سلام نو _ سرویس گردشگری: برج‌های خرقان در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفتهاند و از بسیاری جهات با هم شباهت دارند؛ با این تفاوت که برج شرقی قدیمیتر از برج غربی بوده و ۲۶ سال زودتر ساخته شده است. این برج‌ها که در کنار قبرستان ۱۰۰۰ ساله روستای حصار ولی‌عصر قرار دارند، هنر معماران دوره خود را به نمایش می‌گذارند و از معدود بناهای اسلامی هستند که علت ساخت و سازندگان آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. برج‌های خرقان در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آشنایی با معماری برج‌های خرقان در قزوین
در هر دو برج کتیبه‌های آجری به چشم می‌خورد، درباره تاریخ ساخت بنا و خطوط قرآنی موجود در آن اختلاف‌نظری وجود ندارد اما درباره علت و نام سازنده سازه ابهام وجود دارد. ضریح مقبره‌های این برج‌ها دارای منبت کاری زیبایی است و آجرکاری آن را برگرفته از معماری دوره سامانی و آل‌بویه می‌دانند. در قرن‌های چهارم و پنجم بیشتر برج‌های شمال ایران را با نقشه دایره می‌ساختند؛ در ساخت این سازه از نقشه ۸ ضلعی استفاده شده که نشان از ذوق و مهارت هنرمندان آن دوران دارد.
در این سازه حداقل سی نقش مختلف مانند حصیری، جناغی، خفته‌راسته، گره مربع سرمه‌دان، مربع پای باریک و چهارترنجی وجود دارد که نشانی از یک سنت کهن مربوط به طرح‌نگاره‌ها است که ابتدا در دوره ساسانی روی گچ و سپس در کارهای آجری مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در بیرون بنا آجرهای تزیینی به‌کاررفته که منظره‌ای زیبا و چشم‌گیر به برج داده است. از ویژگی‌های بارز این برج می‌توان به داشتن نخستین نمونه گنبدهای نار (پیازی و نیم‌کره) و گنبدهای دو پوسته گسسته (میان‌تهی) گره‌چینی اشاره داشت. نقوش هندسی آجرکاری دوره سلجوقی، در این بنا منحصربه‌فرد و با شیوه‌ای تازه به‌کاررفته است، این شیوه آجرکاری در ساخت بناهای دیگری چون گنبد سرخ مراغه نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
دلیل ساخت این دو برج در این مکان و نام سازنده آن‌ها مشخص نیست؛ اما بر اساس کتیبه‌های موجود، سازنده آن را شخصی به نام زنجانی می‌دانند. این فرضیه وجود دارد که خرقان در زمان سلجوقیان چراگاه دام‌های قبایل ترک بوده است و روسای قبایل در این برج‌ها دفن می‌شدند.
در برج‌های خرقان مقبرههایی با ضریح‌های منبتکاریشده وجود دارد که متعلق به اشخاصی با نام‌های «ابوسعید بیجار پسر سعد» و «ابومنصر ایلتای تیتکین» هستند. تا اوایل دهه ۱۳۴۰ تصور می‌شد که این دو بنا آرامگاه دو امامزاده به نام‌های حدیده خاتون و محمد از فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر (ع) هستند؛ اما با بررسی‌های بعدی مشخص شد که دو ترک سلجوقی در این بناها دفن شده‌اند.
معماری دو برج دیدنی خرقان قزوین
برج شرقی (برج قدیمی)
در سال ۴۶۰ هجری قمری این برج با ارتفاع ۱۲.۴۵ متر و پلان ۸ ضلعی ساخته شده است و در کنار هر ضلع یک نیم ستون قرار دارد که ۷ نیم ستون با قطر ۹۵ سانتی‌متر و دو نیم ستون دیگر که در آن پله‌های مارپیچی تعبیه شده‌اند، ۱۴۰ سانتی‌متر قطر دارند. پوشش این برج از اولین نمونه‌های پوشش دوپوش با انحنای بیضوی است، تا قبل از زلزله سال ۱۳۸۱ بخش اندکی از پوشش خارجی گنبدباقی‌مانده بود و در حال حاضر گنبدهای داخلی آن سالم‌اند. تزیینات اضلاع این بنا از زیر ساقه گنبد آغاز می‌شوند؛ تزییناتی که در نوع خود بی‌نظیر و خاص‌اند.
شیوه این تزیینات متفاوت اما حالت و فرم کلی آن‌ها یکسان است. نقاشی‌های این برج از مهم‌ترین تزیینات این سازه محسوب می‌شوند که از نقوش دیواری منحصربه‌فرد دوران سلجوقی است. طاووس نر با چتری به شکل بادبزن و درخت انار با دو پرنده برخی از عناصر به‌کاررفته در این نقاشی‌ها است. از تزیینات سطح داخلی گنبد می‌توان به نقوش تزیینی با تلفیقی از خط کوفی که در کادرهایی با رنگ سبز و آبی ایجاد شده‌اند اشاره داشت.
برج غربی (برج جدید)
۲۶ سال پس از ساخت برج شرقی در سال ۴۸۶ هجری قمری برج غربی در فاصله تقریبی ۳۰ متری از برج شرقی و با ارتفاع ۱۲.۹۵ متر ساخته شده است. در این برج با رعایت تناسب ارتفاع آن نسبت به برج شرقی حدود ۵۵ سانتی متر افزایش یافته و به یک گنبد ختم می‌شود. قطر ۷ ستون ۹۵ سانتی‌متر و ستونی که راه‌پله‌های مارپیچی در آن قرار دارند ۱۳۳ سانتی‌متر است، در بالای این ستون پنجرهای مستطیل شکل با قوس جناغی در پوشش خارجی گنبد قرار دارد که نور راه‌پله را تامین می‌کند.
این برج تزیینات آجری دارد و دیوارهای داخلی آن با آجر چینی ساده پوشیده شده‌اند، فضای داخلی آن پوشش گچی و نقاشی دیواری ندارد و در حاشیه گنبد نقوش هندسی که زیر آن‌ها کتیبه‌ای قرآنی به خط کوفی است به چشم می‌خورد. اندازه ضریح داخل این برج اندازه‌ای مشابه با برج قدیمی دارد و بدون تزیینات است، در حاشیه بالای آن نیز نام دوازده امام با خط نسخ حکاکی شده است.
نظر شما