آشنایی با ماه‌های حرام در قرآن کریم

فرهنگ و هنر: از ماه های حرام سال قمری می توان به ماه محرم و ماه رجب اشاره کرد که در ادامه از تمام ماه های حرام در قرآن کریم، فلسفه و احکام آن ها مطلع خواهید شد.

تمام روز و شب ها را خداوند متعال خلق کرده است و هیچ زمانی بر زمان دیگر برتری ندارد. اما در میان برخی روزها و شب ها و ماهها، ایامی وجود دارد که به دلایلی دارای قداست و برتری خاصی هستند. آفریدگار در آیه ۳۶ سوره توبه، تعداد ماههای سال را عدد ۱۲ معرفی کرده و می فرمایند:شب ها مخلوق خداست و هیچ زمانی به خودی خود بر «زمان» دیگر برتری ندارد؛ ولی برخی از روزها، شب ها و ماه ها به خاطر علل و حوادثی، برتری و قداست خاصی پیدا می کنند. آفریدگار آسمان ها و زمین در آیه ۳۶ سوره توبه تعداد ماه های سال را دوازده ماه معرفی کرده و فرموده است:

انَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِی کتَابِ اللَّهِ یوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِک الدِّینُ الْقَیمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِکینَ کافَّةً کمَا یقَاتِلُونَکمْ کافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ :همانا شماره ماه ها در علم خدا دوازده ماه است، که در کتاب تکوین، روزی که آسمان ها و زمین را آفرید، تثبیت گرداند. از آن، چهار ماه، حرام است و آن دین قیم است که به مصالح عباد قیام دارد. پس در این چهار ماه بر خود ستم مکنید و با مشرکان، جمیع آنان، قتال کنید، چنان که آنان با شما، جمیع شما، جنگ می کنند. و بدانید خدا همواره با پرهیزگاران است.

نام ماه‌های حرام

ماه های حرام عبارت است از:رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم. این ماهها از زمان حضرت ابراهیم، دارای دارای حرمت بودند. حرمت جنگ و تشدید دیه قتل از جمله احکام فقهی ماه های حرام است. (بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۵، ص۳۳۹)

نسیء

اعراب گاه به دلیل خصومت شخصی، حرمت ماه محرم را به ماه صفر و ماههای دیگر را هم همینطور به تاخیر می انداختند که به آن «نَسیء» گفته می شود و در قرآن گناهی بزرگ شمرده شده است و به معنای تأخیر حرمت یک ماه از ماه های حرام به ماه دیگر است.

با گذشت زمان عرب ها در مناسک حج و حرمت ماه ها تغییراتی به وجود آوردند چرا که به دلیل خشم و کینه زیاد، در مواردی ترک جنگ و غارت و چپاول در سه ماه پیاپی بر آنان دشوار می آمد، از سوی دیگر نمی خواستند بر سنت دیرین خود که حرمت ۴ ماه از سال بود اخلالی ایجاد شود، به همین دلیل با به تاخیر انداختن حرمت ماه محرم، آن را به ماه صفر انتقال می دادند و به همین ترتیب ماه های حرام را هم به تأخیر می انداختند و ماه های به تأخیر افتاده به نام اصلی خود خوانده می شد و در نهایت نظم همه ماه ها به هم می خورد. (انصاری، نسیء، ص ۲۲۳۰)

در قرآن به شدت با این کار مخالفت شده است:

إِنَّمَا النَّسِیءُ زِیَادَةٌ فِی الْکُفْرِ ۖ یُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ کَفَرُ وا یُحِلُّونَهُ عَامًا وَیُحَرِّ مُونَهُ عَامًا لِّیُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّ مَ اللَّـهُ فَیُحِلُّوا مَا حَرَّ مَ اللَّـهُ ۚ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ ۗ وَاللَّـهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ :جز این نیست که جابجا کردن [ماههای حرام ]، فزونی در کفر است که کافران به وسیله آن گمراه می شوند؛ آن را یکسال حلال می شمارند، و یکسال [دیگر]، آن را حرام می دانند، تا با شماره ماههایی که خدا حرام کرده است موافق سازند و در نتیجه آنچه را خدا حرام کرده [بر خود] حلال گردانند. زشتی اعمالشان برایشان آراسته شده است، و خدا گروه کافران را هدایت نمی کند. (سوره توبه، آیه۳۷)

تشدید دیه قتل در ماه های حرام

یکی از احکم ماههای حرام، تشدید دیه قتل است. به اندازه یک سوم دیه قتل در ماههای دیگر به اندازه دیه در ماههای حرام اضافه می شود.

