سلام نو-سرویس گردشگری:قلعه شوش یادگاری از دوره قاجار در استان خوزستان است که تکهای از چغازنبیل و کاخ داریوش را در خود به امانت محفوظ داشته است. این قلعه که از جاهای دیدنی شوش به شمار میآید، در نزدیکی بسیاری از جاذبههای تاریخی این شهر قرار دارد. قلعه شوش یا قلعه فرانسویها مکانی مناسب برای افراد علاقهمند به تاریخ و معماری تلفیقی ایرانی اروپایی است. در این قلعه میتوانید چشمانداز زیبایی از شهر را تماشا کنید و ساعاتی را در دل قلعهای غرق شوید که به نظر اثری باستانی است؛ اما در واقع کمی بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد. اگر در قلعه شوش پشت سر خود را نگاه کنید، شهر شوش و گنبد آرامگاه دانیال نبی را زیر پای خود میبینید.قلعه شوش در واقع در راستای حفاریهای باستانشناسان در سایت تاریخی شوش ساخته شده است و بهنوعی یادگاری از آن دوره محسوب میشود. در میان دیوارهای این قلعه آجرهای کتیبه مانندی با خط میخی به چشم میخورند که همگی از منطقه باستانی شوش به دست آمدهاند؛ آجرهایی که از عوامل اصلی جذابیت این قلعه هستند. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با قلعه شوش یا آکروپل، تاریخچه و معماری آن آشنا کنیم.
سرگذشت قلعه شوش
نخستین بار، «بنیامین تودلایی» جهانگرد اروپایی در بازدید از منطقه شوش قدمت آن را تشخیص داد. او بدون انجام هیچگونه حفاری این منطقه را همان شوشان اعلام کرد که در تورات از آن یاد شده است.داستان ساخت قلعه شوش را باید در تاریخچه حفاریهای تپه باستانی شوش جستجو کرد. اولین حرکتهای باستانشناسی در محوطه تاریخی شوش در سال ۱۸۵۱ توسط کنت لفتوس انگلیسی آغاز شد. حدود ۳۰ سال بعد یک زوج فرانسوی به نامهای مارسل اوگوست دیولافوا و ژان دیولافوا به ایران سفر کردند. آنها در سفرنامه خود توضیحات کاملی در مورد شهر باستانی شوش ثبت و پس از بازگشت به فرانسه مدیر موزه لوور را قانع کردند تا هزینه تحقیقات باستانشناسی در شوش را بپذیرد. به این ترتیب با وساطت پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه، دکتر تولوزان، آنها موفق شدند با دربار ایران قراردادی برای کاوش تپه باستانی شوش ببندند. آنها تحقیق و کاوش در منطقه شوش را در تاریخ هفت دسامبر ۱۸۸۴ آغاز کردند.مطابق قرارداد بسته شده با دولت وقت، حق کاوش باستانشناسی در ایران به قیمت ۱۰ هزار تومان به فرانسویها واگذار شد. البته آنها باید آثار فلزی کشف شده را به ایران تحویل میدادند و سایر آثار را بهطور مساوی میان دو کشور تقسیم میکردند. بند بعدی قرارداد نیز این بود که در صورت تمایل ایران برای فروش آثار، کشور فرانسه در اولویت باشد.مدتی پس از ورود دیولافوا و همکاران وی به ایران، مخالفتهای مردم بومی با حضور آنان در منطقه آغاز شد و مردم برای ابراز مخالفت و اعتراض از دادن غذا و جای خواب به آنها امتناع میکردند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید حضور گروه فرانسوی در منطقه مصادف با شیوع بیماریهای مختلف، بارانهای سیلآسا و خورشید گرفتگی شده بود؛ بلایایی که مردم محلی، آن را ناشی از بیحرمتی این گروه خارجی به آرامگاه دانیال نبی میدانستند.