تپه باستانی و حیرت‌انگیز سیلک

سلام نو _ سرویس گردشگری: نزدیک به پنج هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران در پی دگرگونی‌ هایی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت‌ ها روی آوردند و زندگی تازه‌ ای را آغاز کردند و در تمدن آنها نسبت به دوران‌ پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد؛ کهن‌ ترین مردم دشت‌ نشین، مردم محل سیلک (Sialk) نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان در آنجا یافت شده است. میدانگاه باستانی سیَلْک در منطقه فین کاشان واقع شده‌ است و پیشینه‌ ای هفت هزار ساله دارد.

آشنایی با تپه متحیرکننده سیلک کاشان

تپه های سیلک (sialk) یکی از کهن ترین تمدن های بشری و از قدیمی ترین مراکز سکونت ما قبل تاریخ، در کاشان قرار دارد. این تپه های باستانی در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ هجری شمسی با شماره ۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. تعداد ۳۲ زیگورات در ایران و بین النهرین شناسایی شده است که به دوره های تاریخی اورنمو موسس سلسله اور در حدود سالهای ۲۱۱۲ ق.م تا زمان آشور بانیپال پادشاه آشور در سال ۶۳۱ ق.م تعلق دارند.

در ایران سه زیگورات شوش، هفت تپه و چغازنبیل وجود دارند. زیگورات سیلک چهارمین زیگورات کشف شده در فلات ایران میباشد. این زیگورات که از بقیه موارد مشابه قدیمی تر است در مرکز فلات ایران قرار دارد و از این پس نباید بنای زیگورات را بنایی سومری تلقی نمود بلکه میتوان آنرا سبکی معماری فرض کرد که از مرکز فلات ایران برآمده است.

تپه های سیلک در حقیقت زیگورات یا محل عبادت اقوام باستانی بوده که از گل رس ساخته شده است. تا پیش از آغاز کاوش های علمی، کسی به ارزش باستانی و اهمیت تاریخی تپه های سیلک پی نبرده بود ولی با شناسایی آن در سال ۱۳۱۰ ه. ش این تپه ها اهمیت و شهرت جهانی یافت. امروزه شهرت جهانی تپه های باستانی، مرهون کاوش های باستان شناسی هیئت فرانسوی به سرپرستی پروفسور گریشمن و سپس هیئت ایرانی به سرپرستی دکتر صادق ملک شهمیرزادی است. هیئت فرانسوی به سرپرستی دکتر گریشمن از طرف موزه لوور فرانسه از سال ۱۳۱۱ ه. ش به مدت ۳ سال در این تپه ها به اکتشاف پرداختند.

با کاوش های گریشمن، ۶ دوره فرهنگی متمایز در محوطه سیلک شناسایی شد که این دوره ها از ۷ هزار و ۵۰۰ سال پیش آغاز شده بود. با انتشار گزارش کاوش های گریشمن، سیلک به عنوان مهد و خاستگاه یکی از کهن ترین تمدن های بشری مطرح شد و نگاهها را به خود معطوف کرد. در خرابه های تپه باستانی سیلک، چند اسکلت انسان و ظروف قدیمی پیدا شد که اکنون این اشیا» در موزه های لوور فرانسه، موزه ملی ایران و موزه ملی کاشان و موزه ای درجنب این بنای باستانی به نمایش گذاشته شده است. آثاری که تاکنون از تپه های سیلک کشف شده بیانگر سیر تحول زندگی بشر از غارنشینی تا یکجانشینی و شهرنشینی است.

این محوطه دو تپه شمالی و جنوبی با فاصله ۶۰۰ متر دارد.در اطراف تپه جنوبی دو گورستان قرار دارد. این منطقه توسط رومن گیرشمن حفاری شده است. در تپه شمالی دو دوره فرهنگی مشخص شد که قدیمیترین آثار آن به ۷۵۰۰ سال پیش تعلق دارد و حدود ۶۱۰۰ سال پیش متروک شده است. در تپه جنوبی نیز از ۶۱۰۰ سال پیش زندگی جاری بوده است.

