سلام نو_سرویس گردشگری: این موزه در مکان فرهنگی تاریخی کاروانسرای میبد (سالن شرقی بنا) واقع گردیده و به منظور احیا و نگهداری زیلوهای قدیمی و آشنایی عموم هنر دوستان با این هنر زیبای دست بافت در سال ۱۳۸۱ افتتاح گردید. در این موزه تخصصی که تنها موزه زیلو در کشور نیز می باشد زیلوهای موجود به دو گروه زیلوهای قدیم و جدید تقسیم شده اند. تعداد زیلوهای تاریخی به ۵۰ تخته می رسد و از جمله قدیمی ترین این زیلوها، زیلویی است متعلق به سال ۸۰۸ هجری قمری که توسط علی بید ابن حاجی میبدی با طرح محرابی و با فنون خاصی نسبت به زیلوهای دیگر از سه رنگ آبی، سفید و قرمز بافته شده است.
آشنایی با موزه زیلو
زیلو، یکی از کهن ترین دستبافته های ایرانی است که به عنوان زیرانداز مورد استفاده همگان قرار می گرفته است. تار و پود زیلو از نخها و الیاف پنبه ای و بافت آن در عین سادگی اولیه، نسبتاً پیشرفته و از فنون ویژه ای برخوردار است. برخلاف فرش که بافت آن بیشتر در محیطهای عشایری و سردسیر رواج یافته، بافت و بهره برداری از زیلو بیشتر در مناطق شهری و روستایی به ویژه در مناطق گرم و خشک مرسوم بوده است.
به گواهی گزارشهای تاریخی، بافت زیلو از دیرباز در استانهای فارس و خراسان و آذربایجان و نواحی پیرامون کویر رایج بوده است و در استان یزد بیشترین و بهترین زیلوها را در منطقه میبد می بافته اند که از آنجا به اقصی نقاط کشور می فرستاده اند.
در روزگار گذشته، زیلو علاوه بر مصارف خانگی در اماکن عمومی به ویژه مساجد، مدارس و زیارتگاه ها و اماکن متبرکه بسیار مورد استفاده قرار میگرفته است و هنوز هم کمتر مکان عمومی قدیمی است که نمونه هایی از زیلوی میبد در آن یافت نشود.
متأسفانه در سالهای اخیر، با رواج موکت و کفپوشهای دیگر، بازار این دستبافته ارزشمند و بادوام ملی از رونق افتاد و دشواریهای فروش به اضافه پاره ای دشواریهای تولید، موجب شد که این هنر- صنعت در آخرین پایگاه تاریخی خود (شهرستان میبد) دستخوش بحران جدی و تهدید کننده گردد. از سوی دیگر شمار قابل توجهی از زیلوهای تاریخی و نفیس میبد که همه از سرمایه های ملی و هنری ایران هستند،از قرنها پیش در شهرها و روستاهای کشور پراکنده اند که در مورد آنها بیم همه نوع آسیب و آفتهای گوناگون وجود دارد.
واقعیتهای یاد شده زمینه یک سلسله نگرانی و به دنبال آن چاره اندیشی برای احیاء و پایداری این هنر - صنعت در شهر تاریخی میبد گردید. از ده سال پیش اندیشه تأسیس موزه زیلوهای تاریخی شکل گرفت و همزمان کوششهایی در سازمان میراث فرهنگی استان یزد و شهرستان میبد آغاز شد.
این هدف با در نظر گرفتن سه زمینه اصلی تحقق یافت: ۱-آماده سازی مکان موزه (کاروانسرای میبد): بنای موزه کاروانسرایی قدیمی است که توسط میراث فرهنگی کشور در طی پنج سال مرمت شده است. این کاروانسرا در مجموعه کاروانی میبد، واقع در بلوار قاضی میرحسین قرار دارد. ۲- بازآفرینی نگاره های سنتی (کارگاه موزه): نگاره های زیلو که تعداد آن به هشتاد عدد می رسد، توسط استاد کار برجسته زیلو (استاد حبیب باغستانی) در کارگاه موزه زیلوی میبد در حال احیاء و بازآفرینی است. ۳- گردآوری زیلو های نمونه: این نمونه ها با تلاش فراوان مسئولین فرهنگی شهر از مساجد شهرستان میبد و دیگر شهرستانهای استان و بعضاً خارج از استان گردآوری گردیده و جهت بازدید علاقه مندان به نمایش گذاشته شده است.
