مسجد باشکوه آقا بزرگ کاشان

سلام نو _ سرویس گردشگری: زمانی که از مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان سخن به میان می آوریم در حقیقت با یکی از جالب ترین و باشکوه ترین بناهای تاریخی دوران پس از اسلام در کاشان رو به رو هستیم.

یک مجموعه بزرگ و نفیس و ارزنده از تمامی عناصر اصیل معماری ایرانی با تزئینات شگفت انگیز که در ترکیبی متناسب در کنار هم مسجد و مدرسه آقا بزرگ را تشکیل داده اند.

یکی از حقایق جالب در خصوص معماری این بنا آن است که در طراحی آن به شدت به برقراری ارتباط معنوی با بنا توجه شده است. یعنی در بافت کالبدی مسجد عناصری تنیده شده که افراد مختلف با قرار گرفتن در فضای آن، حالت معنوی خاصی که درون آن وجود دارد را به سرعت دریافت می کنند.

آشنایی با مسجد شکوهمند آقا بزرگ

یکی از شاهکارهای معماری ایرانی را می توان در مساجد جستجو کرد. مسجد آقابزرگ کاشان نمونه بی مثالی از معماری سنتی ایرانی است.

اگر توسط تورهای داخلی گذرتان به شهر کاشان افتاد، بازدید از مسجد آقابزرگ کاشان را از دست ندهید، چون نظیر آن را در جاهای دیگر نخواهید یافت.

این مسجد یکی از باشکوهترین بناهای اسلامی کاشان است که با گنبد عظیم آجری و منارهٔ کاشی کاری، در حال حاضر از جالب‌ترین ابنیهٔ تاریخی کاشان محسوب می‌شود. مسجد آقا بزرگ کاشان در سال ۱۲۵۸ هـجری قمری ساخته شد.

این مجموعه نمونه ای از معماری سنتی- ایرانی و متناسب با اقلیم کویر و یکی از زیبا ترین بناهای اسلامی است. این مسجد به همت مرحوم حاج محمد تقی خانبان و به احترام دامادش مرحوم ملا محمد مهدی نراقی ( فرزند ملا مهدی نراقی و برادر ملا احمد نراقی ) معروف به آقا بزرگ ساخته شده است.

این بنای باشکوه که آخرین بنای معظم ساخته شده در دوران انحطاط معماری و هنر ایران است، توسط معماری به نام استاد شعبانعلی پشت مشهدی ساخته شده است.

در بالای سر در این بنا کتیبه ای است متعلق به محمد شاه قاجار(احتمالا)که در ان برای مالیات مردم کاشان تخفیف قایل شده است.

هنرهای کاشی کاری، گچ بری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری و نقاشی، از جمله متعلقات این بنای عظیم است. کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان از جمله: محمد ابراهیم (جد خاندان معارفی)، محمد حسین (جد خاندان ادیب) و بسلمه های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است.

بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ در تاریخ یازدهم آذرماه سال ۱۳۳۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ویژگی‌های مسجد آقا بزرگ کاشان

از جمله خصوصیات مسجد، می توان به سردر، هشتی ورودی، حیاط (صحن) مرکزی و شبستان ها اشاره کرد. با وجود اینکه استفاده از سردر برای مساجد مرسوم نیست ولی در مسجد آقابزرگ وجود دارد.

مسجد دارای دو لنگه در است که با کنده کاری، گره چینی و گل میخ تزیین شده اند. تعداد گل میخ های استفاده شده برای تزیین درب ها، به تعداد آیات قرآن است.

بعد از گذر از سردر، به هشتی می رسیم. هشتی مسجد فضای سرپوشیده ای است که پس از سردر قرار می گیرد. مهم ترین کاربرد هشتی، تقسیم مسیر ورودی به دو یا چند قسمت است. در طرفین هشتی مسجد آقابزرگ، اتاق خادم قرار گرفته است.