هیئت باستانشناسی بدون چاره و بدون مکانی برای اقامت در شوش، در حفاری و کاوش پیشرفت چندانی نکردند. آنها برای اقامت تنها میتوانستند از چند خانه کپری استفاده کنند که برای زائران آرامگاه دانیال نبی ساخته شده بود. مخالفتها و محدودیتها بهتدریج سبب شد که دیولافوا و همکاران او بهطور مخفیانه در اطراف محوطه باستانی شوش چادر بزنند و بعد از مدتی اتاقکهای گلی برای خود بسازند. دیولافوا در دستنوشتههای خود به این نکته اشاره کرده که زندگی کردن زیر چادر آسان نبوده است و با وجود مسلح بودن اعضای گروه، آنها نمیتوانستند آثار باستانی کشف شده را زیر چادر نگهداری کنند؛ زیرا این کار اصلا عقلانی نبود. در زمان حضور دیولافوا در شوش، هیچ اقدامی برای تامین امنیت گروه صورت نگرفت.متاسفانه دیولافوا و همکارانش با بی اعتنایی به تعهدات خود، حدود ۵۵ صندوق از آثار به دست آمده را از کشور خارج کردند و به فرانسه بردند. شاه وقت پس از اطلاع یافتن از این موضوع، دستور توقف حفاری را داد. البته باید بدانید که در حین توقف کار، هیئت فرانسوی به بهانه جمعآوری وسایل به ایران باز میگردند و با رشوه دادن به شخصی به نام «میرزا تقی خان»، بیش از ۳۰۰ صندوق دیگر از اشیای باستانی را نیز از کشور خارج میکنند.متاسفانه هیئت اول باستانشناسی فرانسوی برخلاف تعهدات خود، بسیاری از آثار ارزشمند کشف شده در تپه شوش را از کشور خارج کردند پس از خروج دیولافوا از ایران، در ۱۲ مه ۱۸۹۵ میلادی، دولت فرانسه بار دیگر مذاکرات را با مظفرالدین شاه قاجار آغاز کرد تا در نهایت موفق شد با اهدای ۵۰ هزار فرانک طلا به شاه، امتیاز انحصاری حفاری برای ۶۰ سال در تمام خاک ایران را دریافت کند (البته این قرارداد بعد از ۲۷ سال توسط مجلس شورای ملی لغو و اداره عتیقات راهاندازی میشود). دو سال بعد هیئت باستانشناسی فرانسوی به سرپرستی «ژاک دمورگان» وارد ایران شد و کاوشها را دوباره در تپه باستانی شوش آغاز کرد. وی بهمدت ۱۵ سال رهبری تیم باستانشناسی در شوش را بر عهده داشت. دمورگان با جلب موافقت دولت فرانسه، بودجهای برای ساخت مکانی امن دریافت کرد تا هیئت کاوش بتوانند بهراحتی و در امنیت کامل و در کنار تپه تاریخی به فعالیتهای خود ادامه دهند.ژاک دمورگان و تیم همراه او در سال ۱۸۹۷ با استفاده از خشتها و آجرهای به دست آمده از دورههای مختلف در تپه شوش در بخش شمالی تپه تاریخی آکروپل، قلعهای با معماری قرونوسطایی ساختند که به آن شاتو (به معنی قصر در زبان فرانسوی) گفته میشد. این قلعه با نظارت خاندان فیلی، چند مهندس دزفولی و کمک کارگران ایرانی شهر دزفول ساخته شد و برای چند سال متوالی محل نگهداری اشیای مهم، اسناد مربوط به حفاری و محل استراحت هیئت فرانسوی بود. به گفته پروفسور ارفعی فرانسویها بیش از آنکه بهدنبال شناخت علمی و تاریخی باشند بهدنبال کشف عتیقه بودند. آنها حتی ارزش تاریخی این اشیای عتیقه را نادیده میگرفتند. جالب است بدانید که بعدها «رومن گیرشمن»، مسئول تحقیقات باستانشناسی چغازنبیل در قلعه شوش سکونت کرد. وی هیچگاه بچهدار نشد و همه میگویند نفرین سازنده زیگورات چغازنبیل (اونتاش ناپیریشا) گریبان او را گرفته است؛ همان نفرینی که گریبان آشور بانی پال (پادشاه آشوری) را نیز گرفته بود. قلعه شوش با نان قلعه آکروپل نیز مشهور است؛ زیرا در کنار تپه آکروپل قرار دارد. به این قلعه «موزه آجر» یا «چغازنبیل کوچک» نیز میگویند؛ زیرا در ساخت بخشهایی از آن از آجرنوشتهها و کتیبههای کشف شده از کاخ آپادانای شوش (کاخ داریوش هخامنشی) و آجرهای زیگورات چغازنبیل شوش استفاده کردند.