به گزارش سلام نو به نقل از قدس آنلاین، کتیبهای که روی ورودی تکیه بالای تجریش یا همان تکیه بزرگ نصب شده است از قدمت آن خبر میدهد؛ تکیهای که قدمتش به دوران قاجار میرسد و از همان روزگار تا امروز محل گردهمایی اهالی تجریش و محلههای اطراف بوده است. تجریش ۲ تکیه دارد؛ تکیه بالا و تکیه پایین. تکیه بالا یا تکیه بزرگ که در ورودی آستان امامزاده صالح(ع) و بازار قدیمی تجریش قرار گرفته با آن حجرههای منحصربه فرد که گرداگرد تکیه را گرفتهاند، برای تهرانیها شناختهشدهتر است. معماری خاص تکیه تجریش، عطر قهوههای ناب آن و مراسم عزاداری ایام محرم که با حضور عزادارانی از اقصی نقاط شهر شور حال وصفناشدنی دارد، این تکیه قدیمی را به یکی از معروفترین تکایای تهران تبدیل کرده است.
رسم سیاهپوشان
هنوز هم انگار مرشد باقر پس از سیاهپوششدن تکیه، برای عزاداران شمیرانی تعزیه میخواند؛ مثل روزهایی که شمیران نه محلهای اعیانی در بالای شهر بلکه روستایی ییلاقی و خوش آب و هوا بود با باغهای بزرگ گیلاس و گردو و کشاورزانی که با رسیدنماه عزای سالار شهیدان دور هم جمع میشدند و عزای امامحسین(ع) را برپا میکردند؛ مراسمی که به گواه قدیمیهای تکیه حدود ۱۵۰سال قدمت دارد.
چند طاقنما روی ستونهای چوبی
تکیه تجریش با هزینه اهالی و طایفههای اصیل شمیران برپا شد. سقف تیرچوبیاش نهتنها قدمت و سابقه این تکیه قدیمی را به نمایش میگذارد بلکه نمادی از همدلی و عزم طایفههای قدیمی شمیران برای ساخت تکیه است. سید جمال فیاضی، یکی از اعضای قدیمی تکیه بزرگ تجریش میگوید: «زمانی که شمیران یک روستای ییلاقی بود طایفههای اصیل شمیران برای اینکه مکانی برای عزاداری داشته باشند تکیه بزرگ تجریش یا همان تکیه بالا را بنا کردند. در ابتدا چند طاقنما روی ستونهای چوبی ساخته شد و هر طایفه هم مسئولیت سیاهپوشکردن طاقنمای مربوط بهخود را برعهده داشت. این رسم چند روز پیش از شروع محرم آغاز میشد و اهالی به آن سیاهپوشان میگفتند. با شروع مراسم عزاداری هم معمولاً بانوان در طاقنماها به تماشای مراسم عزاداری در محوطه تکیه مینشستند.»
حجرههای متفاوت
از زمان سیل تجریش و تخریب ستونهای چوبی تکیه، طاقنماهای معروف تکیه بزرگ تجریش برداشته شد و اکنون این رسم در حجرهها و مغازههای گرد محوطه تکیه تجریش که قدمتی به اندازه خود تکیه دارند اجرا میشود. حجرهها چند روز مانده به ماه عزا تعطیل میشوند تا محوطه تکیه در اختیار عزاداران حسینی قرار بگیرد. فیاضی میگوید: «در گذشته شمیران به درختان گیلاس، گردو و باغهای میوهاش معروف بود. میگویند باغداران و کشاورزان برای نگهداری و عرضه محصولات خود به بازار مکان مناسبی نداشتند تا اینکه تکیه بزرگ تجریش ساخته شد. بزرگان تکیه هم نیت کردند فضای زیر طاقنماها را در اختیار کشاورزان قرار دهند تا محلی برای نگهداری محصولاتشان باشد.» هنوز هم آن نیت خیر پابرجاست و حجرههای دورتادور تکیه ۱۱ماه سال در اختیار کاسبان قرار دارد. امروز جای حجرههای نگهداری میوه و محصولات کشاورزی را دکانهای بقالی، خواربارفروشی و... گرفته است. کاسبان این حجرهها هم هر سال در حد توان مبلغی را برای برگزاری مراسم عزاداری میدهند و به رسم هرساله در طول ایام عزاداری از آنها اجارهبها گرفته نمیشود.»
