سلام نو _ سرویس گردشگری: دشت کویر، کویر مرکزی یا صحرای عظیم نمک، بیابان وسیعی است که در قلب فلات ایران و در فاصله ۳۰۰ کیلومتری از شرق و جنوب شرق استان تهران جای گرفته است. این بیابان تقریبا ۸۰۰ کیلومتر طول و ۳۲۰ کیلومتر عرض دارد و گل‌ولای و باتلاق‌های نمک سطح آن را پوشانده است. ده‌ها میلیون سال قبل دریاچه آب‌شوری این بیابان را در برگرفته بود و قلمرو کوچکی را احاطه می‌کرد که اینک در مرکز ایران واقع شده است. پس از خشک شدن آب این دریاچه، لایه‌ای از نمک به ضخامت ۶ تا ۷ کیلومتر در این ناحیه تشکیل شد.
آشنایی با دشت کویر
با گذشت زمان لایه نمکی پدیدار شده در کف دریاچه زیر لایه‌های گل‌ولای مدفون شد. اما از آنجایی که چگالی نمک از چگالی سنگ و گل‌ولای کمتر است، این عنصر به‌تدریج به لایه‌های بالایی خود فشار آورد و در نهایت طی میلیون‌ها سال از میان رسوبات نفوذ کرده و گنبدهای نمک جالبی در سطح زمین به وجود آورد. گنبدهای نمکی دشت کویر از بهترین نمونه‌های این پدیده زمین‌شناسی در سراسر جهان به شمار می‌روند.
زمین‌شناسان در این ناحیه حدود ۵۰ گنبد نمکی را شناسایی کرده‌اند که دیواره برخی از آن‌ها به سبب قرار گرفتن در معرض باد و باران دچار فرسایش شده است.
اگرچه به نظر می‌رسد لایه نمکی این بیابان سطح سختی دارد، اما در حقیقت ضخامت آن فقط چند سانتی‌متر است. زیر این لایه نمک، نوعی گِل شل و گریس مانند قرار دارد که ایرانیان به آن «چربه» می‌گویند. این نوع گل بسیار چسبناک است و اگر کسی در آن گیر کند، بیرون آمدن برایش فوق‌العاده دشوار خواهد بود، به همین دلیل سفر کردن در دشت کویر کار بسیار خطرناکی تلقی می‌شود.
خاک بیابان دشت کویر بایر است و برای کشاورزی مناسب نیست و محیط آن نیز خالی از سکنه بوده و تاکنون فقط بخش‌هایی از آن مورد کاوش قرار گرفته است. اسکان مردم در حوالی این بیابان فقط به چند روستای پراکنده محدود می‌شود. در این روستاها ساختمان‌ها برای استقامت در برابر شرایط دشوار آب‌وهوایی با سبک معماری عایق در مقابل باد ساخته می‌شوند. شماری از اهالی این منطقه در تپه‌ها و کوه‌های اطراف دشت کویر سکونت گزیده‌اند. در نواحی کوهستانی اطراف نیز چندین گونه از جانوران وحشی مانند پلنگ ایرانی، بز کوهی، شتر و گوسفند وحشی زندگی می‌کنند.
ویژگی‌های بی‌همتای دشت کویر
دشت کویر در نخستین نگاه، شن‌زاری عظیم و پوشیده از نمک است که با تپه‌هایی زیبا و افسون‌گر تزیین شده است. این عظمت باورنکردنی برای دقایقی هم که شده، آدمی را به تفکر و تعقل وادار می‌کند. در گوشه‌وکنار این سرزمین پهناور، آب انبارهای تاریخی فراوانی به‌چشم می‌خورند که برخی از آن‌ها هنوز هم قابل استفاده هستند. از این میان، می‌توان به آب انبارهای دولاشی، سرکویر و میانه اشاره کرد.
در بخش جنوبی این دشت یکی از قدیمی‌ترین مناطق کویر مرکزی دیده می‌شود. این بخش که بیابانک نام دارد پیش از این، محل تردد کاروان‌هایی بوده که به سمت نیشابور حرکت می‌کردند. گنبدهای نمکی ریز و درشتی را در سراسر این دشت بزرگ می‌توان مشاهده کرد. این گنبدها منظره‌ای فراموش‌نشدنی را در پیش چشم گردشگران به تصویر می‌کشند.
شهر جندق نیز از دیگر ویژگی‌های گردشگری برجسته این منطقه به حساب می‌آید. در زمان حکمرانی انوشیروان، این شهر به‌عنوان تبعیدگاه شناخته می‌شد. در منطقه جندق می‌توان گنبد باستانی و با شکوهی را مشاهده کرد که یادگار دوران فرمانروایی ساسانیان است و برخی از آن با نام هشت درب یاد می‌کنند.
در دل این کویر، بقایای ستون‌های آجری شگفت‌انگیزی را می‌توان دید که از زمان شاه عباس صفوی به‌یادگار مانده‌اند. معروف است که شاه عباس این ستون‌ها را در مسیر دستیابی به مشهد و برای جلوگیری از گم‌شدن زائران بنا کرده است.
به‌دستور شاه عباس در این قسمت از کویر مرکزی، مزرعه‌ای نیز بنا شده که به‌عنوان تفرج‌گاه و استراحت‌گاه زائران کاربرد داشته است. این مزرعه که با نام عباس آباد شناخته می‌شود هنوز هم سرسبز و قابل بهره‌برداری است.
مسافرانی که شب‌مانی در کمپ‌های کویری حاشیه این دشت را برمی‌گزینند می‌توانند زیباترین آسمان پر ستاره عمر خود را در شب‌های کویر مرکزی تماشا کنند. از اوایل پاییز تا اواخر زمستان را می‌توان بهترین زمان سفر به کویر مرکزی دانست.
دشت کویر در مرکز فلات ایران جای گرفته است و از شمال به دامنه های البرز مرکزی و شرقی و از غرب به جاده ارتباطی دامغان به جندق و کویر ریگجن، ازشرق به کوه های پیرحاجات و ازبک کوه و از جنوب به محور ارتباطی خور- طبس منتهی می شود. همان طور که گفته شد بیش از ۸۰۰ کیلومتر طول و عرضی نزدیک به ۶۰۰ کیلومتر دارد. کویر نمک را می توان پهناورترین کویر ایران دانست که که از دامنه جنوبی رشته کوه البرز آغاز شده و تا مرکز ایران امتداد یافته است.
در دل این کویر بیابان ها و مناطق حفاظت شده ای از جمله مروست، دامغان و خارتوران جای گرفته اند. در غرب کویر بیابانی از نمک قرار دارد که یکی از قطب های حرارتی کره زمین به حساب می آید. دمای منطقه در فصل تابستان به بیش از ۵۰ درجه سانتیگراد می رسد و مشاهده شده که اختلاف دما بین روز و شب ۷۰ درجه سانتیگراد باشد.
قسمت عمده آن را باتلاق های وسیع فرا گرفته اند و در حاشیه پوشیده از تپه های ماسه ای و ارتفاعات پراکنده است، و پوشش گیاهی آن عمدتا از نوع گیاهان شور پسند (هالوفیت) است.
نظر شما