در سالهای پس از ۱۳۵۰ مقرر شد تا هیئت فرانسوی در ازای دریافت مبلغی، تعدادی کارآموز جوان ایرانی بپذیرند. از آنجا که فضای کافی برای اقامت این کارآموزان در قلعه وجود نداشت، با کمک مالی سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی ایران، نخست وزیر و برخی موسسات فرانسوی، هشت اتاق، یک سالن و یک آبدارخانه در بالای انبار جنوبی حیاط اول و همچنین یک آتلیه نقشهکشی در سمت شرقی حیاط اول ساخته شدند. به این ترتیب، آخرین الحاقات به این قلعه در زمان ریاست ژان پرو انجام شد.قلعه آکروپل در زمانهای جنگ تحمیلی ایران و عراق، مورد حمله دشمن قرار گرفت و آسیبهای بسیاری را متحمل شد. این قلعه از سال ۱۳۷۱ تغییر کاربری داد و بهعنوان موزهای برای نگهداری اشیا و آثار تاریخی کشف شده از شهر شوش افتتاح شد. پیگیریها و مکاتبات دولت ایران برای بازپسگیری (اسناد و مدارک) قلعه فرانسویها منجر به تحویل اسناد و مدارک این قلعه در سال ۱۳۷۳ از سوی دولت فرانسه به ایران شد. این قلعه تا سال ۱۳۷۳ چند بار مورد استفاده، مرمت و بازسازی اصولی قرار گرفت؛ اما متاسفانه در طی یک مرمت غیر استاندارد در سال ۱۳۷۵، آسیبهای جدی به این قلعه وارد شد. تیم غیر حرفهای مرمتکاران، بخشهایی از اتاقها و راهروهای قلعه شوش را رنگآمیزی کردند و به اصالت بنا صدمه بسیاری زدند.در زمان ساخت قلعه شوش، هیچ پیریزی انجام نشده بود؛ به همین دلیل، در حال حاضر بنای قلعه بسیار سست و آسیبپذیر است و آثار نم و رطوبت، ترکهای متعدد و فرسایشهای بخشهای مختلف آن را میتوان بهوضوح مشاهده کرد. بهدلیل وجود این حجم از آسیب، بازدیدکنندگان قلعه شوش تنها میتوانند از حیاط مجموعه دیدن کنند و سایر بخشهای بنا مانند طبقات بالاتر ممنوعیت بازدید دارد؛ زیرا بنای قلعه نمیتواند وزن زیاد را تحمل کند. بهعلاوه گاهی دربهای این قلعه حتی در فصول داغ گردشگری به روی بازدیدکنندگان بسته است.بنای قلعه شوش در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۹۸۳ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید؛ با این وجود از این بنا محافظت اصولی نمیشود و بازدیدکنندگان این جاذبه بیشتر با یک مخروبه طرف هستند تا یک قلعه تاریخی. یکی دیگر از نکات مهم درباره قلعه شوش، استفاده از آجرهایی با خط عیلامی است؛ آجرهایی که در ساخت قلعه مورد استفاده قرار گرفتهاند. برخی افراد معتقدند که استفاده از این آجرها کاری غیر اخلاقی و نادرست بوده است و قابل پذیرش نیست؛ در این میان، برخی نیز بر این باورند که اگر آجرها در دیوارهای قلعه آکروپل مورد استفاده قرار نمیگرفتند، تاکنون تعداد زیادی از آنها از بین رفته بودند؛ بهعلاوه وجود این آجرها سبب میشود تا افراد بیشتری به بازدید از قلعه شوش بیایند. امید میرود که با توجه بیشتر مسئولان، بنای این قلعه مورد عملیات مرمت اصولی قرار بگیرد تا نسلهای بعد بتوانند شاهد شکوه قلعه آکروپل باشند.چند سال پیش در بهمنماه ۱۳۹۳ شمسی آثاری در قلعه شوش پیدا شد که تا آن زمان ناشناخته مانده بود. آثار بهدست آمده دربردارنده تصویری از معبدی کلبهای، قایق بادبانی سفالی، انبوهی از مُهرهای کتیبهدار و گِل نبشتههایی از تمدن کهن ایلام بودند.
