سلام نو _ سرویس گردشگری: بازارهای سنتی در گذشته، هسته اصلی تجاری و اقتصادی شهرها را تشکیل می‌دادند و با جنب‌وجوش و هیاهویی ویژه، ارزاق موردنیاز مردم را تامین می‌کردند. بسیاری از این بازارهای سنتی امروزه نیز اهمیت خود را حفظ کرده‌اند. بازار زنجان که از جاهای دیدنی زنجان و مهم‌ترین و زیباترین مجموعه‌های تجاری سراسر استان است، در قلب بافت قدیمی و مشرف به «دروازه قلتوق» (دروازه جنوبی شهر زنجان) قرار دارد.
تاریخچه بازار زنجان
دوران حکومت آقا محمد خان قاجار را سر آغاز ساخت بازار زنجان در سال ۱۲۰۵ هجری قمری می‌دانند. ساخت این مجموعه در سال ۱۲۱۳ هجری قمری مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان گرفته است. به مرور زمان کاروان‌سراها، گرمابه‌ها، مسجدها و راسته‌ها در اطراف این بازار شکل گرفتند و آن را در اواخر دوره قاجاریه و مقارن با حکومت محمد علی شاه قاجار به مجموعه کاملی تبدیل کردند. این مجموعه، در زمینی به مساحت ۱۵ هکتار ساخته شده که پنج هکتار آن به فعالیت های اقتصادی، هفت هکتار آن به سکونت، یک هکتار به اماکن عام‌المنفعه و دو هکتار دیگر به شبکه ارتباطی اختصاص یافته است.
مجموعه بازار از گذشته‌های دور، محل مناسبی برای برخورد آرا و افکار اجتماعی بوده و همواره نقش ممتاز و برجسته‌ای در حفظ آداب و سنن ملی و مذهبی داشته است.
معماری بازار زنجان
بازار زنجان نه‌تنها از لحاظ تجاری، بلکه از نظر معماری نیز اهمیت زیادی دارد و کاملا از سبک معماری دوره قاجاریه پیروی کرده است. این مجموعه با توجه به ویژگی‌های معماری و هنری آن، پیوسته به‌عنوان کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی مورد توجه بازدیدکنندگان شهر زنجان قرار گرفته است.
تکنیک‌های معماری و سبک‌ها و شیوه‌های تزیینی دوران قاجار در راسته‌ها، حجره‌ها، چهارسوق‌ها، مساجد، سراها و کاروان‌سراهای درون شهری و گرمابه‌ها به زیبایی اجرا شده است.
این فنون عبارت‌اند از:
کاربرد انواع طاق و قوس‌های هلالی، جناغی و ضربی و گهواره‌ای خاصه در راسته‌های اصلی و فرعی، مزین به آجر چینی‌هایی با طرح‌های مختلف هندسی خفته، راسته و حصیری.
به‌کارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی و کاشی‌کاری به رنگ‌ها و طرح‌های قاجاری در سطوح خارجی و داخلی بناها، طاق‌نماها، طاق و قوس‌ها و همچنین ستون نماهای گلدانی.
اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نوآوری‌های تزیینی در اجزا و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است.
قسمت های مختلف بازار زنجان
این بازار به‌طور کلی از دو قسمت بازار بالا و پایین تشکیل شده است. در قسمت پایین بازار علاوه بر دادوستد رایج طبیعی، از طریق دو کاروان‌سرا، تولیدات محلی و محصولات روستاها و قصبه‌های اطراف زنجان به فروش می‌رسد که البته امروزه این بازار به انبار کالاهای وارداتی تبدیل شده است. سرای ملک و گلشن از جمله سراهای این بازار هستند که در سال ۱۳۴۵ قمری بازسازی و مرمت شده‌اند. دو مسجد مهم آقا شیخ فیاض و میرزایی نیز در این قسمت بازار قرار دارند. تنوع تولید و عرضه کالا و خدمات جانبی و وابسته در قسمت بالای بازار بیشتر است؛ به همین دلیل، این قسمت مهم‌ترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر به شمار می‌آید.
راسته های بازار زنجان
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود؛ از جمله این راسته‌ها می‌توان به زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و چند راسته دیگر اشاره کرد که این تقسیم‌بندی از نظر حفظ حقوق صنفی و کنترل قیمت کالاهای عرضه‌شده دارای اهمیت است.
این نکته نمایان‌گر افکار بلندِ طراحان و بانیان این بازار است. پنج مسجد چهل‌ستون، آقا سید فتح الله، مسجد جامع، حجت‌الاسلام و ملار در این قسمت بازار واقع شده‌اند. از کاروان‌سراهای این مجموعه که در قدیم نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا می‌کردند، می‌توان سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را نام برد.
مجموعه بازار زنجان ۵۶ راه ورودی اصلی و فرعی به شبکه ارتباطی کل شهر دارد و با برخورداری از ۹۴۰ باب مغازه، جایگاه فعالیت ۱۰ نوع شغل است.
میادین بازار زنجان
در حوالی دروازه‌های شهر، کاروانسراهایی ساخته می‌شدند که برای اطراق کاروان‌های تجاری یا مسافری مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در مجاورت این کاروان‌سراها در داخل یا خارج شهر میدان‌هایی به‌وجود می‌آمدند که محل داد و ستد و مبادلات تجاری بوده‌اند. وجود این میادین باعث می‌شد تا فروشندگان دوره‌گرد، روستاییان و بازرگانانی که بین شهرها آمد و شد داشتند، بتوانند در این مکان‌ها به خریدوفروش بپردازند.
نزدیکی این میدان‌ها با کاروان‌سراهای عمده شهر سبب رونق و احیای آن‌ها می‌شد. نحوه استقرار میادین آهنگران و میدان ورکچی‌ها در شرق و غرب بازار زنجان در مجاورت کاروان‌سراهای عمده بازار و شهر زنجان بیانگر نقش این فضاها در کالبد بازار است.
تیمچه های بازار زنجان
تیمچه‌های بازار زنجان علاوه بر خصوصیات کالبدی ویژه‌ای که دارند از نقاط عطف حرکت‌های پیاده راسته بازار به شمار می‌روند؛ به‌عنوان مثال، تیمچه‌های چهار دربی در قسمت شرقی بازار، جمع‌کننده حرکت‌های ورودی بازار و هدایت‌کننده آن در مسیر راسته اصلی است.
منبع: کجارو
نظر شما