سلام نو _ سرویس گردشگری: نام کاخ چهلستون اغلب ذهن‌ها را به‌سمت کاخ چهلستون اصفهان می‌برد؛ در حالی کاخی تاریخی با همین نام در قزوین وجود دارد که به دستور شاه تهماسب، دومین پادشاه سلسله صفویه، ساخته شد. این کاخ که به عمارت کلاه فرنگی نیز شهرت دارد، امروزه به موزه خوشنویسی تبدیل شده و آثار برخی از خوشنویسان معروف ایرانی مانند میرعماد قزوینی، درویش عبدالمجید، محمد حسین عماد کتاب را در خود جای داده است. کاخ چهلستون در سال ۱۳۳۴ به شماره ۳۸۹ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.
آشنایی با کاخ زیبای چهل ستون قزوین
کاخ چهل ستون یکی از زیباترین و ارزشمندترین بناهای تاریخی شهر قزوین است که قدمت آن به دوره صفویه برمی‌گردد. شاه تهماسب صفوی در سال ۹۵۱ هجری قمری به‌دلیل حملات ترکان عثمانی تصمیم گرفت که پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کند. او به بنایی در خور پادشاه ایران زمین نیاز داشت و از همین رو، زمین‌های زنگی آباد را از میرزا شرف جهان، از بزرگان شهر قزوین، خریداری کرد.
شاه تهماسب به معماران برگزیده کشور دستور داد تا باغی به‌شکل مربع در آن بسازند و در میان آن عمارت‌های عالی، تالار، ایوان‌ها و حوض‌های زیبا بنا کنند.
عمارت کلاه فرنگی به‌همراه سردر عالی قاپو تنها بناهای باقی مانده از باغ صفوی هستند. این باغ خیلی بزرگ بود؛ به‌طوری که طول آن از خیابان واقع در شمال سبزه میدان کنونی تا حیاط نادری کشیده شده بود و عرض آن نیز از جلوی اداره پست و تلگراف تا دیوار غربی شعبه بانک ملی امتداد داشت. این خیابان‌ها مقدار زیادی از این باغ را از بین بردند و بخش بزرگی نیز به نام سبزه میدان به گردشگاه عمومی اختصاص یافت.
در دوره قاجاریه، محمد باقر سعدالسلطنه، فرماندار قزوین به یاد روزهای باشکوه عمارت کلاه فرنگی، آن را بازسازی کرد و به آن نام چهلستون داد. در این دوره بخش‌هایی به‌ویژه به طبقه دوم اضافه شد که شکل ظاهری و داخلی آن را تاحدی تغییر داد. متاسفانه این عمارت در دوره پهلوی تغییر کاربری پیدا کرد و به‌عنوان فرمانداری مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۳۳۶ نقاشی‌های زیر گچ رخ از نقاب کشیدند و نمایان شدند.
در سال ۱۳۵۲ از این نقاشی‌ها لایه‌برداری کردند و آن‌ها را پایین آورند که در اثر این اتفاق آسیب‌های فراوانی به بنا وارد شد.
قدمت کاخ چهل ستون و سیر تاریخی آن
در سده نهصد هجری قمری، دو کشور ایران و عثمانی، دو همسایه قدرتمند، به شدت مراقب تحرک های یکدیگرند. عثمانی ها که همواره چشم به خاک ایران داشتند، منتظر فرصت و اشتباهی از سوی ایران هستند تا به این کشور، تاریخ و منابعش حمله کنند و مرزهای خود را گسترش دهند. این دوره ای‌ست که عثمانی ها به کمک شیوه های نوین کشورداری و پادشاهانی قدرتمند، حکومتی برجسته ساخته و نام کشور بزرگ عثمانی را در تمام دنیا بر سر زبان ها انداخته بودند.
در این سوی مرزها، دومین پادشاهِ سلسله تازه تاسیس صفوی، شاه تهماسب، بر تخت نشسته بود. اما این سلسله هنوز چنان که باید و شاید جان نگرفته بود و خطر روز افزون عثمانی ها را به خوبی حس می کرد. از این رو در سال ۹۵۱ هجری قمری به دلیل تهدیدهای ترکان عثمانی، شاه تهماسب تصمیم گرفت پایتخت را از تبریز به سمت شهرهای داخلی ایران ببرد.
در این راه، قزوین مفتخر به نشان پایتختی ایران شد. حال قزوین نیاز به بنایی داشت که در خور پادشاه ایران زمین باشد و شکوه هنر و معماری صفوی را که تازه در حال پا گرفتن بود، به همگان نشان دهد.
برای انجام این کار شاه تهماسب زمین های زنگی آباد را از میرزا شرف جهان، از بزرگان شهر قزوین، خریداری کرد تا عمارت شاهی را در آن بنا کند. او که شاهی هنر دوست بود، معماران فرهیخته کشور را به خدمت گرفت تا بنا به سنت باغ سازی ایرانی، باغی به شکل مربع در این اراضی احداث و عمارت هایی عالی، تالار، ایوان ها و حوض هایی زیبا در آن بنا کنند. عمارت کلاه فرنگی این گونه پدید آمد و نگین فرمانروایی در قزوین شد.
این مجموعه باغ در آن زمان ۲۳ کاخ و ۷ سردر ورودی داشت؛ باغی بسیار بزرگ که طول آن از خیابان واقع در سبزه میدان کنونی آغاز می شد و تا حیاط نادری ادامه پیدا می کرد. عرض آن نیز، جلوی اداره پست و تلگراف تا دیوار غربی شعبه بانک ملی را در بر می گرفت.
زمان اما همیشه به کام عمارت کلاه فرنگی باقی نماند و گذر روزگار، صحنه حضور درباریان و افراد والا مقام را در این بنا به فراموشی کشاند. تا اینکه در دوره قاجاریه، محمد باقر سعدالسلطنه، فرماندار خوش ذوق قزوین به یاد روزهای باشکوه عمارت کلاه فرنگی، آن را بازسازی کرد و به آن نام چهلستون داد.
در این دوران با اضافه شدن قسمت هایی به بنا به ویژه در طبقه دوم شکل ظاهری و باطنی عمارت مقداری تغییر کرد؛ اما متاسفانه بنا در دوره پهلوی تغییر کاربری داد و به عنوان فرمانداری مورد استفاده قرار گرفت. تزیینات کاخ به ویژه نقاشی های منحصربه فرد آن زیر پوششی از گچ پنهان شد. البته در سال ۱۳۳۷ این ساختمان تاریخی در فهرست آثار ملی قرار گرفت و گنجینه های تاریخی و با ارزش قزوین در آن به نمایش عموم درآمد.
بعد از انقلاب اسلامی و طی سال ها این کاخ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت تا اینکه در نهایت عنوان موزه خوشنویسی به آن داده شد. عمارت کلاه فرنگی، کاخ چهلستون قزوین، به همراه سردر عالی قاپو، تنها بناهای باقی مانده از باغ های دوره صفویه در قزوین هستند.
نظر شما