اعمال و فضیلت‌های روز عرفه

فرهنگ و هنر: روز عرفه یکی از روز های مهم برای شیعیان است که اعمال مخصوص به خود را دارد که انجام این اعمال اعجاب انگیز باعث قبولی دعا و پذیرفتن توبه می شود.

روز عرفه چه روزی است و چه اعمالی دارد ؟

شب نهم ماه ذی الحجه برابر است با روز عرفه که یکی از روزهای مهم برای شیعیان جهان است. با وجود اینکه روز عرفه «عید» نامگذاری نشده است، اما برای تمام شیعیان همچون عید، بزرگ و مقدس است. در این روز خداوند متعال، بندگان خود را به عبادت دعوت نموده و سفره ای از نعمات و فضل خود را برای آنها گسترانیده است. انجام برخی اعمال در این زمان مشخص، موجب نزدیک شدن به خداوند و کسب خیر بیشتر در دنیا و آخرت می شود.

این شب در ماه ذالحجه یکی از شب‎‌های متبرک و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن شب پذیرفته و دعا و حاجات مستجاب می شود. ثواب عبادت در این شب، برابر است با صد و هفتاد سال عبادت. 

فضیلت‌های روز عرفه 

رسول خدا (ص) می فرمایند:

ما مِن یَومٍ أکثَرَ أن یُعتِقَ اللَّهُ فِیهِ عَبدَاً مِنَ النّارِ مِن یَومِ عَرَفَهَ؛ خداوند در هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان را از آتش دوزخ نمی‏ رهاند. (صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۰۷) 

امیر المومنین علی (ع) می فرمایند:

مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبٌ لاتُغفَرُ إلّا بِعَرَفَاتٍ؛ برخی از گناهان جز در عرفات بخشوده نمی‏ شوند. (دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۲۹۴) 

امام زین العابدین (علیه السلام) در روز عرفه صدای سائلی را که از مردم کمک می نمود شنید، و به او فرمود:وای بر تو آیا از غیر خدا سوال می کنی در این روز و حال آن که امید می رود در این روز برای بچه های در شکم که فضل خدا شامل آنها شود و سعید گردند. 

امام صادق‏ (ع) نیز می فرمایند:

تَخَیَّر لِنَفسِکَ مِنَ الدُّعاءِ ما أحبَبتَ واجْتَهِد، فإنَّهُ (یَومَ عَرَفَه) یَومُ دُعاءٍ و مَسألَهٍ؛ هر چه می‏خواهی برای خود دعا بخوان و در دعا کردن بکوش که روز عرفه، روز دعا و درخواست است. (التهذیب الأحکام، ج ۵، ص ۱۸۲)

اعمال روز عرفه 

اعمال اصلی و کلی روز عرفه به شرح زیر است:

۱. غسل

غسل این روز از فضیلت ویژه ای برخوردار است و انجام آن توصیه می شود.

۲. زیارت امام حسین (ع) 

ثواب خواندن زیارت امام حسین (ع) برابر با هزار حجّ و هزار عمره و هزار جهاد بلکه بالاتر است و احادیث در کثرت فضیلت زیارت آن حضرت در این روز متواتر است و اگر کسی توفیق یابد که در این روز در تحت قُبّه مقدّسه آن حضرت باشد ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد نیست، بلکه زیاده و مقدّم است. 

۳. نماز روز عرفه 

دو رکعت نماز بعد از نماز عصر و قبل از خواندن دعاهای عرفه در زیر آسمان به جا آورده شود، در رکعت اوّل بعد از حمد توحید و در دویم بعد از حمد قُل یا اَیهَا الْکافِروُنَ بخواند بعد از آن چهار رکعت نماز گذارد در هر رکعت بعد از حمد توحید پنجاه مرتبه بخواند. نزد حق تعالی به گناهان خود اعتراف کند تا گناهانش آمرزیده شده و از ثواب عرفات بهره مند شود. سپس مشغول شود به اعمال و ادعیه عرفه که از حُجَج طاهِرِهِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم روایت شده است. (وسائل الشیعة، ج۸، ص۱۸۳)

۴. ذکر معروف روز عرفه از حضرت امام صادق علیه السلام :

خواندن دعای امام حسین علیه السلام و دعای ام داود در روز عرفه سفارش شده است. 

