین تعلق دارد.
در میان این اسناد چند سند ازدواج نیز به چشم می خورد چرا که در آن زمان برخی از مردم مهریه زن را آب تعیین می کردند؛ همان چیزی که در کویر حکم طلا را داشت. مدارک دیگری نیز دیده می شود که بر اساس آنها خیرین به زنان بی سرپرست و یتیمان سهم آب می دادند.
ظروف و وسایل
در گذشته خبری از لوله کشی های امروزی نبود و مردم مجبور بودند آب را از منبع تا محل استفاده حمل کنند و البته جایی هم برای نگهداری آب مورد نیاز خود داشته باشند. ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیای مرتبط با آن از جمله انواع شیرهای برداشت آب از آب انبارها، ظروف سفالی و شیشه ای ویژه حمل و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و ... را می توانید در موزه آب یزد ببینید.
مشربه چند هزار ساله یکی از دیدنی های این موزه است که از آن در کتاب های تاریخی کهن یاد شده است. ظرفی شیشه ای نیز در این موزه به چشم می خورد که دارای لوله های جانبی است؛ صدها سال پیش، آب را داخل این ظرف می ریختند و بالای آن برف می گذاشتند. این ظرف دو جداره است و آب شدن تدریجی برف باعث می شد تا آب خنک، تازه و عاری از هر گونه آلودگی باشد و از ورود حشرات به داخل آن جلوگیری شود.
مسیر دسترسی
برای دسترسی به این جاذبه می توانید از اتوبوس های خط پایانه دروازه قرآن پایانه شهدای محراب و یا خط چهارراه بعثت راه آهن استفاده کرده و در چهارراه شهدا پیاده شوید و با کمی پیاده روی به موزه برسید.
منبع: تریپ یار
نظر شما