سلام نو _ سرویس گردشگری: گناباد شهری در استان خراسان رضوی است که از کهن ترین شهرهای ایران به شمار می رود. همین کافیست تا راهی این شهر شوید و نگاهی به جاذبه هایش بیندازید؛ اما گل سرسبد این دیدنی ها، قنات قصبه است که عنوان بزرگترین، طولانی ترین و قدیمی ترین قنات جهان را یدک می کشد. مکانی که از آن با عنوان یکی از رمزآلودهای ایران یاد می کنند؛ قناتی با دالان های تاریک و سیاه که هنوز هم آب شهر را تامین می کند اما کسی تا به حال سر از کارش در نیاورده است.
آشنایی با قنات قصبه
تا چند قدمی قنات قصبه هیچ چیز عجیبی به چشم نمی خورد و شاید این تصور به وجود بیاید که اسرار آمیز بودن این مکان شوخی بزرگی باشد که خیلی ها را از راه های دور و نزدیک به سوی خود کشانده است؛ اما وقتی وارد دنیایش شوید می فهمید که اینجا با سایر قنات هایی که شاید تا به حال دیده اید فرق دارد. هیچ کس تصوری از انتهای این قنات ندارد و تنها طول آن ۳۰ کیلومتر تخمین زده می شود.
قناتی که با ژرفای بیش از ۳۰۰ مترش شاهکار آبی جهان را از ۲۷۰۰ سال پیش به نمایش گذاشته است. بد نیست بدانید که این جاذبه مورد توجه گردشگران قرار دارد و بنا بر گزارشات در نوروز سال ۱۳۹۵ بیشتر از ۶۰ هزار نفر آن را دیده اند. اولین جشن ملی قنات های ایرانی به مناسبت ثبت قنات ها در فهرست جهانی نیز در این قنات برگزار شد. ۱۴ بهمن ۱۳۹۵ معاون رئیس جمهور و میهمانان داخلی و خارجی ثبت ۱۱ قنات ایران را در لیست یونسکو گرامی داشتند و آن را جشن گرفتند.
ساختار قنات قصبه گناباد
در سراسر ایران چاه ها و قنات ها نقش مهمی در تامین آب مورد نیاز انسان ها داشته اند اما قنات قصبه بسیار هوشمندانه تر از آنچه که تا به حال دیده اید طراحی شده است. تصور کنید در زمان های دور با آن امکانات محدود و ابتدایی این قنات حیرت انگیز چگونه شکل گرفته و با کدام محاسبات اینگونه دقیق آب را از اعماق زمین به سطح آن می رساند؟ شاید نیروی عجیبی در سازندگان آن وجود داشته است و شاید هم ما کمی بی انصافیم و انسان و هوشش را دست کم گرفته ایم!
در ادامه با هم به بررسی ساختار خاص این قنات می پردازیم:
۱- ورودی
قنات بزرگ قصبه، ۳ ورودی دارد:
یک ورودی بازسازی شده با بتن و ارتفاع و عرض برابر ۱۷۰ و ۸۰ سانتی متر که مظهر قنات (آغاز قنات یا دهانه قنات) است. این ورودی پس از طی ۷۲۰ متر به قنات می رسد.
ورودی دوم که اکنون خشک شده اما بکر و دست نخورده باقی مانده و ۵۰۰ متر آن برای بازدید عمومی آماده شده است.
در تقاطع تونل سیمانی و تونل خشک هم یک ورودی وجود دارد؛ درست در جایی که آب قنات بعد از عبور از اعماق ۳۰۰ متری زمین و طی راهی طولانی تغییر مسیر می دهد و به تونل مصنوعی وارد می شود. در همین جای قنات است که راهی هم به سمت تونل خشک امتداد می یابد.