پس بگو اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُک یا مَنْ هُوَ اَقْرَبُ اِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ یا 

خدایا از تو خواهم ای کسی که او نزدیکتر است به من از رگ گردن ای 

مَنْ یحوُلُ بَینَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ یا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الاَْعْلی وَبِالاُْفُقِ

که حائل شود میان انسان و دلش ای که او در دیدگاه اعلی است و در افق 

الْمُبینِ یا مَنْ هُوَ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی یا مَنْ لَیسَ کمِثْلِهِ

آشکاری است ای که او بخشاینده است و بر عرش استیلا دارد ای که نیست مانندش 

شَیْءٌ وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ اَسْئَلُک اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ

چیزی و او شنوا و بینا است از تو خواهم که درود فرستی بر محمد و آل محمد 

و بخواه حاجت خود را که برآورده خواهد شد انشاءالله تعالی پس بخوان این صَلَوات را که از حضرت صادق علیه السلام منقول است که هر که بخواهد مسرور کند محمّد و آل محمّد را در صَلَوات بر ایشان بگوید: 

اَللّهُمَّ یا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطی وَیا خَیرَ

خدایا ای بخشنده ترین عطابخشان و ای بهترین 

مَنْ سُئِلَ وَیا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِی

درخواست شدگان و ای مهربانترین کسی که از او مهربانی جویند خدایا درود فرست بر محمد و آلش در 

الاَْوَّلینَ وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِی الاّْخِرینَ وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ

زمره پیشینیان و درود فرست بر محمد و آلش در زمره پسینیان و درود فرست بر محمد 

وَآلِهِ فِی الْمَلاَءِ الاْعْلی وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِی الْمُرْسَلینَ

و آلش در ساکنین عالم بالا و درود فرست بر محمد و آلش در زمره مرسلین 

اَللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّداً وَآلَهُ الْوَسیلَةَ وَالْفَضیلَةَ وَالشَّرَفَ وَالرِّفْعَةَ

خدایا عطا کن به محمد و آلش مقام وسیله و فضیلت و شرف و رفعت 

وَالدَّرَجَةَ الْکبیرَةَ اَللّهُمَّ اِنّی آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ

و درجه بلند خدایا من ایمان آوردم به محمد صلی الله علیه و آله 

وَلَمْ اَرَهُ فَلا تَحْرِمْنی فِی الْقِیمَةِ رُؤْیتَهُ وَارْزُقْنی صُحْبَتَهُ وَتَوَفَّنی

با اینکه او را ندیده ام پس در روز قیامت از دیدارش محرومم مفرما و مصاحبت و همنشینی او را روزیم فرما 

عَلی مِلَّتِهِ وَاسْقِنی مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِیاً سآئِغاً هَنَّیئاً لا اَظْمَاءُ

و بر کیش او بمیرانم و بنوشانم از حوض او (حوض کوثر) نوشاندنی سیراب و جانبخش و گوارا که 

بَعْدَهُ اَبَداً اِنَّک عَلی کلِّشَیْءٍ قَدیرٌ اَللّهُمَّ اِنّی آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّی

پس از آن هرگز تشنه نشوم که براستی تو بر هرچیز توانایی خدایا من ایمان آورده ام به محمد صلی 

اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَلَمْ اَرَهُ فَعَرَّفْنی فِی الْجِنانِ وَجْهَهُ اَللّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً

الله علیه وآله و او را ندیده ام پس در بهشت رویش را به من نشان ده خدایا برسان به محمد 

صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ مِنّی تَحِیةً کثیرَةً وَسَلاماً

صلی الله علیه و آله از جانب من تحیتی بسیار و سلامی 

۵. در آخر روز عرفه این دعا خوانده شود : 

یا رَبِّ اِنَّ ذُنُوبی لا تَضُرُّکَ وَاِنَّ مَغْفِرَتَکَ لی لا تَنْقُصُکَ فَاَعْطِنی ما لا 

پروردگارا همانا گناهان من زیانی به تو نزند و محققاً آمرزش تو از من نقصانی به تو نرساند پس عطا کن به من 

یَنْقُصُکَ وَاغْفِرْ لی ما لایَضُرُّکَ و ایضا بخوان :اَللّهُمَّ لا تَحْرِمْنی خَیْرَ ما 

آنچه را نقصانت نرساند و بیامرز برایم آنچه را زیانت نزند خدایا محرومم مکن از آن خیری که 

عِنْدَکَ لِشَرِّ ما عِنْدی فَاِنْ اَنْتَ لَمْ تَرْحَمْنی بِتَعَبی وَ نَصَبی فَلا 

نزد تو است بخاطر آن شری که در پیش من است اگر تو به رنج و خستگیم رحم نمی کنی پس 

تَحْرِمْنی اَجْرَ الْمُصابِ عَلی مُصیبَتِهِ 

محرومم مدار از پاداش مصیبت دیده ای بر مصیبتش

عرفات کجا قرار دارد؟

عرفات نام جایگاهی است که حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آن سرزمین در کشور عربستان توقف کرده و به دعا و نیایش می پردازند، پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مکه مکرمه باز می گردند و وجه تسمیه آنرا چنین گفته اند که جبرائیل علیه السلام هنگامی که مناسک را به ابراهیم می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد. 

