سلام نو_ سرویس گردشگری: این بنا از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به شمار می‌رود و دومین گنبد بزرگ آجری جهان بعد از گنبد کلیسای جامع فلورانس (سانتا ماریا دل فیوره) است. رتبه سوم گنبدهای بزرگ جهان نیز به گنبد مسجد ایاصوفیه استانبول اختصاص دارد.
گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد ایران است و نخستین نمونه گنبد دو پوسته در جهان به حساب می‌آید. این سازه در دوره ایلخانیان ساخته شده است و با رنگ فیروزه‌ای و ارتفاعی بلند از فاصله دور نیز دیده می‌شود.
گنبد سلطانیه چند سال قدمت دارد
گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه قرار دارد؛ منطقه‌ای که در گذشته دشتی پهناور بود و برای تفریح و شکار مورد استفاده قرار می‌گرفت. «ارغون خان»، چهارمین امپراتوری ایلخانی مغول، در زمان حکومت خود دستور داد تا شهر سلطانیه برای اقامت وی ساخته شود. این شهر در دوره ایلخانیان، پس از مراغه و تبریز، سومین پایتخت حکومت به حساب می‌آمد.
گنبد سلطانیه در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری (۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی) و در دوره حکومت سلطان محمد خدابنده (معروف به اولجایتو)، هشتمین سلطان مغول، به‌عنوان آرامگاه بنا شد. این حاکم ایلخانی از آیین پدری خود، شمنیسم، پیروی می‌کرد.
شمنیسم یا شمن‌باوری نام یک رشته باورهای سنتی در برخی اقوام بدوی و مربوط به دوران پیش از تاریخ است که امروزه نیز در سراسر جهان پیروان بسیاری دارد. این پادشاه پس از مدتی به پیروی از مادر خود به دین مسیحیت روی آورد و نام خود را به نیکلاس (نیکولو) تغییر داد.
اولجایتو کمی پس از تغییر دین، مریض می‌شود و نام خود را به «خربنده» تغییر می‌دهد؛ زیرا خرافه‌ای در میان اقوام پدری اولجیاتو (مغول‌ها) وجود داشت که طبق آن، قدرت حروف ابجد از خود اسم مهم‌تر بود. خربنده از نظر ارزش حروف ابجد با «سایه خاص آفریننده» هم‌ارزش است.
پس از گذشت زمان و سلطان شدن اولجایتو، تحت‌تاثیر یکی از همسرانش، علامه حلی و وزیرش شیخ فضل الله، مسلمان شد. وی پس از زیارت آرامگاه‌های حضرت علی (ع) و فرزندش امام حسین (ع) به مذهب شیعه روی آورد و نام خود را سلطان محمد خدابنده گذاشت.
او آرامگاه سلطانیه را ساخت تا قبر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) را به این بنا در سلطانیه منتقل کند. سلطان محمد خدابنده به‌دلیل مخالفت علمای شیعه، موفق به انجام این کار نشد و در نهایت، این بنا به‌عنوان آرامگاه خود وی مورد استفاده قرار گرفت.
سلطان محمد خدابنده در سن ۳۴ سالگی و دو سال پس از اتمام ساخت گنبد سلطانیه بر اثر بیماری جان خود را از دست داد. وی وصیت کرده بود که او را در سردابه گنبد سلطانیه به خاک بسپارند. در تمام کتیبه‌های موجود در این بنا، نام سلطان محمد و پسر وی دیده می‌شوند.
به‌علاوه در برخی کتیبه‌ها نام تاج الدین علیشاه به چشم می‌خورد که به گفته برخی، معمار این بنا بوده است. بیش از ۳,۰۰۰ کارگر در ساخت گنبد سلطانیه نقش داشتند و خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر سلطان، طراح و ناظر بر ساخت این بنا بوده است.
گنبد سلطانیه در سال ۱۳۴۸ شمسی توسط یک گروه ایتالیایی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت؛ پروژه‌ای که تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشت. گفته می‌شود عملیات مرمت این بنا از ظریف‌ترین و پیچیده‌ترین پروژه‌های مرمت و بازسازی بوده است. گنبد سلطانیه با قدمت بیش از ۷۰۰ سال، بنایی باشکوه و معماری خاص است که نیاز به مراقبت و نگهداری دارد.
معماری بی‌همتای
بی تردید مهم ترین دلیلی که این بنا را در طول سالیان دراز از چنگال ویرانگر زمان و بلایای طبیعی در امان نگه داشته، معماری منحصربفرد و خاص آن بوده است. با وجود اینکه گنبد سلطانیه زنجان حدود ۱۶۰۰ تن وزن دارد، اما پس از ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی متر نشست کرده است؛ این خود شاهکاری در معماری اسلامی ایرانی محسوب می شود.
گفتنی است که سبک و سیاق معماری این بنا یادآور معماری زیبای سلجوقیان است، به طوری که طراحی هشت ضلعی طبقه دوم و سوم در دل پلان مستطیلی شکل طبقه اول جای گرفته است.
بدنه اصلی گنبد سلطانیه از آجر تشکیل شده و در طراحی و تزئین گنبد زیبای آن، روکشی از کاشی های زیبا و منقوش فیروزه ای بکار رفته است. بنا در قسمت درونی خود از بخش های مختلفی چون سردابه، تربت خانه و گنبدخانه تشکیل شده که هرکدام به شکلی خاص و منحصربفرد و با استفاده از کتیبه های منقوش به طرح های زیبا و آیات قرآن طراحی گردیده است.
شکل خاص بنا و معماری بی بدیل آن سبب شده که برخی از محققان برجسته دنیا نیز زبان به تحسین آن بگشایند. آرتور پوپ که یکی از برجسته ترین محققان آمریکایی است، گنبد سلطانیه زنجان را اینچنین توصیف می کند:
«بنایی است مستحکم که تک تک اجزای بکار رفته در آن درست در جای مناسب خود قرار گرفته اند تا چنین شاهکار زیبایی خلق شود.»
پوپ حتی اعتقاد داشت که در ساخت تاج محل نیز از الگوی معماری این بنای شگفت انگیز و دیدنی الهام گرفته شده است.
- تربت خانه
در بخش جنوبی گنبد سلطانیه در زنجان یک قسمت مشهور به نام تربت خانه وجود دارد که در حدود ۱۷ متر طول، ۸ متر عرض و ۱۶ متر ارتفاع دارد. پادشاه الجایتو پس از آنکه از انتقال جسد علی و فرزند بزرگوار ایشان ناامید شد، دستور داد تا از خاک نجف و کربلا به سلطانیه نیز انتقال دهند و در ساخت قمستی از بنا نیز از آن خاک استفاده کنند.
روی دیوارهای محراب روبروی درب با استفاده از تربت امام حسین (ع) سوره الملک با دو خط ثلث و کوفی نقش شده است و به همین دلیل این قسمت به تربت خانه شهرت دارد. کاشی‌های طلایی رنگ و منقوش و هشت گوش این بخش از بنا و ازاره های آن از لحاظ هنر کاشی پزی شگفت انگیز، خارق العاده و کم نظیر است. ازاره یا روکش حفاظتی دیوار به حاشیه ی تزیینی اطلاق می شود که از کف اتاق تا ارتفاع یک متری را می پوشاند.
نظر شما