۲- دالان ها
برای ورود به دنیای دالان های قنات باید پله ها را پشت سر بگذارید. تنها ۴۰ درصد دالان ها در دسترس است و معلوم نیست در ۶۰ درصد بقیه چه می گذرد؟! نسیمی که در درون قنات می وزد و طنین صدای آب ترکیب جذابی به نظر می رسند و این دنیای رمزآلود را بیش از پیش دیدنی می کنند.
حفره هایی روی دیوار ها می بینیم که زمانی میزبان چراغ های پیه سوز و سایر وسایل روشنایی بوده اند و امروز در کنار ریشه های درختان بر روی دیواره قنات به خواب فرو رفته اند.
با مجموعه ای از دالان های تو در تو مواجهیم که در یک رشته اصلی به نام قصبه به طول ۱۳۱۳۵ متر و رشته های فرعی به نام های دولاب نو، دولاب کهنه، رشته فرعی اول و رشته فرعی دوم قصبه گسترش یافته است. ۴۲۷ چاه (دربرخی منابع ۴۷۰) در جای جای قنات قصبه و با فاصله ۵۰ متری از یکدیگر حفر شده اند که ۱۸۲ چاه آن در رشته قصبه قرار دارد.
مادرچاه قنات که تامین کننده آب است در دامنه شمالی سیاه کوه و در انتهای رشته دولاب نو و دره پرآب خانیک قرار دارد. این چاه با عمق حدود ۳۰۰ متر، دو شعبه اصلی و ۵ شاخه فرعی دارد و انباشت آب آن به ۲۸ متر می رسد. این قنات پرآب ترین قنات جهان است که ۱۵۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارد.
هزارتوی سیاه گناباد از زمین های قصبه شهر سابق و کوی شرقی گناباد امروزی در جنوب غربی آغاز می شوند. این دالان ها از داخل رسوب های ریزدانه محلی معروف به برج علی ضامن شکل گرفته اند. آب قنات پس از جریان یافتن در دالان ها، از خروجی آن که در محله قصبه شهر قرار دارد خارج می شود و هزار توی رمزآلود را ترک می کند.
در گذشته، آب این قنات چندین برابر میزان فعلی و بیش از نیاز مردم قصبه بود. مازاد آب را در چاهی می ریختند که پس از پشت سر گذاشتن دالانی زیرزمینی به سطح زمین می‌رسید و زمین را در فرسنگ ها دورتر جان می داد. آب بندهایی هم در این قنات ساخته شده است تا آب زمستانی جذب سفره های زیرزمینی می شود و از هدررفت آن جلوگیری به عمل آید.
۳- ترکیب انواع چاه و قنات در ساختار
حفر چاه افقی چیزی بود که باعث ایجاد قنات ها شد چرا که اگر چاه عمودی به چاه افقی تبدیل می شد، آب از سفره‌های زیرزمینی به سطح زمین می رسید و جریان می یافت.
آنچه که در قصبه گناباد وجود دارد جلوه ای هوشمندانه از ترکیب چاه و قنات است که به صورت افقی و عمودی شکل گرفته و تا به امروز حفظ شده است. دو نوع چاه در این قنات حیرت انگیز حفر شده است؛ برخی کم عمق و عمودی هستند و برخی دیگر عمیق و پله ای.
محاسبه اندازه چاه عمودی و افقی چالشی بود که سازندگان قنات با آن روبه رو بودند. اگر چاه عمودی چندین متر باشد، اندازه چاه افقی به چندین کیلومتر خواهد رسید. برنامه گسترش قنات به صورت عمودی و افقی به این صورت بوده که در ابتدا یک چاه عمودی ۷۰ تا ۱۰۰ متری حفر شده و سپس با زاویه ای قائم در کف آن به صورت کانالی افقی و بلند هوا به طول ۳ تا ۵ متر به سمت مسیر قنات امتداد می یافت. در انتها کانال های افقی و بر فراز چاه های عمودی چرخی قرار می دادند تا خاک را از زیر زمین بیرون بکشند.
منبع: کارناوال
نظرات