سلام نو _ سرویس گردشگری: سرای سعدالسلطنه یکی از معروفترین جاهای دیدنی قزوین است که در تاریخ ۱۳۷۷/۵/۱۱ به ثبت آثار ملی رسید. این کاروانسرا با مساحت ۲۶ هزار متر مربع در گذشته بهعنوان یک سرای بازرگانی مورد استفاده بود و امروزه بزرگترین کاروانسرای داخل شهری ایران و بزرگترین کاروانسرای قزوین به شمار میرود. در حال حاضر در این مجموعه چندین کافه، رستوران و فروشگاههای صنایع دستی قزوین و آموزشگاههای هنری تاسیس شده است.
سعدالسلطنه؛ کاروانسرای مشهور قزوین
کاروانسرا سعدالسلطنه یکی از زیباترین و مشهورترین بناهای تاریخی قزوین است که قدمت آن به زمان ناصرالدین شاه قاجار میرسد. این سازه تاریخی با نامهای دیگری همچون سرای سعدالسلطنه، سرای سعدیه و بازارچه سعدالسلطنه نیز شناخته میشود. علاوه بر این، گفته شده است که کاروانسرا در محل میدان چوگان در دوره صفویه (میدان سعادت) ساخته شده بود و از همین رو به آن سرای سعادت نیز میگفتند.
محمد باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی، حاکم وقت شهر قزوین در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۳۱۰ هجری قمری بود و با توجه به مراودات اقتصادی فراوان ایران با روسیه و ترکیه دستور داد کاروانسرایی در زمینی به مساحت ۲٫۷ هکتار با حدود ۴۰۰ حجره در شهر قزوین ساخته شود.
به همین دلیل این کاروانسرا به کاروانسرای سعدالسلطنه معروف شد و بعد از حدود دو سال با همت دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی در سال ۱۳۱۲ هجری قمری به بهرهبرداری رسید. کاروانسرای سعدالسلطنه تا قبل از جنگ جهانی اول، مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی شهر محسوب میشد؛ اما بعد از تغییرات سیاسی حکومت روسیه، موقعیت خود را بهعنوان پل ارتباطی بازرگانی بین اروپا و آسیا از دست داد و بهصورت نیمهفعال درآمد.
برخی از حجرههای کاروانسرا بهشکل غرفههای تجاری مستقل اداره میشد و برخی از آنها کاربری انبار داشت. قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه نیز به کارخانه آرد سلامت و کارخانه تولید کشمش تبدیل شد و قسمتهای دیگر بهعنوان کارگاههای تولیدی کفش، فرشبافی، چوببری به کار میرفتند. جالب اینکه این سرا تا مدتها بهعنوان «بازار چوب» در میان مردم شناخته میشد.
در نهایت در سال ۱۳۷۷ تنها ۱۰ واحد در کاروانسرای سعدالسلطنه فعال بود و این بنای ارزشمند رو به ویرانی میرفت. سازمان میراث فرهنگی وقت بهتدریج شروع به خرید حجرهها کرد. پس از مدتی این مجموعه از طریق صندوق احیا و بهرهبرداری از اماکن تاریخی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور به سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری قزوین واگذار شد تا مورد مرمت قرار گیرد.
سرای تاریخی سعدالسلطنه ابتدا در تاریخ ۱۳۱۶/۹/۱۷ با شماره ثبت ۱۰۲۱ در زیر مجموعه بازار قزوین ثبت شد؛ سپس در مورخ ۱۳۷۷/۵/۱۱ با شماره ۲۰۸۹ بهصورت مجزا به نام کاروانسرای سعدالسلطنه به ثبت آثار ملی رسید.
معماری خاص و تماشایی سعدالسلطنه
مجموعه تاریخی سعدالسلطنه از ارزشمندترین آثار دوره قاجاریه و یکی از ۳۸ بنای منتخب میراث فرهنگی کشور به حساب میآید و از لحاظ معماری جزو سالمترین سراهای بازرگانی محسوب میشود. ساختمان کاروانسرا بهصورت چهار ضلعی است و در چهار ضلع حیاطدار آن، چهار ایوان به چشم میخورد. طاقنمای ایوانها آجرکاری دارند و سقف داخلی ایوانها مزین به هنر مقرنسکاری است.
با نگاهی به دیوارها و سقفهای گنبدیشکل و جذاب سرای سعدالسلطنه متوجه زیبایی بیحدومرز معماری سنتی ایرانی و مرمت استادانه آن خواهید شد؛ چراکه آجرها با مهارت و ظرافت خاصی روی هم چیده شدهاند. همچنین نورپردازی بیبدیل فضای داخلی سرای سعدالسلطنه قزوین، شما را مجذوب خود خواهد کرد.
سرای سعدالسلطنه جزو معدود کاروانسراهای ایران به شمار میرود که چندین حمام، سرا، تیمچه، شترخان، راسته، چهارسوق، مسجد، آبانبار دارد. سرا یا راسته قیصریه، سرای وزیر، سرای سعدیه، گرمابه رضوی و مسجد حاج ملا آقا و شترخان از جمله مهمترین بخشهای کاروانسرای سعدالسلطنه به شمار میروند که به هم پیوسته و در امتداد یکدیگر هستند.
ورودی
ورودی اصلی سرای سعدالسلطنه در خیابان امام خمینی قرار دارد که یک طاق نما در دو طرف آن دیده میشود. سپس با سقفی فاقد نورگیر مواجه میشوید که بهصورت عرقچین (مدور) ساخته شده است. این ورودی افراد را از خیابان به حیاط اصلی سرای هدایت میکند. پس از در ورودی به هشتی میرسید که با آجر و کاشی تزیین شده و سقف یزدیبندی آن چشمنواز است.
چهار سوق
ارزشمندترین قسمت این بنا، چهار سوق آن با گنبد بزرگ کاشیکاری است که خیابان را به حیاط اصلی سرای سعدالسلطنه متصل میکند. سقف چهارسوق بهصورت عرقچین ساخته شده است و چهار طرف گنبد آن، چهار نیمگنبد با تزیین رسمیبندی وجود دارد که فضا را بزرگتر نشان میدهند.
داخل فضای گنبد سه کتیبه دیده میشود که کتیبه اول سال ۱۳۱۲ هجری قمری را بهعنوان اتمام ساخت کاروانسرا نشان میدهد. کتیبه دوم حاوی نام معماران بنا یعنی استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری است. کتیبه سوم در طرف دیگر گنبد قرار دارد و روی آن عبارت «سنه یونت ایل» به معنی «سال اسب» حک شده است.
کاشیهای سقف چهارسوق رنگهای متنوعی همچون زرد، فیروزهای دارند. راهروی ضلع غرب هشتی، ترکیبی از طاق و تویزه است و نورگیرهایی با شبکه آهنی دارد. در ضلع جنوب راهرو، دری با گلمیخهای تزیینی و سقفی شبیه به دیگر بخشهای کاروانسرا خودنمایی میکند.
حیاط کوچکی به بزرگی ۳۱۳ متر مربع در انتهای جنوبی چهارسوق قرار گرفته است که ۱۸۸ متر مربع آن به فضای باز اختصاص دارد. مابقی مساحت را حجرههایی تشکیل میدهند که بیشتر در دست ارامنه قزوین بودند. در غرب چهارسوق، دالان قیصریه را میبینید که با در بزرگی به راسته وزیر راه دارد.
منبع: کجارو
نظر شما