همچنین درباره علت نامگذاری آن گفته اند که مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می کنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی میدانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چرا که یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.  

حضرت ابراهیم (ع) در عرفات

در صحرای عرفات، جبرئیل، پیک وحی الهی، مناسک حج را به حضرت ابراهیم (ع) نیز آموخت و حضرت ابراهیم (ع) در برابر او می فرمود:عَرِفتُ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم). 

پیامبر اسلام (ص) در عرفات

دامنه کوه عرفات در زمان صدر اسلام کلاس صحرایی پیامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته مفسرین آخرین سوره قرآن در صحرای عرفات بر پیغمبر (ص) نازل شد و ایشان این سوره را که از جامع ترین سوره های قرآن است و دارای میثاق و پیمانهای متعدد با ملل یهود، مسیحی و مسلمان و علمای آنها می باشد، و قوانین و احکام کلی اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعلیم فرمود. 

و طبق مشهور میان محدثان پیامبر (ص) در چنین روزی سخنان تاریخی خود را در اجتماعی عظیم و با شکوه حجاج بیان داشت:

ای مردم سخنان مرا بشنوید! شاید دیگر شما را در این نقطه ملاقات نکنم. شما به زودی بسوی خدا باز می گردید. در آن جهان به اعمال نیک و بد شما رسیدگی میشود. من به شما توصیه می کنم هرکس امانتی نزد اوست باید به صاحبش برگرداند. هان ای مردم بدانید ربا در آئین اسلام اکیداً حرام است. از پیروی شیطان بپرهیزید. به شما سفارش می کنم که به زنان نیکی کنید زیرا آنان امانت های الهی در دست شما هستند و با قوانین الهی برشما حلال شده اند. 

هر مسلمانی با مسلمان دیگر برادر است و مسلمانان جهان با یکدیگر برادرند و چیزی از اموال مسلمانان بر مسلمان دیگری حلال نیست مگر این که به طیب خاطر به دست آورده باشد. 

اهمیت و ویژگی های ارزشمند روز عرفه

در روایاتی نقل شده است که خداوند در شب عرفه درهای مغفرت خویش را بر بندگان باز می کند و در روز عرفه خداوند متعال گناهان توابین را می بخشد، هرچند به اندازه ریگ های بیابان و قطرات باران و تعداد روزهای عالم باشد.

این روز، روز دعا و مسألت از خداوند متعال است و خداوند این روز را روز با ارزش و پرشکوه قرار داده است.

خداوند متعال در شب و روز پر برکت عرفه پیش از آن که به حجاج صحرای عرفات نگاه کند به زوار سیدالشهدا (ع) نظر می کند و نظر رحمت خود را پیش از همه، مشمول آنان می گرداند پس دانستیم که خدای متعال که خالق همه چیز است زمان ها و مکان هایی را خاص گردانیده و به آن ها ویژگی خاصی عطا کرده است تا بندگان خود را در معرض آن ویژگی ها قرار داده و به میزان معرفت و بندگی خویش از آن ویژگی ها برخوردار و متنعم شوند.

حال گاهی در عالم، ما در معرض این قرار می گیریم که هر دوی این مخلوقات خدای متعال منطبق بر هم می شوند؛ به عنوان مثال در ایام حج (دهه اول ماه ذی حجه) به حج مشرف می شویم و یا در شب های قدر در سرزمین کربلا قرار می گیریم و یا شب جمعه ای زائر آن جا می شویم؛ در چنین موقعیتی هم بهره زمانی فراهم است، هم بهره مکانی و هر دوی این ها در کنار هم می تواند مسبب برکات فراوانی شود.

ثواب زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه روز استجابت دعا 

هرچند که خدای متعال برکات و ویژگی های متعدد و متفاوتی برای هر یک از زمان ها و مکان ها قرار داده است؛ اما ما در جایگاهی نیستیم که توانایی مقایسه میان آن ها را داشته باشیم مگر آن که وجود مقدس آنان که لسان الله هستند پرده از راز حقیقت آن ها بردارند که در برخی موارد پرده برداشته اند؛ مثلاً خداوند متعال بیست و چهار هزار سال قبل از این که زمین کعبه را خلق کند و آن را حرم قرار دهد زمین کربلا را آفرید و آن را حرم امن و مبارک گرداند. همچنین فضیلت کعبه در قیاس با فضیلتی که به زمین کربلا، همچون قطره ای است نسبت به آب دریا که سوزنی را در آن فرو برند و آن قطره را با خود بردارد. 

و البته که بعید نیست چنین شأنی نه فقط برای سرزمین کربلا است؛ بلکه برای قبور تمام ائمه علیهم السلام نیز باشد. چنان چه در روایات آمده است ائمه بزرگوار (ع) خود را حقیقت و مصداق بالاتر حرم الله و بیت الله نامیده اند.