سال ۱۹۷۸، بوهدان کلیمچاک از اتحاد جماهیر شوروی گریخت و در ایران درخواست پناهندگی کرد. کلیمچاک تباری اوکراینی داشت و در روستایی در نزدیکی شهر لویو واقع در غرب اوکراین به دنیا آمده بود. سال ۱۹۴۹، خانواده او به خاباروفسک، یکی از شرقی ترین مناطق روسیه تبعید شدند و پس از بازداشت برادرش به عنوان یک «اوکراینی ملی‌گرا» در سال ۱۹۵۷، کلیمچاک نیز به اتهام «اقدامات تحریک آمیز ضد اتحاد جماهیر شوروی» دستگیر شد. حتی پس از رهایی از زندان نیز او به شدت تحت نظارت سیستم امنیتی قرار داشت. وقتی در سال ۱۹۷۸ کلیمچاک توانست از مرز بگریزد و خود را به ایران برساند، دولت وقت ایران او را پس فرستاد و او به اردوگاهی به نام پرم-۳۶ یکی از بزرگترین زندان‌های سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی منتقل شد. کلیمچاک تا سال ۱۹۹۰ میلادی در این زندان که یکی از آخرین زندان‌های سیاسی در شوروی به شمار می‌رفت، باقی ماند.
طی سه دهه‌ای که از زمان آزادی کلیمچاک می‌گذرد، اتفاقات زیادی رخ داد. پرم-۳۶ به موزه بدل شد و سالانه ده‌ها هزار بازدیدکننده شامل دانش‌آموزان و دانشجویان برای مرور وقایع تاریخی و آشنایی با آنچه در گذشته اتفاق افتاده به این موزه مراجعه می‌کردند. سال ۲۰۱۴ پرم-۳۶ یک بار دیگر تعطیل شد. در آن زمان تعدادی از زندانیان سابق و تاریخدانان به انتشار خاطرات، برگزاری کنفرانس‌های خبری و مستندسازی وقایع تاریخی روی آوردند. پس از آن، طی سالیان اخیر سازمان‌ها و نهادهای ایجاد شده از سوی این زندانیان و تاریخدانان توسط دولت ممنوع اعلام شد و رهبران این سمن‌ها به حاشیه رانده شده یا تبعید شدند.
امروز نسخه جدیدی از همان سیستم گولاگ (اداره کل اردوگاه‌های کار و اصلاح) که اتحاد جماهیر شوروی برای خاموش کردن صدای مخالفان سیاسی و منتقدان از آن بهره می‌گرفت در حال ایجاد است و به ویژه علیه اوکراینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. روزنامه‌نگاران، بازرسان بین‌المللی و برخی گروه‌های تخصصی نظارت بر وضعیت حقوق بشر نظیر Reckoning Project درباره بازداشت‌ها، قتل‌ها، زندان‌ها و اتاق‌های شکنجه در مناطق تحت اشغال روسیه مستنداتی را جمع‌آوری کرده‌اند. مرور زمان هم نشان می‌دهد این اقدامات صرفا یک سری اقدامات موقت برای برخورد با گروه‌های مقاومت در اوکراین که علیه اشغالگران مبارزه می‌کنند، نیست. آن‌ها بخشی از یک برنامه بلندمدت به حساب می‌آیند که شامل ایجاد یک سیستم گسترده متشکل از اردوگاه‌ها و کمپ‌های تنبیهی خواهند بود؛ گولاگی جدید در واقع.
آسوشیتدپرس هفته گذشته گزارش داد که به شواهدی دال بر وجود دست کم ۴۰ اردوگاه برای زندانی کردن افراد در روسیه و بلاروس و همچنین ۶۳ زندان رسمی و غیررسمی در مناطق اشغالی اوکراین که دست کم ۱۰ هزار اوکراینی را در خود جای داده، دست یافته است. بر اساس این گزارش، تعداد کمی از زندانیان اسرای جنگی محسوب می‌شوند. گولاگو یک گروه مردم نهاد که وضعیت زندان‌ها در روسیه را دنبال می‌کند نوشته است که شواهدی جدی در خصوص زندانی بودن سربازان اوکراینی در زندان‌های روسیه بدون ثبت وضعیت و بدون شرایط لازم برای اسرای جنگی در اختیار دارد. از سوی دیگر، آسوشیتدپرس مدعی است که اکثر زندانیان غیرنظامیانی هستند که در مناطق اشغال شده دستگیر و به اردوگاه‌ها منتقل شده‌اند.
هرکسی که از واکنش اوکراین یعنی جنگیدن برای بازپس‌گیری خاک، درخواست سلاح و سرزنش حمایت‌هایی که با سرعت کم انجام می‌گیرد تعجب می‌کند باید به خاطر داشته باشند که گولاگ قرار بود متعلق به گذشته باشد اما اکنون به امروز اوکراینی‌ها تعلق دارد. اگر اوکراینی‌ها نمی‌خواهند گولاگ بخشی از آینده آن‌ها باشد باید این اردوگاه‌ها و کسانی که آن‌ها را اداره می‌کنند از سرزمینشان برانند.