دوره دیگری نیز شناخته شده است که در این دوره زیگورات سیلک ساخته شده است و به ۵۰۰۰ سال تا ۴۲۵۰ سال پیش تعلق دارد. دو گورستان به ۳۵۰۰ سال قبل و ۳۰۰۰ سال قبل یعنی دوره ماد ها تعلق دارند. این منطقه را شاید بتوان تنها شهر جهان محسوب کرد که هفت هزار و پانصد سال در آن زندگی جاری است. خاکسپاری در این دو گورستان مادی با موارد دیگر خاکسپاری در فلات ایران فرق دارد و نشان از ظهور فرهنگ جدیدی دارد. آنها ابتدا گودالی حفر میکردند و جسد را در آن قرار میدادند سپس روی آنرا خاک می ریختند تا مانند سقفی شیروانی از سطح زمین بالاتر آید و روی تپه خاکی را سنگ میگذاشتند. درون قبرها اشیای سفالی و مفرغی و تزیینی قرار میدادند. در این زمان هنوز طلا شناخته نشده بود. سفال مادی این دوره شبیه سفالهای نوشیجان و گودین و همچنین شبیه سفالهای فریگ است. سبک ساخت این سفالها با دوره های قبل متفاوت است. در این میان ظروف آبخوری با آبریزهای به شکل منقار پرندگان دیده میشود که کاملا نوظهور است.

این ظروف طرحهای متنوعی دارند و مشابه آنها در شمال غرب ایران دیده شده ولی آنها بدون طرح هستند. گیرشمن کشف کرد که سازه عظیم سیلک بر روی سکو قرار گرفته است که بعد از آن در شهرهای اورارتویی ومادی میتوان این نوع سکوها را مشاهده کرد. کاسه های با لبه واریخته در این مکان بسیار دیده میشوند که به دوره آغاز نگارش تعلق دارند و بر روی آنها آثاری از نگارش دیده میشود که به دوره آغاز نگارش ایلامی تعلق دارند.

در حفاری هایی که در زمستان سال ۱۳۸۰ انجام شد دیوار خشتی سکوی زیگورات نمایان شد و این زیگورات را میتوان قدیمی ترین زیگورات فلات ایران و بین النهرین نامید. چهار گوشه زیگورات رو به چهار جهت اصلی جفرافیایی بوده و سه طبقه داشته است. دو برجک قوس دار نیز در بالاترین سطح زیگورات قرار دارند که رو به سمتی هستند که در طلوع آفتاب اولین شعاع های نور خورشید را جذب میکنند. بر بالای زیگورات نیز اتاقکی قرار داشته است. البته باید گفت نظرات مختلفی در مورد زیگورات بودن یا نبودن این سازه بیان شده است و در مورد آن نمی توان نظر قطعی داد، تنها می توان آنرا به عنوان یک نظریه قبول کرد.

تپه های سیلک پس از کاوش های گریشمن، دوباره فراموش و به مرور زمان تبدیل به محل تخلیه نخاله های ساختمانی و تجمع معتادان شد تا اینکه در سال ۱۳۸۰ طرح بازنگری سیلک به مدت ۵ سال و زیر نظر دکتر صادق ملک شهمیرزادی آغاز شد. تلاش های دکتر ملک شهمیرزادی و انتشار نتایج طرح در ۵ جلد کتاب موجب شد تا بار دیگر نگاهها به سوی سیلک جلب شود. این کتاب ها ابعاد تازه ای از تمدن ساکنان سیلک پیش روی محققان و باستان شناسان گشود. محوطه سیلک مشتمل بر یک تپه شمالی و یک تپه جنوبی و دو قبرستان تاریخی (متعلق به هزاره دوم و هزاره اول قبل از میلاد) است که یکی از قبرستان ها بطور کامل از بین رفته است. با تمام ویژگی های کم نظیر سیلک، این تپه های خاکی و بی آب و علف با قسمت کوچکی از دیواره ای خشتی و چند ابزار و اسکلت، در نگاه ابتدایی برای افراد عادی جذابیت فراوانی ندارد، ولی با کمی توجه به قدمت و شناخت تاریخ، آن وقت این تپه ها برای بیننده، دالانی برای ورود به دنیایی دیگر محسوب خواهد شد و وسوسه دیدن سیلک را برای او برخواهد انگیخت.

منبع: تریپ یار