تفسیری کامل حکمت ۳۰۲ نهج البلاغه

فرهنگ و هنر: در این مطلب جالبی و خواندنی شرح و تفسیر حکمت۳۰۲ نهج البلاغه با موضوع نیازمندان به دعا را در اینجا بخوانید.

در ادامه شرح و تفسیر حکمت های نهج البلاغه نوب به حکمت شماره ۳۰۲ رسیده است.

نهج البلاغه با مرور قرن ها نه تنها تازگی و جذابیت خویش را حفظ کرده که فزون تر ساخته است و این اعجاز نیست مگر به سبب ویژگی هایی که در شکل و محتوا است. این امتیاز را جز در مورد قرآن نمی توان یافت که در کلام امام علی(ع) درباره قرآن آمده است:« ظاهره انیق و باطنه عمیق، لاتفنی عجائبه و لاتنقضی غرائبه » قرآن کتابی است که ظاهری زیبا و باطنی عمیق دارد، نه شگفتی های آن پایان می‎پذیرد و نه اسرار آن منقضی می‎شود. در سخن مشابهی نیز آمده است :«لاتحصی عجائبه و لاتبلی غرائبه» نه شگفتی های آن را می‎توان شمرد و نه اسرار آن دستخوش کهنگی می‎شود و از بین می‎رود.

سخنان امام علی(ع) در فاصله قرن اول تا سوم در کتب تاریخ و حدیث به صورت پراکنده وجود داشت. سید رضی در اواخر قرن سوم به گردآوری نهج البلاغه پرداخت و اکنون بیش از هزار سال از عمر این کتاب شریف می‎گذرد. هر چند پیش از وی نیز افراد دیگری در گردآوری سخنان امام علی (ع) تلاش هایی به عمل آوردند، اما کار سید رضی به خاطر ویژگی هایی که داشت درخشید و ماندگار شد، چون سید رضی دست به گزینش زده بود.

گذری بر حکمت های نهج البلاغه

امام علی علیه السلام فرمودند :مَا الْمُبْتَلَی الَّذِی قَدِ اشْتَدَّ بِهِ الْبَلاَءُ، بِأَحْوَجَ إِلَی الدُّعَاءِ مِنَ الْمُعَافَی الَّذِی لاَ یَأْمَنُ الْبَلاَءَ!
آنکس که به شدت به بلا مبتلاست از کسی که مبتلا نیست ولی در هیچ لحظه ایمن از بلا نمی باشد، محتاجتر به دعا نیست.
امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه به نکته ای اشاره می کند که بسیاری از افراد از آن غافلند، می فرماید:«آنکس که به شدت به بلا مبتلاست از کسی که مبتلا نیست ولی در هیچ لحظه ایمن از بلا نمی باشد، محتاجتر به دعا نیست»؛ (مَا الْمُبْتَلَی الَّذِی قَدِ اشْتَدَّ بِهِ الْبَلاَءُ، بِأَحْوَجَ إِلَی الدُّعَاءِ مِنَ الْمُعَافَی آلَّذِی لاَ یَأْمَنُ الْبَلاَءَ!). اشاره به اینکه مردم غالبآ به افراد گرفتار توجه دارند به خصوص گرفتارانی که به شدت مبتلا شده اند؛ یا گرفتاری مالی یا انواع بیماری ها یا مسائل مختلف. وکسانی که به آنان علاقه مندند دعا می کنند که خدا آنها را از گرفتاری رهایی بخشد و از کسانی که ظاهرآ سالم و بدون گرفتاری هستند غافلند؛ در حالی که آنها نیز به همان اندازه و گاه بیشتر نیاز به دعا دارند، زیرا هر لحظه ممکن است نعمت عافیت، آرامش، غنا و ثروت از آنها گرفته شود یا لغزشی دامنگیر آنها گردد و در دام شیطان گرفتار شده، ازنظر معنوی سقوط کنند و آلوده گناهانی گردند که تا آخر عمر نیز نتوانند آثار آن را برطرف سازند. با این توجه، هر دو گروه نیازمند دعا هستند، در حالی که مردم معمولاً به یکی توجه داشته و از دیگری غافلند. اضافه بر این، افرادی که در عافیتند گاه گرفتار غرور و غفلت فوق العادهای می شوند در حالی که مبتلایان، نه مغرورند و نه غافل و پیوسته به در خانه خدا رفته و دعا می کنند، و از این نظر حال عافیت مندان از مبتلایان سخت تر است.

از همین رو در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم که شبی از شبها رسول خدا صلی الله علیه و آله در خانه ام سلمه بود. (ام سلمه) ناگهان بیدار شد و حضرت را ندید. گفت:شاید به خانه همسران دیگر رفته است. برخاست و به جستجوی آن حضرت رفت. ناگهان دید پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در گوشه ای از خانه ایستاده ودستها را بلند کرده ومی گوید:«اللَّهُمَّ لا تَنْزِعْ مِنِّی صَالِحَ مَا أَعْطَیْتَنِی أَبَداً اللَّهُمَّ لا تُشْمِتْ بِی عَدُوّاً وَلا حَاسِداً أَبَداً اللَّهُمَّ وَلا تَرُدَّنِی فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنِی مِنْهُ أَبَداً اللَّهُمَّ وَلا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً؛ خداوندا! نعمت های شایسته ای را که به من داده ای هرگز از من مگیر. خداوندا! دشمنان و حسودان را از شماتت من بازدار. خداوندا! مرا به حال بدی که از آن نجاتم داده ای هرگز بازمگردان. خداوندا! مرا هرگز لحظه ای به خود وامَگذار».

علامه مجلسی؛ در جلد ۹۰ بحارالانوار بابی تحت عنوان «اقدام به دعا در شدت و رخاء و در جمیع احوال» ذکر کرده است و روایات زیادی در این باب آورده است؛ از جمله همین گفتار حکیمانه مورد بحث. در روایت دیگری از امیرمؤمنان علیه السلام نقل می کند که فرمود:«تَقَدَّمُوا بِالدُّعَاءِ قَبْلَ نُزُولِ الْبَلاءِ؛ پیش از آنکه بلا نازل شود دعا کنید».

در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام نقل می کند:«مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُسْتَجَابَ لَهُ فِی الشِّدَّةِ فَلْیُکْثِرِ الدُّعَاءَ فِی الرَّخَاءِ؛ کسی که دوست دارد به هنگام شدت و بلا دعایش مستجاب شود، در زمانی که در راحتی و آرامش است دعا زیاد کند». جالب اینکه در حدیث دیگری از آن حضرت می خوانیم:«إِذَا دَعَا الْعَبْدُ فِی الْبَلاءِ وَلَمْ یَدْعُ فِی الرَّخَاءِ حَجَبَتِ الْمَلائِکَةُ صَوْتَهُ وَقَالُوا هَذَا صَوْتٌ غَرِیبٌ أَیْنَ کُنْتَ قَبْلَ الْیَوْمِ؛ زمانی که بنده ای از بندگان خدا به هنگام بلا دعا کند و در رخاء وآرامش دعا نکند فرشتگان جلوی صدای او را می گیرند و می گویند:این صدای ناشناخته ای است، تا امروز کجا بودی؟».