چنانچه در سیستم گولاگ نیز این وضعیت وجود داشت، یکی از اهداف تأسیس این اردوگاه‌ها تحمیل کار اجباری به زندانیان اوکراینی است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد تعدادی از اوکراینی‌ها مجبور به حفر سنگر، ساخت استحکامات دفاعی برای نیروهای نظامی روسیه و حفر گورهای دسته جمعی شده‌اند. چنانچه گولاگ برای ایجاد ترس و وحشت در میان مردم به کار می‌رفت، اردوگاه‌های جدید هم کارکردی مشابه دارد. دلایل زندانی کردن افراد و جرم‌هایی که به آن‌ها منتسب می‌شود نیز همانند گذشته تعجب‌برانگیز است. غیرنظامیان به دلایلی جزئی وکوچک نظیر بستن نوارهایی به رنگ پرچم اوکراین به دوچرخه یا حتی گاهی بدون دلیل مشخص بازداشت شده و به اردوگاه‌ها فرستاده می‌شوند. گزارش‌های زیادی درباره رفتارهای پارانوئید سربازان روس با مردم عادی یا داوطلبان سازمان‌های مدنی به ثبت رسیده که غیرنظامیان بدون شواهد و مستندات به جاسوسی برای سرویس جاسوسی اوکراین یا همکاری با سازمان سیا یا بنیاد سوروس متهم می‌شوند. آسوشیتدپرس نوشته یک اسیر غیرنظامی را در منطقه زاپروژیا شناسایی کرده که توسط نیروهای روسی در شهر گردانده می‌شد و باید افرادی را که هوادار اوکراین هستند شناسایی و معرفی می‌کرد. در سال‌های پایانی دهه ۳۰ میلادی نیز پلیس مخفی شوروی رفتاری به همین اندازه پارانوئید داشت و نه تنها مردم عادی بلکه بسیاری از مأموران مخفی هم قربانی این وضعیت شدند. درگیری‌های داخلی مانند شورش واگنرها ممکن است بار دیگر سربازان روس رفتار مشابهی علیه هم قطاران خود داشته باشند.
همانند گولاگ در شوروی، شبکه اردوگاه‌های روسیه موقتی نیستند و هرچند روی کاغذ این امکان وجود دارد که اوکراینی‌ها بتوانند مناطق اشغالی را بازپس گیرند اما روس‌ها در پی توسعه اردوگاه‌ها در مناطق اشغالی هستند. آسوشیتدپرس مدارکی را به دست آورده که تاریخ آن‌ها به ژانویه ۲۰۲۳ بازمی‌گردد و از برنامه‌های روسیه برای ساخت ۲۵ زندان جدید و ۶ مرکز بازداشت در مناطق اشغالی اوکراین تا سال ۲۰۲۶ پرده برداری کرده است. مانند گولاگ این سیستم فاجعه‌بار و بدون نظارت قانونی است. مردم بدون محاکمه محکوم می‌شوند، مدارک هویتی آن‌ها از بین برده می‌شود، خانواده‌ها و آشنایانشان اطلاع دقیقی از محل بازداشت یا وضعیت آن‌ها ندارند و حتی ممکن است بالاجبار به خط مقدم اعزام شوند. زندانیان روس در روسیه هم وضعیت مشابهی دارند. بسیاری از آن‌ها مجبور به امضای قرارداد پیوستن به نیروهای نظامی روسیه در خطوط مقدم شده‌اند و اگر از امضای این قرارداد سر باز بزنند شکنجه شده یا کتک خواهند خورد. به نظر می‌رسد به مانند قدیم، مدیران زندان‌های روسیه وظیفه دارند تعداد زندانیانی را که برای اجرای برنامه‌های ابلاغی به آن‌ها نیاز دارند، تأمین کنند.
پژواک‌های تاریخی نمی‌توانند اتفاقی باشند. کا گ ب و سایر سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی در روسیه به آموزش تاریخ این سرویس‌ها به نیروهای جدید اهمیت زیادی می‌دهند و به وضوح در سیاست‌های جدیدشان رد پای تجربه‌های گذشته مشهود است؛ آن‌ها سیاست‌های سرکوبگرانه‌ای را به کار می‌بندند که در دوره شوروی «کارآمد» بود و افرادی مانند کلیمچاک و برادرش را برای سال‌ها در زندان کنترل می‌کرد و به بهره‌کشی از آن‌ها می‌پرداخت. نگاهی به اجرای این سیاست ها، در تشریح واکنش اوکراین به حمله نظامی روسیه هم موثر است. هرکسی که از واکنش اوکراین یعنی جنگیدن برای بازپس‌گیری خاک، درخواست سلاح و سرزنش حمایت‌هایی که با سرعت کم انجام می‌گیرد تعجب می‌کند باید به خاطر داشته باشند که گولاگ قرار بود متعلق به گذشته باشد اما اکنون به امروز اوکراینی‌ها تعلق دارد. اگر اوکراینی‌ها نمی‌خواهند گولاگ بخشی از آینده آن‌ها باشد باید این اردوگاه‌ها و کسانی که آن‌ها را اداره می‌کنند از سرزمینشان برانند.
نویسنده: ان اپل‌باوم / منبع: نشریه آتلانتیک | ترجمه: محمدحسین لطف‌الهی / کانال تلگرام جهان دیپلماسی
نظر شما