سلام نو _ سرویس گردشگری: در روزگاران دور که بشر تازه یکجا نشین شده بود، شهری در سیستان پدید آمد که به گفته باستان شناسان به لحاظ بافت شهری، جمعیت، برنامه ریزی شهری و ... اولین شهر جهان بود. شهر سوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن با بیش از پنج هزار سال قدمت، به عنوان بزرگ ترین استقرار شهرنشینی در نیمه شرقی فلات ایران، نمونه ای منحصر به فرد و حکایت گر واقعی علم، صنعت و فرهنگ گذشته های دور این مرز و بوم می باشد. شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل-زاهدان در شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است.
آشنایی با شهر سوخته
دورهٔ بنای این شهر بزرگ با دوره برنز تمدن جیرفت مقارن است و ایرانیان در حدود ۶۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می‌کرده اند. شهر مزبور در روی آبرفت های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. بر اساس کشفیاتی که در طی سال های متمادی در شهر سوخته انجام گرفته، می توان گفت که شهر سوخته مهمترین مرکز استقرار و در حقیقت پایتخت منطقه در دوران مفرغ است.
گفته می شود، شهر سوخته پیشرفته ترین شهر دنیای قدیم بوده است و حتی بسیار پیشرفته تر از دولت شهر کرت که سینوهه در کتاب خود از آن یاد کرده است. این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو محسوب می شود که با برخورداری از قدمت ۵۰۰۰ ساله هم اکنون به عنوان یکی از پیشرفته ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می شود.
شهر سوخته در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل ـ زاهدان واقع شده است. این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه‌گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سال های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند. محوطه باستانی شهر سوخته در هزاره دوم و سوم قبل از میلاد، توسط مهاجرانی که از چهار گوشه به آن مهاجرت کرده اند، بنا شده است. سند یا کتیبه ای که نام واقعی و قدیمی این شهر را مشخص کند هنوز به دست نیامده و به دلیل آتش سوزی در دو دوره زمانی بین سال های ۳۲۰۰ تا ۲۷۵۰ قبل از میلاد «شهر سوخته» نامیده می شود.
شهر سوخته یکی از آثار تاریخی و باستانی عصر برنز منطقه تمدن جیرفت در استان سیستان و بلوچستان در ایران، به شمار می آید. شهر در ساحل رودخانه هیرمند و دریاچه هامون زمان خود و کنار جاده کنونی زاهدان - زابل بنا شده بود. کلنل بیت، یکی از مأموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقی مانده از آتش سوزی را در آن دیده است.
پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در ۱۹۳۷، اطلاعات سودمندی در خصوص این محوطه بیان کرده. سپس شهر سوخته توسط باستان شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفته است. پس از آن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان تا به امروز مسئولیت کاوشگری در این بخش از سیستان و بلوچستان را به عهده دارد. این شهر از نادرترین شهرهای باستانی است که در آن، زنان عهده دار امور مالی خانواده شان بوده اند.
گورستان
از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۳ تعداد ۱۴ گمانه به مساحت تقریبی ۲۳۰۰ متر مربع در گورستان شهر سوخته حفاری شده و در نتیجه ۳۱۰ گور باستانی کشف شده اند. طی کاوش های به عمل آمده توسط باستان شناسان، برخی از مردم شهر سوخته با لباس و پارچه کفنی دفن می شده اند. در تعدادی از قبرها، آثار پارچه در روی بدن اجساد مردگان دیده می شود.
پارچه ها به سه شکل گوناگون در گورها دیده می شود: الف) به صورت کفن که مرده ها را در آن پیچیده اند؛ ب) به شکل لباس زیر انداز و رو انداز؛ پ) کف گور فرش شده و مرده را با لباس در آن گذاشته اند. اشیاء سفالی اصلی ترین موادی هستند که تقریباً در همه گورها وجود دارند. در کنار این دسته از اشیاء، هدایای دیگری ساخته شده از سنگ، چوب، و پارچه نیز در قبور دیده می شود.
صنعت و پیشه‌ها در شهر سوخته
شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت های صنعتی و هنری بوده، در نوبت ششم کاوش در شهر سوخته نمونه های جالب و بدیعی از زیورآلات به دست آمده است.
در جریان حفاری های نوبت های گذشته در شهر سوخته مشخص شد که برای صنایع ساخت سفال و جواهرات در این منطقه، ساکنان شهر سوخته از درختان موجود در طبیعت اطراف برای سوخت استفاده می کرده اند.
باستان شناسان با یافتن مهره ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا در یک گور، پس از پژوهش درباره روش های ساخت ورقه ها و مفتول های طلایی دریافتند که صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی در آغاز صفحات طلایی بسیار نازکی به قطر کمتر از یک میلیمتر تهیه کرده و بعد آنها را به شکل استوانه ای لوله نموده و بین استوانه های طلا مهره های لاجورد قرار می داده اند. در شهر سوخته انواع سفالینه ها و ظروف سنگی، معرق کاری، انواع پارچه، و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته نساجی در آن جاست.
تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده و تحقیق درباره اشیاء حصیری مشخص کرده که مردم این شهر با استفاده از نیزارهای باتلاق های اطراف دریاچه هامون سبد و حصیر می بافتند. از این نی ها نیز، برای درست کردن سقف ساختمانها استفاده می شده است. صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر پیشه های مردمان شهر سوخته بوده است.
سازماندهی مدنی
شهر سوخته بدون شک جزو شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بود. این نکته نه تنها در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی دیده می شود بلکه در سازمان دهی اجتماعی شهر نیز قابل مشاهده است. شهر سوخته دارای تشکیلات منظم و مرتبی بوده‌است. آثار باقیمانده نشان دهنده این امر است که در این شهر طی هزاره سوم پیش از میلاد، دارای یک نظام مرتب و منظم آبرسانی و تخلیه فاضلاب بوده است. در نخستین مرحله کاوشهای باستانشناسی، در شهر سوخته کوچه ها و خانه های منظم و لوله کشی آب و فاضلاب با لوله های سفالی پیدا شده که نشان دهنده وجود برنامه ریزی مدنی در این شهر است.
منبع: تریپ یار
نظر شما