هنر معماری قلعه شوش
اغلب قلعهها در مکانهایی مرتفع ساخته میشوند؛ زیرا کاربری اصلی آنها از گذشته حفاظت و مراقبت بوده است و به همین دلیل باید در نقطهای بنا میشدند که دید دید خوبی نسبت به محیط اطراف داشته باشد. همان طور که پیشتر گفتیم، قلعه شوش بهمنظور ایجاد مکانی برای مراقبت از اشیای پیدا شده و همچنین استقرار هیئت فرانسوی در شهر شوش بنا شد؛ به همین دلیل آن را در بلندترین نقطه شهر و بهصورت پلکانی ساختند.قلعه شوش پلانی ذوزنقهای شکل دارد و بسیار بزرگ است. معماری این قلعه بهطور کامل با نحوه ساخت بناها در دوران قرون وسطای اروپا تطابق دارد؛ این همخوانی در حدی است که برخی از تاریخدانان بر این باورند که این بنا به قلعه باستیل در پاریس فرانسه شباهت دارد. قلعه باستیل پاریس، یک زندان بود که آن را با نام باستیل سن آنتوان نیز میشناختند. به باور بسیاری از تاریخدانان، فتح قلعه باستیل در قرن ۱۴ میلادی سرآغاز انقلاب فرانسه بوده است.قلعه شوش بهطور کامل از خشت ساخته شده است و روی آن را با آجر پوشاندهاند تا استحکام بیشتری داشته باشد. در معماری قلعه شوش بهراحتی میتوان تلفیقی از معماری ایرانی و معماری اروپایی را تماشا کرد؛ زیرا با وجود نمای بیرونی شبیه به قلعههای اروپایی، طاقهای نعل اسبی و درگاههای قوسی آن الهام گرفته از معماری ایرانی هستند. نقاشیهای تلفیقی شرقی اروپایی از جمله تزیینات قلعه شوش به شمار میآیند. معماران اصلی این بنا دو تن از معماران دزفولی بودند.
کی بروم؟
شهر شوش در جنوب کشور، آب و هوایی گرم و خشک دارد. این شهر میزبان تابستانهایی بسیار گرم و شرجی است و دمای هوا در این فصل سال حتی به بالای ۵۰ درجه سانتیگراد میرسد. پس به شما پیشنهاد میکنیم که در فصل تابستان و اواخر بهار به شهر شوش سفر نکنید تا گرمای هوا شما را اذیت نکند.بهطور کل، اوایل بهار، پاییز و زمستان بهترین زمان بازدید از قلعه شوش هستند. دمای هوای شهر شوش بهندرت در زمستان به صفر درجه سانتیگراد یا پایینتر از آن میرسد؛ در نتیجه با سرمای شدیدی در این شهر مواجه نخواهید شد. توجه داشته باشید که احتمال شلوغی در تعطیلات نوروزی در شهر شوش بالا است؛ پس اگر از همهمه و ازدحام گردشگران فراری هستید، در اوایل بهار به این شهر سفر نکنید.
نحوه دسترسی
قلعه شوش از جاهای دیدنی استان خوزستان به شمار میآید و در شهر شوش و خیابان طالقانی روی تپه آکروپل واقع شده است. این قلعه تا مرکز شهر شوش، تنها دو کیلومتر (حدود چهار دقیقه) فاصله دارد. فاصله قلعه شوش تا شهر دزفول و اهواز بهترتیب، ۳۵٫۵ کیلومتر (۴۲ دقیقه) و ۱۱۸ کیلومتر (۹۵ دقیقه) است. قلعه شوش با تهران نیز ۶۸۰ کیلومتر (هشت ساعت و ۱۰ دقیقه) فاصله دارد. این قلعه بر فراز تپه باستانی شوش در نزدیکی برخی از مشهورترین دیدنیهای شوش مانند موزه شوش، کاخ آپادانا و آرامگان دانیال نبی قرار گرفته است. قلعه شوش در شمال شهر اهواز قرار دارد؛ پس اگر از این شهر بهسمت این جاذبه میروید، باید بهسمت شمال حرکت کنید. خود را از طریق اتوبان اهواز شوش (اتوبان شماره ۳۷) به شهر شوش برسانید. پس از حدود ۱۱۵ کیلومتر رانندگی در این مسیر، دوربرگردان را برگردید و از سمت راست جاده وارد بلوار امام خمینی شوش شوید. دو میدان اول را مستقیم بروید و چند متر پس از میدان دوم بهسمت چپ بپیچید و دوباره در دوراهی پیش رو، مسیر سمت چپ را انتخاب کنید. میدان پیش رو را مستقیم بروید تا چند متر جلوتر در سمت راست خود به قلعه شوش برسید.اگر از دزفول بهسمت قلعه شوش میروید، بهسمت جنوب غرب برانید و وارد جاده دزفول - صفی آباد شوید. پس از طی چند کیلومتر از سمت راست جاده وارد اتوبان دزفول - شوش شوید. مسیر را ادامه دهید تا به اتوبان اهواز - شوش برسید. پس از ورود به این اتوبان اولین دوربرگردان را برگردید و بقیه مسیر را طبق توضیح بالا ادامه دهید تا به قلعه شوش برسید.
نظر شما