زیباترین گنبد خشتی مشهد / بقعه سلطان غیاث الدین؛ بنایی دیدنی در مشهد

سلام نو _ سرویس گردشگری: گنبد خشتی مشهد (Gonbad Kheshti) از جمله اماکن تاریخی مشهد است که حدود ۶۰۰ سال پیش و در دوره تیموریان بنا شده است. این بنای تاریخی در واقع محل دفن یکی از مردان نیک مشهد به نام سلطان غیاث الدین است.

این فرد از سادات موسوی است که با ۱۷ واسطه به امام موسی کاظم (ع) می‌رسد. پدران سلطان غیاث الدین نیز از جمله افراد معروف و نیک زمان خود بودند و نقش مهمی در اداره حرم داشتند. گنبد خشتی از قدیمی ترین بناهای مشهد است و در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی قرار گرفت. این بنا در سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

آشنایی با گنبد خشتی مشهد

این گنبد خشتی همانطور که از نامش پیداست بدون هیچ تجملات اضافی و کاشی کاری هایی تنها از خشت خام درست شده است. این بنا از دو بخش که یکی از آن بخش زیر گنبد است و بخش دیگر بقعه سلطان غیاث الدین است، تشکیل شده است که برای ورود به بقعه متبرکه باید از دالانی عبور کرد.

این گنبد خشتی که در عین سادگی بسیار زیبا و چشم نواز است با آیات قرآن و سوره ملک که به خط ثلث روی آن نوشته شده مزین است. گردشگران می‌توانند از این گنبد خشتی بازید کرده و ساعاتی را فضای معنوی و روح نوازش بگذرانند.

نشانی گنبد خشتی مشهد: خراسان رضوی، مشهد، خیابان طبرسی، کوچه نوغان، نزدیک فلکه طبرسی

گنبد گلی در واقع آرامگاه سید محمد (ص) است. قدمت این گنبد به دوره صفویه می رسد. البته طبق شواهد دیگر قدمت گنبد مورد نظر را به عصر تیمور نسبت داده اند. بر اساس این نظریه، بنا در دوره صفویه و قاجار مرمت شده است. بازسازی های این دوره شامل نقاشی، نقاشی، بازسازی و تزئینات است. با توجه به این اطلاعات، قدمت گنبد سفالی به بیش از ۶۰۰ سال می رسد.

از این رو این بنا از جاذبه های تاریخی و زیارتی مشهد محسوب می شود. گفته شده است که گنبد و مقبره امامزاده سید محمد (ع) در زمان شاه عباس بسیار ساده و فقط از خشت ساخته شده است. سپس کاشی‌ها و فستون‌های زیبای آن مرمت و به آن افزوده شد.

گنبد کاشتی در ۲۵ دی ماه ۱۳۴۵ با شماره ۶۱۶ به ثبت آثار ملی ایران رسید.

بنای تاریخی مورد بحث از دو قسمت تشکیل شده است. این دو قسمت شامل فضای زیر گنبد و هشت ورودی است. قسمت زیر گنبد نیز دارای چهار کاخ است. گنبد خشتی مانند بناهای دوره تیموری و صفوی ساخته شده است.

جالب است بدانید که ساقه گنبد زمانی کاشی کاری شده و سوره توحید در آن حک شده است. اما پس از مدتی این میله با آجر پوشانده شد. در سال ۱۳۷۸ گنبد سفالی مرمت شد. در این بازسازی، آیاتی از قرآن نازل شده است. این بازسازی ۲ سال به طول انجامید و در سال ۲۰۱۰ به پایان رسید.

بقعه سلطان غیاث الدین در مشهد

آستان امامزاده سلطان غیاث الدین محمد (علیه السلام) در شهر مشهد، در محله قدیمی نوغان، در فاصله پانصد متری حرم مطهر حضرت رضا (علیه السلام) در کوچه ای به نام گنبد خشتی مجاور فلکه طبرسی و چهارسوی نوغان واقع شده است.

در کتاب مطلع الشمس آمده است: گنبد خشتی واقع درمحله نوغان، مزار امامزاده سلطان محمد (علیه السلام) است که با هجده واسطه به امام سجاد (علیه السلام) می رسد و در مجاورت آن بناهای قدیمی دیگری هم وجود دارد: یکی از این ابنیه مسجدی از مستحدثات دوره شاه عباس صفوی است که به مسجد گنبد خشتی شهرت داشته و اخیراً آن را بازسازی کرده و مسجد امام نامیده اند.

در ضلع غربی مقبره نیز حسینیه ای به نام گنبد خشتی است که هر چند از نظر بنا و موقوفات ارتباطی با آن ندارد؛ اما در عمل جزئی از مجموعه فرهنگی مذهبی گنبد خشتی محسوب می شود. حسینیه دارای ساختمان و محوطه ای در ضلع جنوبی است که دقیقاً فضای غربی گنبد خشتی را تشکیل می دهد؛ در نتیجه برای ورود به سرداب مقبره ازهمان محوطه استفاده می شود.

در ابتدای ضلع شرقی خیابان طبرسی مسجدی وجود داشته که در اقدامات اخیر آستان قدس به منظور توسعه حریم حرم رضوی تخریب شده است. این بنا به نام مسجد سنگی شهرت داشته و هم اکنون کوچه ای به همین نام در اول خیابان طبرسی وجود دارد.

بنای ساختمان بقعه معروف به گنبد خشتی ظاهراً همزمان با فوت امامزاده سلطان محمد (علیه السلام) در زمان سلطنت شاهرخ تیمور ساخته شده؛ لذا پس از حرم رضوی از قدیمی ترین بناهای مشهد و تنها اثر بارز باقی مانده از سادات موسوی در این شهر است. گنبد بنا دو پوششه است.

پوشش داخلی مزین به مقرنس هایی زیباست. گنبد بیرونی هم به نظر می رسد از آغاز آجرپوش بوده، بدین سبب به گنبد خشتی شهرت یافته است. سوره ملک با خط خوش ریحان در زیر پوشش داخلی کتیبه شده. لبه های چهار ایوان آن هم با سوره واقعه به خط ثلث مزین گردیده است. این بنا ظاهراً در زمان قاجاریه مرمت و داخل آن نقاشی و تزئین شده است. در این تزئین ابیاتی بر روی کتیبه سوره ملک تحریر شده است.

درب ورودی بنا از قسمت جنوب به رواقی چهارگوش باز می‌شود و رواق به محوطهٔ اصلی که دارای چهار شاه‌نشین است، منتهی می‌گردد. گنبد این بقعه خشتی است و به همین دلیل به گنبد خشتی معروف شده است. ساقهٔ گنبد مزین به کاشی به شیوه نره‌کاری، و سوره توحید است. سبک ساختمان این بنا، به بناهای دورهٔ صفوی شبیه است.