آتشکده یزد؛ جاذبه‌ای بی‌همتا و تماشایی

سلام نو _ سرویس گردشگری: آتشکده نمونه‌ای از نیایشگاه‌های زرتشتیان است که در آن آتش جایگاه ویژه‌ای دارد و مهم‌ترین نیایش‌های دینی از جمله خواندن اوستا و گات‌ها در آن و در برابر آتش صورت می‌گیرد.

آتشکده یزد که آن را با نام‌های دیگری همچون آتشکده بهرام یزد و خانه زرتشتیان یزد نیز می‌شناسند یکی از همین نیایشگاه‌هاست که در دوران پهلوی اول ساخته شده و ارزش بسیاری برای زرتشتیان دارد. این مکان با نام آتشکده وَرهُرام نیز شناخته می‌شود و آتش مقدس ورهرام در آن قرار دارد که در ادامه به‌طور مفصل در مورد آن سخن خواهیم گفت.

بد نیست بدانید که درهای این مکان از دهه 1960 میلادی (اواخر دهه 30 یا اوایل دهه 40 خورشیدی) بر روی بازدیدکنندگان باز است.

آشنایی با آتشکده یزد

آتشکده یزد از نظر تاریخی از دو بخش تشکیل شده است. یکی ساختمان آن و دیگری آتشی که در آن نگهداری می‌شود. ساختمان آتشکده یزد با پشتیبانی مالی پارسیان (زرتشتیان ساکن هند) و در دوران رضاشاه ساخته شد.

در کنار این ساختمان آتشکده یک آب انبار برای تامین آب مجموعه هم وجود دارد. تالار کناری مجموعه که تالار ورجاوند نام دارد توسط یک خانواده دهشمند معاصر زرتشتی به نام خانواده «ورجاوند» ساخته شده و اکنون به عنوان نمایشگاه کاربرد دارد.

اما آتش بهرام یا آتشی که در این آتشکده نگهداری می‌شود، پیشینه‌ای نزدیک به ۱۵۰۰ سال دارد و آتش اصلی یکی از آتشکده مهم دوران ساسانی یعنی آذرفرنبغ فارس است. این آتش پس از یورش اعراب، مدت‌ها به صورت پنهانی در غار اشکفت یزدان در نزدیکی عقدا و سپس روستاهای زرتشتی نشین مانند شریف آباد اردکان جا به جا می‌شده است تا اینکه در دوران پهلوی، امکان استقرار آن در آتشکده یزد پدید می‌آید.

بر پایه باور زرتشتیان، آتش نمادی از «اشا» یا «اردیبهشت» به عنوان یکی از فرشتگان یا یکی از ویژگی‌های خداوند (اهورامزدا) است. «اشا» نماینده نظم و هنجار در جامعه و جهان است و نماد مادی آن، آتش است.

اما ریشه وجود آتشکده‌ها، به پیش از پیدایش دین زرتشتی بازمی‌گردد. آتش نقش مهمی در شهرنشینی و تمدن داشته و از دوران کوچگردی تا زمان انقلاب کشاورزی، به انسان‌ها برای صنعت، پزشکی و تامین روشنایی کمک بسیاری می‌کرده است.

آتشکده محلی بوده است که اهالی یک شهر یا روستا، یک آتش را در آنجا روشن نگه می‌داشته‌اند تا هر زمان به آن نیاز داشتند، به آن دسترسی داشته باشند. پس از پیدایش دین زرتشتی در ایران، آتشکده‌ها، جایگاهی مذهبی پیدا کردند و محل گردهمایی دینی پیروان این دین شدند.

آتش بهرام یا ورهرام، به آتش بزرگ و اصلی می‌گویند که در ایران باستان، در آتشکده اصلی شهر نگهداری می‌شده است. آتشکده‌ای که این آتش را در خود نگهداری می‌کرده است، به عنوان آتشکده اصلی و مرکزی شهر شناخته می‌شده است. پس از اسلام بسیاری از آتشکده‌های بهرام، با تغییراتی در بنا و معماری، تبدیل به مساجد جامع شهرها شدند.

