سلام نو-سرویس گردشگری:معبد آناهیتا یکی از جاهای دیدنی کنگاور است که از آن به‌عنوان دومین بنای بزرگ سنگی ایران بعد از تخت جمشید یاد می‌شود. قدمت این بنای ارزشمند بر اساس نوشته‌ها و مستندات تاریخی به سه دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان می‌رسد و با اینکه برخی معتقدند که این معبد برای ستایش الهه آب ساخته شده است؛ عده‌ای آن را کاخی نیمه‌تمام متعلق به خسرو پرویز می‌دانند. این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۳۱ به‌عنوان یکی از نخستین آثار ملی ایران به ثبت رسید.
معرفی معبد
معبد آناهیتا روی تپه‌ای رو به دشت کنگاور قرار دارد. در گذشته، صفه‌سازی (نوعی روش سکوسازی) در میان ایرانی‌ها رایج بود و این معبد نوع معماری خود را از این شیوه دریافت کرده است. گفته می‌شود که این معبد فروریخته، برای ستایش پاکی و پرستش فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران، آناهیتا ساخته شده است و برخی آن را کاخی ناتمام برای خسرو پرویز، پادشاه ساسانی می‌دانند.معبد آناهیتا دومین سازه بزرگ سنگی ایران محسوب می‌شود که در سال ۱۳۱۰ در فهرست ملی آثار تاریخی ایران به ثبت رسید. هرچند در گذر زمان بر اثر ناآگاهی و سهل‌انگاری و همچنین زلزله‌ای که در سال ۱۳۳۶ رخ داد، آسیب بسیاری به این معبد رسید که دیگر قابل جبران نیست. با این وجود هنوز می‌توان شکوه گذشته پر فروغ را در آن مشاهده کرد. حتی امروزه توجه چندانی به این بنا نمی‌شود و خطر و آسیب زیادی آن را تهدید می‌کند. این بی‌توجهی از طرف مردم نیز صورت می‌گیرد؛ به‌گونه‌ای که نقاشی‌ها و نوشته‌های یادگاری روی سنگ‌ها و ستون‌های آن به چشم می‌خورند.در شمال غرب معبد آناهیتا، امامزاده و مسجدی بنا شده است که زیارتگاه شمار بسیاری از مردم ایران از گذشته تا به امروز محسوب می‌شود. همچنین در دو کیلومتری ساختمان معبد، معدن سنگ چلمران یا شلمران قرار دارد که سنگ‌های عظیم معبد آناهیتا از آنجا استخراج شده است.
سرگذشت معبد
قدمت معبد آناهیتا که برای ستایش و احترام به مقام الهه آب در ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت، با توجه به مستندات تاریخی به قرون قبل از میلاد می‌رسد. اولین سنگ‌بنای این معبد در عصر هخامنشیان بنا شد و ساخت آن تا دوره‌های بعدی ادامه پیدا کرد و در دوره ساسانیان به اتمام رسید. این ساختمان پس از ورود اسلام به ایران بسیار تغییر کرد و در ضلع شمال غربی آن امامزاده ابراهیم، مسجد و بازاری ساخته شد. در بررسی‌های مختلف، بقایایی از تاسیسات شهری دوره سلجوقی در محوطه معبد پیدا شد که نشان می‌دهد این مکان در این دوره نیز مورد استفاده قرار داشت. در طول زمان مردم که از سرگذشت، اهمیت و ارزش معبد آناهیتا اطلاعی نداشتند، به‌تدریج خانه‌های خود را در این محوطه بنا کردند تا اینکه شکل اصلی آن به فراموشی سپرده شد.به‌دلیل گذشت چندین قرن از ساخت معبد آناهیتا و وقوع حوادث طبیعی یا تخریب‌های انسانی سهوی و عمدی، به‌طور دقیق نمی‌توان در مورد تاریخ ساخت، نوع کاربری و فضای معماری آن اظهار نظر کرد. در هر صورت، برخی از محققان به تبعیت از نوشته‌های مورخان ایرانی و عرب سده سوم هجری قمری به بعد، این بنا را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده‌اند. عده‌ای نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم قبل از میلاد و عده دیگر آن را به سده اول قبل از میلاد نسبت می‌دهند. سیف‌الله کامبخش‌فرد،کاوشگر بنا، آن را متعلق به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی می‌داند و مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا، آن را کاخ ناتمامی از خسرو پرویز در اواخر دوره ساسانی معرفی کرده است.در سال ۳۷ میلادی، ایزیدور خاراکسی، جغرافیانویس یونانی در یکی از کتب خود به نام ایستگاه‌های پارتی برای اولین بار از معبد آناهیتا واقع در شهر کنگاور به‌عنوان معبدی متعلق به آرتمیس نام برد. محققان آن را به نام معبد آناهیتا، الهه ایرانی و معادل با آرتمیس یونانی دانسته‌اند و پس از آن، این بنا به نام معبد آناهیتا مشهور شد.در گذشته (دوره پهلوی) روستایی با نام «گچ‌کن» روی خرابه‌های معبد بنا شده بود که به‌مرور تواستند مردم این روستا را در مکانی دیگر ساکن کرده و کاوش در میان آثار به‌جای‌مانده از معبد را آغاز کنند. در دهه‌های اخیر به‌واسطه این کاوش‌ها، اطلاعات بسیار خوبی در مورد ابعاد بنا در اختیار کارشناسان و باستان‌شناسان قرار گرفت؛ به‌نحوی که مشخصات کلی بنا از جمله ارتفاع و حجم کلی تا حد نسبتا دقیق و درستی مشخص شد.
