آتشکده مهراردشیر؛ بنایی درخشان و دیدنی اردستان

سلام نو _ سرویس گردشگری: آتشکده مهراردشیر از آتشکده‌های معروف دوره‌ ساسانی بود که گفته می‌شود بهمن پسر اسفندیار، آن را در اردستان ساخت. این آتشکده‌ چه زمانی که معبدی برای مهرپرستی بود و چه زمانی که به مسجد تبدیل شد، همواره کانون معنوی مردمان اردستان به شمار می‌رفت.

آتشکده درخشان مهر اردشیر در اردستان

آتشکده مهر اردشیر از آتشکده های معروف دوره‌ی ساسانی است که در آن زمان زرتشتیان برای زیارت از این مکان، به شهر اردستان فعلی در استان اصفهان سفر می کرده اند. اما گویا تقدس جایگاه آن به پیش از دوران ساسانی نیز باز می گردد. بنا به روایتی بهمن پسر اسفندیار، که او را بهمن اردشیر یا اردشیر دراز دست هم گفته اند، آن را در اردستان بنا کرد.

همچنین نام اردستان نیز از دو بخش "ارد" به معنای پاک و مقدس و روشن، و "ستان" به معنای محل مقدس و جای پاک تشکیل شده است. بخش مهر که در نام این مکان قرار دارد، نام یکی از خدایان ایران باستان است که در دین زرتشت بسیار از آن پیروی می شده است.

در زمان اردشیر که خدای مهر مورد توجه و پرستش قرار گرفت، معبدی برای این ایزد ساخته شد و بعدها در زمان ساسانیان، که دین زرتشتی مزدیسنی رونق گرفت، به جای آن معبد یک آتشکده برپا شد و نام معبد مهر اردشیر به آتشکده‌ی مهر اردشیر تغییر یافت.

در فاصله ی ده کیلومتری شمال اردستان و در غرب زواره، روستایی وجود دارد که کاریز آن در زمین های زراعی و خانه های اردستان تا محلی که آتشکده ی مهراردشیر وجود داشته است ادامه دارد. نام این روستا اُمهران است که از سه بخش اُ، مهر، و ان تشکیل شده است.

پس از اینکه اسلام به ایران وارد شد، آتشکده ی مهراردشیر نیز به مانند بسیاری آتشکده های دیگر تا مدتی هنوز فعالیت داشتند. این آتشکده به صورت خلاصه، به عنوان مهر نیز نامیده می شده است.

گفته می شود که آتشکده "مهر اردشیر" تا قرن چهارم قمری برپا بوده و سپس به مسجد تبدیل شده است.

همانند وقتی که مهراردشیر از معبد به آتشکده تغییر کاربری داد، وقتی به مسجد تبدیل شد نیز آوازه و تقدس خود را از دست نداد و هنوز هم مکانی محبوب و پر رفت و آمد میباشد، که امروزه نیز تبدیل به بنای گردشگری تاریخی منحصر به فرد و فوق العاده ای شده است.

بنا به روایتی، بهمن پسر اسفندیار که او را بهمن اردشیر یا اردشیر درازدست هم گفته‌اند، آن را در اردستان برپا کرد؛ با این حال، ابهام‌هایی در این زمینه وجود دارد.

مهر از جمله ایزدان ایرانی است که تا پیش از رواج دین زرتشتی پرستش آن بسیار رونق داشت؛ خصوصا آنکه در زمان پادشاهی اردشیر دوم هخامنشی به این ایزد دوباره توجه شد و نامش در کنار اهورامزدا قرار گرفت. از طرفی حوادث و اتفاقات منسوب به بهمن کیانی با اوضاع حکومت اردشیر یکم و دوم هخامنشی شباهت دارد. این شباهت در ترکیب اسمی «بهمن اردشیر» نیز به چشم می‌خورد.

ساخت آتشکده مهر اردشیر

حمزه اصفهانی در ذکر پادشاهی بهمن پسر اسفندیار در قرن چهارم هجری می‌نویسد که این پادشاه در یک روز سه آتشکده بنا کرد: آتشکده‌ شهر اردشیر در جانب قلعه مارین یا مهربین، آتشکده‌ ذروان اردشیر در روستای دارک برخوار و آتشکده‌ مهراردشیر اردستان.

بنابراین بعید نیست که زمان ساخت بنا به دوره اردشیر دوم هخامنشی بازگردد. احتمالا در زمان اردشیر که به ایزد مهر توجه شده بود، معبدی برای این ایزد ساخته شد و بعدها در زمان ساسانیان که دین زرتشتی مزدیسنی رونق گرفت، جای آن آتشکده‌ای ساختند و نام معبد «مهر» اردشیر به آتشکده‌ «مهر اردشیر» تغییر یافت. گرچه این حدس خام و نیازمند ادله‌ بیشتر است؛ وجود مکان‌های دیگری مشتق از نام «مهر» در آن منطقه تاحدی این حدس را تایید می‌کنند.

آتشکده مهراردشیر در شهر اردستان استان اصفهان قرار دارد؛ اما درباره‌ محل دقیق آتشکده‌ و مسجدی که می‌گویند جایش را گرفته بود، اطلاعات موثقی در دست نیست. اردستان، دژی به نام ارونه داشت که از بقایای باستانی شهر محسوب می‌شد و تا حدود سال ۱۲۸۰ قمری حصار و خندق آن هنوز پابرجا بود و سپس به باغی موسوم به باغ قلعه تبدیل شد. آتشکده‌ مهر اردشیر ظاهرا در این قلعه قرار داشت.

در فاصله‌ ۱۰ کیلومتری شمال اردستان و در غرب زواره، روستایی وجود دارد که کاریز آن در زمین‌های زراعی و خانه‌های اردستان تا محل آتشکده‌ مهراردشیر پیش می‌رود.

این روستا اُمهران نام دارد و مرکب از سه جزء «اُ»، تلفظ پهلوی آب، «مهر» و «ان» نسبت است؛ یعنی آب منسوب به مهر. به‌جز این کاریز، کاریز دیگری به فاصله‌ چند صد متری آتشکده قرار داشت که به طرف شمال شرقی در حومه‌ زواره پیش می‌رفت.

این کاریز دوم قبلا روستایی را در پنج کیلومتری اردستان سیراب می‌کرد که آن را مهر یا مهرگرد می‌گفتند. احتمالا اُمهران و مهرگرد که مشخصا به اردستان وصل بودند، در کنار معبد مهراردشیر کانون پرستش ایزد مهر در منطقه را تشکیل می‌دادند.