دو بند جالب در شوشتر که باید ببینید

سلام نو _ سرویس گردشگری: یکی از آثار جهانی ایران در فهرست میراث یونسکو است. از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی دنیا پیش از انقلاب صنعتی نام برده اند. یکی از آثار بی بدیل دوره هخامنشی و ساسانی است و اطلاعات خوبی از این دوران به ما می دهد. این اثر با توجه به زمان ساخت، از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان به شمار می رود.

پل بند برج عیار

پل بند «برج عیار» یا «صابئی» بر روی رود گرگر و پایین دست آبشارها واقع شده است و پیشینه ساخت آن را به دوران ساسانی نسبت می دهند. سید محمد علی امام شوشتری در تاریخ جغرافیای خوزستان درباره نامگذاری این بند چنین نوشته است:

محدوده بند عیار را در حال حاضر صابی می نامند که احتمالا این نامگذاری حاصل یک واقعه مهم باشد. می توان تصور نمود که در اثر یک توطئه از پیش برنامه ریزی شده بوسیله متعصبین مذهبی شوشتر، مردم بر سر صائبین ساکن در این محل ریخته و تعدادی از آنها را کشته و مابقی به حال فرار به اهواز و محمره و دیگر جاها نقل مکان کردند. بنابراین این بند بنام صابئی کش نیز معروف شده است.

برخی بر این باورند که برج عیار نام ظرفی برای نگهداری زیورآلات زنان در گذشته بوده و این برج نیز با ذخیره طلای یکی از زنان بازسازی شده است.

بقایای این بند در حال حاضر در سه قسمت به چشم می خورد که دو قسمت آن کنار رودخانه گرگر قرار دارد و هرکدام 150 متر هستند. بر اساس شواهد برج عیار یک برج نسبتا بزرگ بوده که برای اندازه گیری میزان آب از آن استفاده می کردند.

سنگ های به کار رفته در ساخت برج ابعاد متفاوتی دارند؛ اما رج های دیواره در ساختمان کاملا منظم چیده شده اند. این برج از سمت خارج و داخل دارای اندودی از ملات ساروج بوده و در ملات آن نیز مقدار کمی ماسه به کار رفته است. در قسمت بالای برج، نواری به چشم می خورد که حدود 30 سانتی متر عرض دارد و کمی از بدنه بیرون زده است.

قوس به جامانده از ساختمان نشان می دهد که این برج قطری حدودا 15 متر داشته است. ارتفاع دیوار قوسی شکل به 5/4 متر و عرض و طول آن به ترتیب به 5/4 و حدود 20 متر می رسد. سنگ ماسه و ملات ساروج مصالح به کار رفته در این برج را تشکیل می دهند.

کمی آن طرف تر و بر روی صخره کنار ساحل دنباله یک دیوار قدیمی به صورت قوسی شکل دیده می شود که گویا برای مهار کردن آب از آن استفاده می شده است. این دیواره حدود 80 سانتی متر از سطح رودخانه ارتفاع دارد و به ظاهر ارتفاع آن با برج یکسان بوده است.

چند ردیف شبه پلکان در سطح خارجی دیوار و به طرف رودخانه وجود دارد که پله های آن حدود 25 سانتی متر طول و حدود 20- 15 سانتی متر عرض دارند. برخی به اشتباه این پله ها را محلی برای برداشت آب تلقی می کنند؛ اما با توجه به شیب زیاد آنها به نظر می رسد که برای اندازه گیری میزان آب کاربرد داشته اند.

گفته می شود این بند سطح آب را برای استفاده در باغ های میوه بالا می آورده و مرکبات بسیاری را نصیب مردم می کرده است. نام این پل بند علاوه بر فهرست میراث جهانی، با شماره 2940 در فهرست آثار ملی ایران نیز قرار دارد.

بند ماهی بازان شوشتر

بند ماهی‌بازان یا بند خداآفرین، یک بند طبیعی در مسیر رودخانه گرگر و در اراضی محله تاریخی دستوا در شوشتر است که بر اساس شواهد در زمان حفر رودخانه گرگر ساخت آن را پیش بینی کرده اند. پیشینه ساخت این پل به دوره ساسانیان باز می‌گردد و علاوه بر درخشش نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره 4207 در فهرست میراث ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

این بند برای بالا آوردن فشار آب و بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده و شامل یک رشته سنگ یکپارچه است که در وسط آن دیوارهایی به عنوان مجرای گذر آب قرار دارد. اکنون دو قسمت این دیوارها به جای مانده اند:

یک قسمت در منتهی الیه بازوی شرقی رودخانه قرار دارد و دیواری مرکب از دو قطعه موازی به ارتفاع 5/1 متر است.

قسمت دیگر در اواسط بند و مرکب از سه دیوار موازی است که بستر رودخانه را به صورت عمودی قطع می کنند و سه مجرای آب آنها را از یکدیگر جدا می سازد. ارتفاع تقریبی این دیوارها بین 2 تا 4 متر است.

در اوایل بند و در منتهی الیه غربی آن آثار چند کانال کوچک به چشم می خورد که به صورت یک جوی با عرض نیم متر در سنگ ایجاد شده است. با توجه به آثاری که چند قدم پایین تر از این قسمت و در جنوب آن قرار دارد می توان حدس زد که اینجا سدی به فرم سدهای نعل اسبی بوده است.

دو سوی این سدها را کوتاه می ساختند تا فشار جانبی آب، ابتدا و انتهای سد را بیش از سایر قسمت ها تحت فشار قرار ندهد و منجر به شکستن آن نشود. در طول سد آبراهه هایی دیده می شود که گویا جای دریچه و محل ریزش آب سد بوده اند.

این سد هم مانند بیشتر سدهای منطقه، هم برای انباشتن آب و هم برای عبور و مرور کاربرد داشته است. مردم می توانستند از روی آن بگذرند و خودشان را از شهر یا منطقه دستوا به منطقه دیگر برسانند.

منبع: کارناوال