سلام نو-سرویس گردشگری:برج گنبد کاووس یا برج گنبد قابوس از جمله سازه‌های معماری ایران است که وجهه‌ای جهانی دارد و به‌عنوان یکی از بهترین آثار تاریخ مهندسی بشر شناخته می‌شود. این اثر ارزشمند که جزو جاهای دیدنی استان گلستان به حساب می‌آید، با ۷۲ متر ارتفاع لقب بلندترین برج آجری جهان را به خود اختصاص داده است. برج گنبد قابوس که به دستور قابوس ابن وشمگیر ساخته شد، پانزدهمین اثر تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
معرفی
برج گنبد قابوس یا گنبد کاووس با ۷۲ متر ارتفاع جزو بناهای تاریخی مربوط به سده چهارم هجری است که در زمان پادشاهی شمس‌المعالی قابوس ابن وشمگیر، از پادشاهان آل زیار ساخته شد. بر اساس کتیبه آجری موجود در بنا که به خط کوفی نگاشته شده و گرداگرد برج نصب شده است، این برج در سال ۳۹۷ هجری قمری (۳۸۵ هجری شمسی) و بنا به دستور قابوس ابن وشمگیر در حومه شهر جرجان (گنبد کاووس کنونی) بنا شد.این برج تماما از آجر ساخته شده است و با ارتفاعی چشمگیر، به‌عنوان بلندترین برج تمام آجری جهان شناخته می‌شود. معماری این سازه تاریخی به‌حدی شگفت‌انگیز است که بسیاری از معماران مشهور جهان، آن را بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر خوانده‌اند. تاکنون هیچ‌کس نتوانسته است که به‌طور قطع کاربرد آن را بیان کند.برج گنبد قابوس در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی به شماره ۸۶ در میان آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سی‌وششمین همایش یونسکو، در زمره میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
سرگذشت
ساخت برج گنبد قابوس به زمان پادشاهی قابوس بن وشمگیر از سلسله آل زیار می‌رسد و در فاصله سال‌های ۳۷۵ هجری قمری تا ۴۰۲ هجری قمری در شهر باستانی جرجان بنا شد که مرکز هنر و دانش ایران به شمار می‌رفت. این شهر در جریان حملات مغول در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی به‌طور کامل از بین رفت و اکنون گوشه‌ای از ویرانه‌های آن در حدود سه کیلومتری غرب شهر گنبد کاووس به چشم می‌خورد. فقط برج گنبد قابوس توانست از این ویرانی‌ها جان سالم به در ببرد و به‌عنوان تنها یادگار این شهر باقی بماند.بخش‌هایی از بنای گنبد از جمله پایه بنا و اطراف سردر ورودی، خروجی‌های آجری و... در طول تاریخ آسیب‌های بسیاری دیده‌اند. عوامل طبیعی مانند باد، باران، آفتاب و... نتوانسته‌اند، صدمه چندانی به ظاهر بنا وارد کنند و تنها تابش آفتاب سوزان، رنگ سرخ آجرهای آن را کمی تغییر داده و باران موجب فرسایش در برخی نقاط آن شده است. ایجاد حفره‌هایی به عمق دو تا ۲٫۵ متر و کندن آجرهای آن از نامهربانی‌های مردم در حق این بنای ارزشمند بوده است. قسمت‌هایی از گنبد مخروطی برج نیز با اصابت گلوله توپ‌های روسی آسیب دید و بعدها مورد مرمت قرار گرفت. گفته می‌شود روس‌ها اطراف در ورودی، پایه‌های گنبد قابوس و سایر قسمت‌ها را حفر کردند تا به گنج دست یابند. این کار بنا را به‌شدت در معرض خطر قرار داد؛ اما این مسئله اهمیتی برای آن‌ها نداشت. این نیروها پس از ناامیدی از یافتن گنج شروع به شلیک کردند و اصابت گلوله به شرق و غرب گنبد مخروطی، دو تا سه متر از آن را تخریب کرد.این سازه در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی برای نخستین بار طبق شکل قدیمی‌اش مورد بازسازی قرار گرفت. این برج در سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۰، ۱۳۱۷ تا ۱۳۱۹ و ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۱ هجری شمسی نیز مرمت شده است.
هنر معماری
اگرچه معماری ایران همچون معماری اروپایی دارای سبک‌های مختلفی نیست؛ بر طبق دسته‌بندی سبکی معماری ایران از دیدگاه مرحوم پیرنیا این بنا یکی از اولین ساختمان‌هایی است که مرز بین شیوه معماری خراسانی و رازی محسوب می‌شود و در واقع، به اوایل دوره معماری رازی تعلق دارد. ساختمان این بنا تماما از آجر و ملات ساروج ساخته شده است. یکی از بارزترین ویژگی‌های شیوه معماری رازی، استفاده از آجر با بهترین کیفیت محسوب می‌شد. از شیوه خراسانی نیز در این بنا استفاده شده که شاخصه اصلی آن ساخت مساجد به‌صورت شبستانی و چهل ستونی و قوس‌های بیضی یا تخم‌مرغی است.استفاده از نوآوری در بنا باعث شده است تا گنبد قابوس تاثیر بسزایی در معماری بناهای مذهبی در ایران، آناتولی و آسیای مرکزی بگذارد. فرم کلی بنا به‌شکل استوانه‌ای است که به‌تدریج باریک می‌شود و در نهایت به گنبدی زیبا می‌رسد. ویژگی خاصی که این برج را از سایر نمونه‌های مشابه متمایز می‌کند، پلانی به‌شکل ستاره ۱۰ پر است که حکایت از توسعه ریاضیات و علوم در جهان اسلام دارد و هوش معماران را در هزاره اول بعد از میلاد به تصویر می‌کشد.جالب اینکه به‌دلیل نبود امکانات و تکنولوژی پیشرفته در آن روزگار، به‌جای چوب‌بست از متراکم‌کردن خاک به‌صورت مارپیچ و پله‌ای به دور نما استفاده کرده بودند تا دسترسی به بالای سازه امکان‌پذیر باشد. پس از اتمام کار، خاک‌ها را در اطراف برج پخش کردند.
مکان برج
برج گنبد قابوس یکی از جاهای دیدنی گنبد کاووس در استان گلستان است که بین خیابان جمهوری و قابوس قرار دارد. برای دسترسی به این جاذبه می‌توانید از اتوبوس استفاده کنید و در ایستگاه گنبد-بندر پیاده شوید و حدود یک کیلومتر را پیاده بروید. روش دیگر دسترسی به گنبد کاووس استفاده از تاکسی است که در تمام نقاط شهر فعالیت می‌کنند.
نظر شما