سلام نو _ سرویس گردشگری: مجموعه سازه های آبی شوشتر شامل بخشهای مختلفی همچون پلها، بندها، آسیابها، آبشارها، کانالها، سیکا (محلی جهت استراحت و تفریح) و تونلهای عظیم هدایت آب است. در طول زمان بسیاری از اجزای سازه های آبی شوشتر در سیل و سایر عوامل از بین رفته و از میان آنچه که باقی مانده، تعدادی از آنها با نام نظام آبی تاریخی شوشتر، در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده است. پنج تیرماه سالروز ثبت سازه های آبی شوشتر است که در سال ۱۳۸۸ بهعنوان دهمین اثر جهانی ایران شناخته شد. در ادامه با آثار ثبت شده سازه های آبی شوشتر بیشتر آشنا میشوید.
بخشهای زیباتر سازههای آبی شوشتر
بند میزان
بند میزان با نامهای بند قیصر، شاپوری، دولتشاه، تراز، خاقان و محمدعلی شاه نیز شناخته میشود. این بند موجب دو شاخه شدن آب رودخانه کارون شده و آن را به دو شاخه شُطیط و گَرگَر تقسیم میکند. بهدلیل اینکه آب تقسیم شده در رود شطیط دو برابر حجم آب تقسیم شده به رود گرگر است، رود گرگر را دودانگه یا مسرقان و رود شطیط را چهاردانگه میگویند.
این بند برای میزان کردن آب جاری دو رودخانه گرگر و شطیط احداث شده است؛ برای همین به آن بند میزان گفته میشود که بهصورت دایرهای با سنگ تراشیده و ساروج در ابتدای رود گرگر ساخته شده است و در انتهای آن برج کلاه فرنگی قرار دارد. این بند از چند دهانه تشکیل شده که مهمترین آنها دهانهای است جدا که تنظیم آب دو شاخه رودخانه را انجام میدهد؛ بهگونهای که اگر دبی گرگر بیشتر از یک سوم باشد آن را به شاخه شطیط انتقال میدهد و برعکس؛ که این خود از شاهکارهای معماری این بند است.
برج کلاه فرنگی
کلاه فرنگی برجی هشت ضلعی و مشرف به بند میزان است که روی پایه چهارمتری از سطح زمین قرار دارد. در حال حاضر، از ارتفاع آن هفت متر باقیمانده و در نمای آن سنگهای تراشخورده کار شده بوده است. درباره زمان ساخت و کاربرد برج کلاهفرنگی شوشتر چندین نظریه وجود دارد؛ برخی معتقدند که این برج جایگاه دیدهبانی قیصر روم یا شاپور ساسانی و محل نظارت بر کار کارگران بوده است؛ اما برخی بر این باور هستند که از این برج بر مقدار و شدت جریان رودخانه نظارت میکردند.
برج کلاه فرنگی را در میدان ۱۷ شهریور شوشتر در انتهای خیابان بلوار میتوانید ببیند.
رودخانه دستکند گرگر
رود گرگر که در شمال شوشتر جریان دارد یکی از شاخههای فرعی رودخانه کارون است که توسط بند میزان از آن جدا شده است. این رود بهصورت دستکند و مصنوعی، به دستور اردشیر، پادشاه ساسانی ایجاد شده است. کف این رود را سنگ فرش و آنها را با بستهای فلزی به هم متصل کردهاند و این کار برای جلوگیری ازعمیقتر شدن بستر آن بوده است.
این رود از داخل شهر عبور میکند و آب مورد نیاز کانالها و تونلها را تأمین میکند. سپس گرگر در محل بند قیر به شاخه شطیط میپیوندد که بههمراه رود دز به رودخانه کارون میریزند.
پل بند گرگر
پل بند گرگر بههمراه سه تونل انحرافی به نامهای شهر، سه کوره و بلیتی در پاییندست بند میزان و بر فراز آسیابها قرار دارند. این پل بند که آب را تراز مشخصی نگه میدارد، روی صخره ایجاد شده و تونلها نیز در درون صخره کنده شدهاند که وظیفه تأمین آب مورد نیاز برای چرخاندن چرخ آسیاب را بر عهده داشتهاند.
در حال حاضر نیز با از کار افتادن آسیابها، این آب بهصورت آبشار از دهانه تونلها بیرون میریزد.
آبشارها و آسیابهای آبی تماشایی شوشتر
محوطه آبشارها و آسیابهای آبی شوشتر شامل مجموعهای از تونلها، کانالهای فرعی، آسیابهای آبی و سد است. عملکرد این مجموعه به اینگونه است که با بالا آمدن رود گرگر توسط بند، آب به داخل تونلهای سهگانه هدایت میشود و از آنجا به کانالهای متعددی تقسیم میشود و پس از عبور از مسیرهای ایجاد شده و چرخاندن آسیابها، بهصورت آبشارهای تماشایی به داخل حوضچهها میریزند. در حال حاضر بسیاری از آسیابهای شوشتر از بین رفته و از کار افتادهاند و تنها آسیاب رضا گلاب همچنان کار میکند.
آبشارها و آسیابهای آبی شوشتر را در جنوب پل بند گرگر، خیابان شریعتی میتوانید ببینید.
پل بند برج عیار و نیایشگاه صابئین
پل بند برج عیار پایینتر از محوطه آبشارها و روی رود گرگر بنا شده که در گذشته درون باغ قرار داشته و آب آن پل از تونل بلیتی تأمین میشده است. در شرق این بند بقایای کانالها و اتاقکهایی دیده میشود. از این محوطه در عهد صفوی و قاجار، بهعنوان نیایشگاه صائبین استفاده میکردند.
این بند نزدیک بقعه امام علی در پل کشتارگاه و روبهروی دو محله دکان شمس و دکان شیخ واقع است.
بند ماهی بازان یا بند خدا آفرین
بند ماهی بازان یا بند خدا آفرین، بین رود گرگر و داریون، در منطقهای به نام ماهی بازان قرار دارد که این محله، شهر دستوا باستانی است. این بند از یک رشته سنگ یکپارچه تشکیل شده و در وسط آن، سه دیوار وجود دارد که مجرای گذر آب است.
پل بند لشکر
بعد از بند میزان، پل بند لشکر سالمترین سازه آبی این مجموعه است و در ساخت آن مانند سایر سازهها از آجر، سنگ و ساروج استفاده شده است. این پل بند نقش مهمی در ارتباط بین شوشتر و روستاهای جنوبی داشته است و شوشتر را به شهر عسگر مکرم مرتبط میکرده و از دورازههای مهم شوشتر به شمار میرفته است. در ضلع جنوبی پل بند لشگر نیز بقایای سه آسیاب و در انتهای ضلع شمالی آن، روی صخره چارطاقی وجود دارد.
از پل بند لشکر در خارج از دروازه لشکر شوشتر و در کنار بقعه امامزاده عبدالله دیدن کنید.
منبع: کجارو
نظرات