امام خمینی (ره) می فرماید:

«لو ارتکب القتل فی أشهر الحرم:رجب و ذی القعدة و ذی الحجة و المحرم فعلیه الدیة و ثلث من أی الأجناس کان تغلیظا، و کذا لو ارتکبه فی حرم مکة المعظمة، و لا یلحق بها حرم المدینة المنورة و لا سائر المشاهد المشرفة، و لا تغلیظ فی الأطراف و لا فی قتل الأقارب ». (کتاب الدیات، ج ۱، القول فی مقادیر الدیات، مسأله ۲۳)

یعنی:

۱.اگر شخصی در ماههای حرام رجب و ذی القعده و ذی الحجّه و محرم، مرتکب قتل شود، پس بر او پرداخت یک دیه و ثلث است از هر جنسی که باشد، به جهت تغلیظ و تشدید. همچنین اگر در حرم مکۀ معظمه مرتکب قتل شود نیز دیه او به همین منوال است، اما در حرم مدینه منوّره و همچنین بقیه مشاهد مشرفه، به مکّۀ معظمه اینگونه نمی باشد.

۲. در اعضاء بدن و همچنین در قتل نزدیکان، تغلیظ وجود ندارد و دیه به جهت آن افزایش نمی یابد.

جایز بودن دفاع در ماه های حرام

علاوه بر تشدید دیه، جنگ نیز در این ماههای حرام کنار گذاشته می شود. یکی از نتایج این قوانین، ایجاد و افزایش امنیت عمومی به خصوص برای کسانی است که قصد حج تمتع یا عمره رجبیه دارند، اما اگر افرادی علی رغم ممنوع بودن جنگ در این ماهها، اقدام به مبارزه کند، در این صورت بر آنانی که مورد هجوم واقع شده اند، جنگ دفاعی ممنوعیت ندارد. استفتاء زیر همین موضوع را توضیح می دهد:

سوال :در چه صورت حرمت ماههای حرام شکسته و مسلمین می توانند جنگ کنند؟

پاسخ:در جنگ دفاعی هر موقع که دفاع واجب باشد باید بر آن اقدام شود اگر چه در ماه حرام باشد.(استفتائات امام خمینی، ج ۱، ص:۵۱۶)

تحریم جنگ

در ماههای حرام تحریم جنگ به شرطی است که جنگ از سوی دشمن بر مسلمانان تحمیل نشود، اما در صورتی که مسلمانان مورد هجوم قرار گیرند، موظف به دفاع از از خود هستند. دلایل زیادی برای تحریم جنگ و خونریزی در این چهار ماه، وجود دارد، پایان دادن به جنگ های طولانی و دعوت به صلح و آرامش، یکی از دلایل مهم آن است؛ در این چهار ماه جنگجویان، چهار ماه اسلحه خود را بر زمین می گذاشتند، در این زمان مجالی برای تفکر و اندیشه ایجاد می شد و احتمال پایان یافتن دائمی جنگ بسیار افزایش می یافت. (تفسیر نمونه، ج‏۷، ص۴۰۹)

معنای ماه حرام

منظور از ماه های حرام، ایامی می باشد که خالق هستی رعایت حرمت آن ها را بر مؤمنان واجب کرده است. حرام بودن این ماه ها یعنی هتک و دریدن پرده محرمات در این ماه ها شدیدتر و بدتر از ماه های دیگر است. ( طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴)

عقاب گناهان و ثواب حسنات در این ماه ها افزایش می یابد. این ماهها بدان جهت حرام نامگذاری شده اند که حرام بودن جنگ در آنها و حرمت داشتن این ماه ها و به قول برخی بزرگداشت و تعظیم طاعات و تشدید هتک محرمات در این ماه ها نسبت به سایر ماه ها بیشتر بوده است.(جصاص، احکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۳۰۸)

برخی از افراد اعتقاد دارند که از زمان حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل این ماهها حرمت داشته اند و اعراب آن را به ارث برده اند و در زمان جاهلیت نیز همواره، حرمت این ماهها را حفظ می نمودند. (طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۳۸۲)

مثلا اگر قاتل پدر خود را در این ماهها می دیدند، به جهت حرمت این ایام اعتراضی به او نداشتند. (طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۱۴)

این آئین ابراهیمی تا زمان ظهور اسلام همچنان در میان عرب رواج داشته و محترم بود تا زمانی که قرآن کریم به صراحجت آن را بیان کرده و تائید نمود. ( انصاری، ماه های حرام در قرآن کریم، ص۱۹۴۹)

ثواب سه روز، روزه از ماه های حرام

در میان اعمال سفارش شده ی ماههای حرام بخصوص رجب در مفاتیح الجناح عنوان شده است که روزه سه روز از این ماه فضیلت بسیار دارد، هر که در یکی از ماه های حرام‏ این سه روز را روزه بدارد، حق تعالی برای او ثواب نهصد سال عبادت را می ‏نویسد.( بخش اعمال ماه ذی القعده کتاب مفاتیح الجنان)