این نمونه ها که تعدادشان به پنجاه و پنج تخته میرسد از نفیس ترین نمونه های زیلوی قدیمی میباشند که قدیمی ترین آن زیلویی است متعلق به مسجد جامع میبد که بر روی آن تاریخ ۸۰۸ هجری قمری بافته شده و قدمتی ۶۱۵ ساله دارد. نفیس ترین زیلوی میبد متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری است که بر روی آن ۲۴ سجاده طراحی شده و در حاشیه آن نام واقف و تاریخ ۱۱۱۸ هجری قمری نقش بسته است.
زیلوهای جدید که در اندازه های کوچک می باشد در سال های اخیر در قسمتی از موزه و کارگاهی که جهت احیاء نگاره های زیلو تاسیس شده است بافته شده اند.
معماری جالب موزه زیلو
موزه زیلوی میبد در سالن شرقی کاروانسرای میبد و در کنار حصار تاریخی شارستان قرار دارد. این بنا به احتمال زیاد بر ویرانه‌های کاروانسرایی قدیمی‌تر ساخته شده است؛ زیرا این مکان در شمار کاروان‌سراهای میان‌راهی دوره صفویه جای دارد. کاروانسرای میبد هسته بنیادین یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های راهداری بوده است و بناهایی مانند چاپارخانه، آب‌انبار و یخچال در کنار آن وجود دارند.
این کاروانسرای چهار ایوانی از ساباط، ایوان‌های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوض‌خانه، مهتابی، چهار هشتی زیبا، فضاهای سرپوشیده در شرق و غرب، ۱۰۰ اتاق و ایوان تشکیل شده است. اصطبل‌های این مکان نه به‌صورت حلقه‌ای پیرامون بنا، بلکه در پشت دیوارهای شرقی و غربی جای گرفته‌اند.
ورودی این کاروانسرا در بخش شمالی و در کنار آب‌انبار قرار دارد و در دو سوی آن نیز بازارچه دیده می‌شود. با اینکه ورودی آن بدون هشتی است و مستقیما به ایوان شمالی راه می‌یابد؛ گشادگی انتهای ایوان نقش هشتی را ایفا می‌کند. از دیگر ویژگی‌های این کاروانسرا می‌توان به فقدان برج و بارو اشاره کرد که دلیل آن قرارگیری در کنار دژ امنیت شهر بوده است.
موزه زیلو و پلاس میبد دارای ۵۵ تخته از نفیس‌ترین زیلوهای میبد است که در دو بخش زیلوهای قدیم و جدید به نمایش درآمده‌اند. قدیمی‌ترین اثر این موزه، زیلوی مسجد جامع میبد است که تاریخ ۸۰۸ هجری قمری روی آن به چشم می‌خورد. این زیلو توسط علی بیدی بن حاجی میبدی با طرح محرابی و با فنون خاصی نسبت به زیلوهای دیگر در سه رنگ آبی، سفید و قرمز بافته شده است.
یک زیلوی بسیار نفیس متعلق به قرن ۱۲ هجری شمسی نیز در موزه میبد وجود دارد که باوجود از بین‌رفتن ۵۰ درصد آن، هنوز طرح زیبای ۲۴ سجاده روی آن خودنمایی می‌کند. زیلوهای بخش جدید موزه، اندازه‌هایی کوچک‌تر دارند و در سالهای اخیر توسط آقای پویا و مرحوم استاد باغستانی بافته شده‌اند.
در ورودی موزه، تابلوهایی با نقوش اصیل زیلو نظیر نقش کلید، لچک، چهارچشم یا چهار گنگ، هشت‌پر بریده، هشت‌پر شاخ گاوی کوچک و گچ‌بر قرار دارد و در اطراف سالن ورودی آن نیز مواد خام تهیه زیلو به‌همراه دستگاه‌های نخ‌ریسی و پنبه‌ریسی دیده می‌شود.
نظرات