قهوههای صدساله آقاصفا
اگرچه امروز هیئتهای عزاداری با عطر چای گره خوردهاند اما روزگاری از عزاداران حسینی با قهوه پذیرایی میشد. هنوز اما در تکیه تجریش رسم پذیرایی از عزاداران با قهوه پابرجاست. عطر قهوههای مرحومعلی صفایی یا به قول تجریشیها «آقاصفا» پدرش مرحوم اوستا محمود و پدربزرگش مرحوم ابوالقاسم صفایی بیش از چند دهه است که در ایام محرم در تکیه تجریش میپیچد. حدود یک قرن پیش بود که ابوالقاسم صفایی نیت کرد سهمی در مراسم عزای امامحسین(ع) داشته باشد. او هر سال در آبدارخانه تاریخی تکیه تجریش به سیاق عزاداریهای کهن تهران از عزاداران حسینی با قهوه پذیرایی میکرد و هنوز هم این رسم به نیت بانیان آن بهصورت محدود ادامه دارد. علاوه بر قهوه، پذیرایی از عزاداران با قلیان هم مرسوم بود. بزرگان تکیه دورتادور محوطه مینشستند و پیش از شروع مراسم، قهوه و قلیان برایشان آماده میشد. هرچند بیش از یک دهه است که دیگر قلیان در تکیه تجریش چاق نمیشود.
دید و بازدید عزاداران دوتکیه بالا
روزهای تاسوعا و عاشورا تعزیهخوانی در تکیه برگزار میشود. روز تاسوعا هیئت تکیه پایین تجریش برای بازدید به تکیه بالا میآیند. از گذشته رسم بر این بود که عزاداران تکیه بالا جلوی پای آنها گاو میکشتند. بعدازظهر عاشورا در تکیه، شام غریبان میگرفتند و شب به دیدن عزاداران هیئت تکیه پایین تجریش میرفتند و هنوز این رسم ادامه دارد. عزاداری در تکیه بالای تجریش به شکل عزاداری سنتی معمول است. هریک از طاقنماها که در طول سال به یکی از اصناف اختصاص دارد، در ایام عزاداری سیاهپوش میشود و این طاقنماها به یکی از افراد محلی تعلق دارد که وظیفه سیاهپوشکردن و مهمان دعوتکردن و اطعام آن را برعهده دارد.
از اوستامحمود تا مرشدتقی
تکیه بزرگ تجریش آنقدر قدمت دارد که برای خود موزهای جمع و جور هم داشته باشد. اکنون در میان حجرهها و دکانهای تکیه، حجرهای شیشهای قرار دارد که سماور، کتریها و لوازم قدیمی تکیه را به نمایش گذاشته است؛ لوازمی که قدمت برخی از آنها به بیش از یک قرن میرسد. قهوهجوش رنگ و رو رفتهای که کنار سماور زغالی بزرگ قرار دارد، انگار هنوز عصای دست مرحوم اوستامحمود است تا قهوههای نابش را برای عزاداران آماده کند. کمی جلوتر در حجرهای دیگر عکسهای قدیمی و سیاه و سفید قاب گرفته شده روی پارچه سبز نشستهاند؛ کسانی که سالها پیش در تکیه تجریش خدمت کرده و از بانیان آن بودهاند. در میان تصاویر، چهره سیدمحمدتقی تجریشی جلب توجه میکند. تجریشیها او را به نام مرشد تقی میشناختند.