هنر معماری
معبد آناهیتا روی تپه‌ای با ارتفاع ۳۲ متر در دشت پهناور کنگاور ساخته شد. ابعاد این بنای تاریخی از پایین به بالا کوچک‌تر می‌شود و شکلی زیگوراتی پیدا می‌کند که در راستای سبک صفه‌سازی و زیگورات‌سازی ایرانیان به حساب می‌آید. در واقع، تصویر کلی از معماری و فضای معبد آناهیتا تا حدی آن را به بنای تخت جمشید شبیه می‌کند.اطراف معبد با دیوارهای سنگی محصور شده و سکوهایی برای هم‌سطح‌سازی آن با تپه ایجاد شده است. نمای اصلی معبد در ضلع جنوبی آن قرار دارد. ورودی بنا با پلکان‌هایی در دو طرف به موازات ضلع جنوبی، افراد را به درون معبد راهنمایی می‌کردند. در نهایت پله‌ها به یک مهتابی می‌رسیدند و بالاتر از آن‌ها سه سکو قرار داشت که اثر زیادی از این پله‌ها باقی نمانده است. ظاهرا بر فراز معبد، سازه‌ای چهارطاقی مشابه سایر آتشکده‌ها وجود داشت.در سبک معماری معبد آناهیتا نظرات و تعابیر گوناگونی وجود دارد که از طرف مستشرقان اروپایی و باستان‌شناسان ایرانی بیان شده است. بر اساس مستندات تاریخی، اولین افرادی که به کشف سبک معماری معبد آناهیتا پرداختند، اوژن فلاندن وپاسکال کست از مستشرقان اروپایی بودند که در زمان سفرشان به کنگاور طرح‌های بسیار دقیقی ارائه دادند. در نظر آن‌ها بنای آناهیتا بر اساس سبک یونانی ساخته شده است. این دو نفر معبد پالمیرای سوریه را معیار قرار داده بودند. همچنین محققان اروپایی اعتقاد دارند که در زمان حکومت هخامنشیان و پارت‌ها، تبادلات فرهنگی بین ایران و یونان صورت می‌گرفت که بر اساس آن، بناهایی به سبک معماری یونانی در ایران ساخته شد. شهر کنگاور نیز به‌دلیل قرارگیری در بخش مرزی غرب ایران، بیشترین تاثیر را از سبک معماری یونانی گرفته است. در حالی که، محققان و باستان‌شناسان ایرانی در برابر این نظریه ایستادگی کرده‌اند و آن را رد می‌کنند. آن‌ها به اختلاف بین سبک‌های مورداستفاده در معماری معبد آناهیتا با معماری یونانی پرداخته‌اند. اردشیر حدادیان اعتقاد دارد که ساختمان اولیه معبد بر اساس تحقیقات در مورد الهه آناهیتا بنا شده و متعلق به قرن چهارم قبل از میلاد و حکومت هخامنشیان است. او عقیده دارد که معبد آناهیتا احتمالا در دوره اردشیر دوم هخامنشی و پسر داریوش دوم احداث شده است. بنابراین، کارهای سنگی مربوط به بنای معبد با سبک معماری دوره هخامنشی مطابقت دارد و ستون‌های آن از سبک معماری یونانی الهام گرفته شده‌اند. متاسفانه در طول هزاران سالی که از ساخت معبد آناهیتا می‌گذرد، مردم کنگاور با ذوب گچ و آهکی که در ساخت این بنای باستانی به کار رفته بود، باعث تخریب آن شده‌اند. همچنین پس از زلزله سال ۱۳۳۶ و ساخت‌وسازها، این مجموعه عظیم به یک خرابه تبدیل شده است.
نظر شما