این مسجد دارای دو حیاط است که یکی در طبقه پایین (زیر زمین) و دیگری در طبقه بالا (بالای زیرزمین) قرار گرفته اند. حیاط تحتانی که حیاط گودال باغچه نامیده می شود، دارای حوضی در مرکز و ۴ باغچه در طرفین است.

دورتا دور حیاط حجره ها، شبستان و سرداب قرار دارند. حیاط طبقه فوقانی حیاط همکف نام دارد. در چهارگوشه این حیاط پله هایی برای رفت و آمد به حیاط تحتانی تعبیه شده اند.

علاوه بر این، مسجد آقابزرگ حیاط دیگری هم دارد. این حیاط برای تمیز کردن برف های گنبد مورد استفاده قرار می گرفت و در پشت گنبدخانه قرار گرفته است. چاهی در وسط حیاط وجود دارد که برف ها را به داخل آن می ریزند. برای برف روبی گنبد، زنجیری به نوک آن بسته شده است. با گردش این زنجیر برف ها تراشیده شده و به حیاط می ریزند.

علاوه بر آن، مسجد آقابزرگ دارای سه شبستان شمالی، جنوبی و غربی است. در ابتدا شبستان غربی وجود نداشت، بلکه بعدا به آن اضافه شد. مصالح استفاده شده در شبستان های مسجد آقابزرگ، آجر و سنگ است.

شبستان ضلع غربی ۲۰ ستون آزاد و ۳۰ طاق آجری دارد. شبستان ضلع شمالی که در زمستان مورد استفاده قرار می گیرد، دارای ستون های آجری و سنگی است.

همچنین شبستان ضلع جنوبی، با شکستگی هایی که در سقف خود دارد، نور را به داخل می کشاند. این شبستان، به عنوان شبستان اصلی مسجد مورد استفاده قرار می گیرد.

بنای این مسجد ساده و به اندازه کافی دارای تزییناتی از قبیل گچ بری، نقاشی، مقرنس کاری، کاشی کاری و … است. به عبارت دیگر، در تزیینات مسجد زیاده روی نشده است.

نقش پرندگان را به وفور می توان در کاشی های مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان مشاهده کرد. در ایران از دوران باستان تا اواخر قاجار، پرندگان نماد بارش باران بوده اند و در دوران پس از اسلام معنای عرفانی و معنوی به خود گرفتند و از نظر برخی سمبل روح به حساب آمدند. نقش پرنده در کنار گل ها که در هنر اسلامی از آن با اصطلاح گل و مرغ یاد می شود، به عنوان نقشی مقدس در اماکن و یا طراحی جلد کتاب ها به کار برده شده است.

گل و مرغ: در ردیف پایین شبستان مسجد و مدرسه آقابزرگ تعدادی قاب کاشی قرار دارد که منقوش به طرح گل و مرغ هستند و این نقش روی همه آن ها تکرار شده است. پرنده ای که در کنار همه گل ها به تصویر درآمده، بلبل می باشد که بلبل نماد عاشق است و قرار گرفتن آن در کنار گل، اشاره به نزدیکی عشق و مرگ دارد.

پرندگان سبز: یکی دیگر از نقوشی که در این شبستان دیده می شود تصویر پنج پرنده در حالات مختلف است. این پرندگان تاحدودی به طوطی شبیه هستند و بر روی شاخه گل نشسته اند. طوطی رمز روح انسان است. روایتی وجود دارد که بر طبق آن مومنین در بهشت مانند پرندگان سبز رنگ می باشند.

پرنده و گلدان: درخت زندگی که در نقوش اساطیری ایرانی به کرات دیده می شود در کاشی کاری های مسجد و مدرسه آقابزرگ به صورت گلدان تصویرشده است. درخت در هنر ایرانی نماد زندگی و باروری می باشد. معمولا در کنار گلدان ها نقش دو پرنده که عموما کبک هستند مشاهده می گردد.