درباره قلعه فلک الافلاک خرم‌آباد چه می‌دانید؟

سلام نو _ سرویس گردشگری: قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپور خواست بر فراز تپه ای در نزدیکی شهر خرم آباد در استان لرستان ساخته شده است. در زمان های گذشته درون این قلعه دو حیاط و دوازده برج قرار داشت که فقط هشت مورد از آن ها سالم مانده اند و امروزه قلعه فلک الافلاک به نماد شهر خرم آباد تبدیل شده است. واژه فلک الافلاک به معنای سپهر سپهران است و به دلیل دارا بودن دوازده برج می توان به دوازده برج فلکی اشاره کرد و نام فلک الافلاک نیز از همین جا ریشه گرفته است.

آشنایی با قلعه زیبای فلک الافلاک

بنای باشکوه این قلعه مربوط به دوره ساسانیان می شود، زمانی به عنوان زندان برای اسرای رومی استفاده شد و در قرن چهارم نیز به عنوان مقر حکومت انتخاب گردید، پس از آن تبدیل به خزانه داری حاکم لرستان شد و به خاطر معماری زیبا جزو شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا شناخته شده است. بلندترین دیوار در این قلعه ۳۳ متر است و پلان هشت ضلعی نامنظمی دارد.

قلعه فلک الافلاک در زمان قاجار بازسازی شد و در دوران پهلوی نیز به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده می شد. سر انجام در سال ۱۳۴۹ قلعه فلک الافلاک در آثار ملی ایران به ثبت رسید و تبدیل به موزه ای باارزش شد. در سال های اخیر نیز نمای بیرونی و داخلی قلعه بازسازی شده اند و موزه ‌های باستان ‌شناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا و چایخانه سنتی راه‌ اندازی شده ‌است.

قلعه فلک الافلک در طول زمان نام‌ های گوناگونی مانند دژ شاپورخواست، قلعه خرم‌ آباد، کاخ اتابکان، دوازده ‌برجی داشته است اما از زمان قاجار به بعد نام فلک ‌الافلاک به خود گرفته است. معماری بی نظیر قلعه فلک الافلاک زبانزد همگان شده است، مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه عبارتند از سنگ، آجر قرمز و بزرگ، خشت و ملات گچ و آهک.

با توجه به اینکه خرم آباد شهری خوش آب و هوا همراه با بارش‌های سیل آسا است، اما قلعه Falakolaflak Citadel سیستم رطوبت ‌گیری دارد، به دلیل اینکه این قلعه با موادی مانند سنگ و چوب ساخته شده است و در برابر رطوبت آسیب ‌پذیر است.

در بالاترین نقطه شهر خرم آباد ساخته شده تا باد به داخل ساختمان نفوذ کند و پایه ‌های قلعه را خشک نگه دارد. ورودی قلعه در برج جنوب غربی با عرض ۱۰ متر و ارتفاع ۳ متر قرار دارد. با اینکه چندین بار این قلعه تعمیر و مرمت شده اما اصلی ترین تغییرات در زمان صفویه و قاجار انجام شده است. در نهایت آخرین بازسازی نیز در سال ۱۳۸۹ انجام گرفته است. به خاطر زیبایی معماری قلعه فلک الافلاک توسط بسیاری از کارشناسان لقب شاهکار مهندسی و معماری دنیا به خود گرفته است.

درون دیدنی قلعه فلک الافلاک

ورودی قلعه فلک الافلاک با دو ستون آجری و طاقنما در بخش شمال غربی این محوطه قرار گرفته است. سبک معماری این بخش از قلعه به دوره پادشاهی قاجار تعلق دارد. اتاق‌های نگهبانی، دالان ورودی و نخستین برج قلعه فلک الافلاک در این بخش قرار گرفته‌اند. این ساختمان تنها ساختمان دو طبقه این قلعه به شمار می‌رفت که به ورودی قلعه از بیرون اشراف داشت. از این ساختمان با عنوان عمارت گلستان یاد می‌شود که اندرونی، بیرونی، حمام، مسجد، توپخانه و دیوانخانه در آن قرار داشتند.

با عبور از ورودی و هشتی به حیاط اول قلعه می‌رسید. در بخش جنوبی حیاط اول یک ردیف ساختمان دیده می‌شوند که پس از تخریب برج دوم بنا شده‌اند. پس از این ساختمان‌ها بنایی مستطیل شکل قرار دارد که ۶ ستون آن، گنبد روی سقف را نگه داشته‌اند. چاه اسرار آمیز قلعه فلک الافلاک نیز در همین حیاط و در انتهای بخش شمالی قرار گرفته است. بین این حیاط و حیاط دوم یک ردیف بنا ساخته‌اند که دو ورودی مجزا در آن‌ها دیده می‌شود. شیوه معماری این بخش متعلق به دوره قاجار و پهلوی نخست است. از دیگر قسمت‌های حیاط اول قلعه فلک الافلاک می‌توان به حمام، آب‌انبار و دهلیزهای دفع فاضلاب اشاره کرد.

با گذشتن از ورودی اتاق‌ها به حیاط دوم خواهید رسید. بخش شمالی و جنوبی حیاط دوم پلانی شبیه به هم دارند. اتاق‌های واقع شده در این قسمت‌ها شمالی-جنوبی هستند. زیر اتاق‌های بخش جنوبی فضایی کوچک با تونل‌های ارتباطی تعبیه کرده‌اند که به احتمال زیاد در گذشته برای فرار در مواقع اضطراری از آن‌ها استفاده می‌کردند. در بخش شرقی حیاط دوم نیز اتاق‌هایی با گنبدهای چهار بخشی قرار گرفته‌اند.

در برج‌ها، اتاق‌ها و دیوارهای قلعه فلک الفلاک، در طول زمان تغییرات زیادی به وجود آمده است. بر اثر بازسازی برج و باروها نیز شکل کنونی آن‌ها با صورت نخستین این بناها فاصله زیادی دارد. تنها برجی که دستخوش تغییرات زیادی نشده، برج آجری این مجموعه است که روی دیوارهای آن تزیینات آجری و خشتی به چشم می‌خورند. با بازدید از داخل قلعه فلک الافلاک می‌توانید تنوعی از معماری دوره‌های مختلف تاریخی را ببینید.