معماری دیدنی آتشکده یزد

با گذر از دَرِ ورودی آتشکده یزد چشمتان به حوضی می‌افتد که درست روبروی ساختمان اصلی قرار دارد. یکی از ویژگی‌های آتشکده‌ها، حضور آب در کنار آن‌هاست که در ساختار همه این بناها دیده می‌شود. از روزگاران دور آتشکده‌ها ساختمان‌هایی ساده و بدون زرق‌وبرق بودند و معمولا تزییناتی در هیچ‌یک از آن‌ها به چشم نمی‌خورد.

آتشکده یزد نیز از همین قاعده پیروی کرده و در ساخت آن از معماری ساختمان آتشکده پارسیان هند و معماری هخامنشیان به ویژه تخت جمشید الهام گرفته شده است.

ساختمان اصلی آتشکده به‌گونه‌ای جانمایی و طراحی شده است که بتواند بیشترین بهره را از نور خورشید ببرد و در نتیجه انرژی زیادی در آن باقی بماند. تامین آب مورد نیاز مجموعه از آب انبار، گاورو (1)، پاکَنه (پله‌ای در قنات) و راه قنات صورت می‌گرفته است که همگی قابل بازدید هستند. حمام و توالت‌های قدیمی نیز در محوطه مجموعه وجود دارند که باعث آشنایی بازدیدکنندگان با سبک زندگی مردم در ۸۰ سال پیش می‌شوند.

ساختمان اصلی آتشکده در میان حیاط و بر روی سکویی با ارتفاع ۲۱ متر از سطح زمین قرار دارد و با پیمودن 8 پله می‌توان به ورودی آن رسید. حیاط آتشکده همیشه سرسبز است و درختان سرو و کاج در آن خودنمایی می‌کنند.

جلوی ساختمان اصلی سرستون‌های سنگی قرار دارند و پای دیوارها با سنگ‌های گلدار مزین شده است که همگی کار هنرمندان اصفهانی هستند؛ آن‌ها سنگ‌ها را در اصفهان تراشیده و سپس به یزد انتقال داده‌اند.

پس از ورود به ساختمان، دیوارها را می‌بینیم که با تصاویر زرتشت و جمله‌هایی از کتاب مقدس اوستا زینت یافته‌اند و کمی بعد چشممان به آتش مقدس، روشن می‌شود.

آتشکده ورهرام با تاثیرپذیری از هنر معماری هخامنشیان در ساخت تخت جمشید و سبک معماری پارسیان هند بنا شده است. از جمله ویژگی های آتشکده ورهرام می توان به عدم وجود تزیینات زیاد و رعایت اصل سادگی در ساخت بنا اشاره کرد.

ساختمان آتشکده در میانه حیاطی بزرگ با درختان همیشه سبز سرو و کاج واقع شده است. از زیبایی های آتشکده ورهرام، می توان نگاره فروهر (جوهره حیات) و سرستون های سنگی آن را نام برد که جلوه به خصوصی به آن بخشیده اند.

سرستون ها به همراه سنگ های گلداری که در پایه دیوار تالار اصلی قرار دارند، هنر دست معماران اصفهانی است. نگاره فروهر نیز که بر بالای سردر ورودی قرار گرفته است، از جمله هنرهای معماران یزدی به حساب می آید.

بنا به عقیده زرتشتیان، اکثر آتشکده ها در نزدیکی آب بنا می شدند. بنابراین، برای رعایت این اصل در روبروی آتشکده حوض آبی تعبیه شده است. این حوض دایره ای شکل در ابتدای ورودی عمارت قرار دارد.

بعد از پیمودن حیاط، به ساختمان آتشکده خواهیم رسید که ایوانی پیش از ورودی های آن قرار دارد. پس از بالا رفتن از پله ها و عبور از ایوان، به داخل ساختمان آتشکده راه می یابیم. بر روی دیوارهای تالار اصلی، تصاویر منسوب به زرتشت و جملاتی از کتاب مقدس (اوستا) مشاهده می شوند. همچنین، اتاق کوچکی با دیوار شیشه ای در مجاورت سالن اصلی ساختمان وجود دارد که آتش مقدس در آن نگهداری می شود.