تکیه پایین تجریش کجاست؟
تجریش تکیه دیگری هم با حدود ۲قرن قدمت دارد که اهالی به آن تکیه پایین میگویند. اگرچه تکیه بالا که به تکیه بزرگ هم معروف است بهدلیل نزدیکی به آستان امامزاده صالح(ع) و بازار تجریش برای تهرانیها شناخته شدهتر است، اما تکیه پایین هم که در قسمت جنوبی بازار قرار دارد در ایام محرم محل برگزاری مراسم عزاداری است. نمای بیرونی تکیه پایین با آجر و کاشیکاری تزیین شده و فضای داخلی آن کوچکتر از تکیه بالاست. به همین دلیل به آن تکیه کوچک هم میگویند. تکیه کوچک هم سازهای ۲طبقه است که طبقه دوم آن با پنجرههای بزرگ چوبی به رنگ سبز رو به میدانگاهی وسط تکیه دارد؛ جایی که در ایام محرم محل برگزاری مراسم عزاداری است. نخل چوبی و قدیمی تکیه هم در گوشهای از همین بنا نگهداری میشود. نخلگردانی از مهمترین مراسمی است که محرم در شمیران برگزار میشود. سقفی که با خرپا و پاچنگ نگهداری شده، از زیباییهای معماری تکیه پایین است. اما در میانه این تکیه خبری از سکوی تعزیه نیست. تکیه کوچک درست کنار مسجدجامع تجریش قرار دارد و ایام محرم محلی است برای عزاداری و طبخ نذری اهالی محله پایین تجریش.
سکویی برای اجرای تعزیه
تکیه تجریش هم مثل بسیاری از تکایای قدیمی تهران میزبان مراسم تعزیهخوانی بود. این تکیه یک فضای میانی دارد و ساختمانی ۲طبقه گرداگرد آن را فراگرفته است. فضای میانی در طول سال به جز ایام محرم به میوهفروشی اختصاص دارد و به بازار تجریش متصل میشود. طبقه بالا ویژه بانوان و طبقه پایین برای عزاداری آقایان است. رضا آرزومند، مدیر اجرایی تکیه تجریش میگوید: «سکویی که در میانه تکیه قرار دارد، برای اجرای تعزیه به کمک تعزیهخوانها میآمد. در ایام محرم با برچیدهشدن بساط کسبوکار در تکیه، این سکو خودش را نشان میداد و بعد از فرششدن، محلی برای اجرای نمایش آیینی تعزیه بود. هنوز هم رسم تعزیهخوانی پابرجاست و محرم امسال ۱۵روز برنامه اجرای تعزیه داریم.»
فریاد یا محمدا در ظهر عاشورا
ظهر روز عاشورا، بعد از عزاداری و سینهزنی، نوبت به نخلگردانی میرسد؛ آیینی قدیمی که هم در تکیه بالا و هم تکیه پایین تجریش از سالها قبل برگزار میشود. سید عباس صالحی از اهالی قدیمی محله تجریش میگوید: «نخل را ظهر عاشورا میگردانند. ۲طفل از خاندان سادات هم روی نخل مینشینند و مراسم عزاداری با فریاد «یامحمدا» و «وای حسین کشته شد» ادامه پیدا میکند. اذان میخوانند و نوحهها و مرثیههای قدیمی را سر میدهند. هر سال شب تاسوعا اهالی تکیه پایین برای عزاداری مهمان تکیه بالا میشوند و تکیه بالاییها هم شب عاشورا بازدید آنها را پس میدهند و عزاداری را در تکیه پایین برگزار میکنند.»
هنوز هم انگار مرشد باقر پس از سیاهپوششدن تکیه، برای عزاداران شمیرانی تعزیه میخواند؛ مثل روزهایی که شمیران نه محلهای اعیانی در بالای شهر بلکه روستایی ییلاقی و خوش آب و هوا بود با باغهای بزرگ گیلاس و گردو و کشاورزانی که با رسیدنماه عزای سالار شهیدان دور هم جمع میشدند و عزای امامحسین(ع) را برپا میکردند؛ مراسمی که به گواه قدیمیهای تکیه حدود ۱۵۰سال قدمت دارد.
نظر شما